نقش نماد و اسطوره در تزئینات معماری ایران با تأکید بر نقوش گیاهی
محورهای موضوعی : تاریخ معماری
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
کلید واژه: نماد, اسطوره, تزیینات معماری, گیاهان اساطیری, ایران باستان,
چکیده مقاله :
سرزمین ایران و هنر این مرز و بوم ویژگی هاي خاص خود را داشته وحتی در تزئینات از نمادها، نشانه ها و عناصر رمزین استفاده می کرده است که نشانه فرهنگ و عقایده ایرانیان باستان است. اسطورهها از جلوهگاههای اصلی آثار هنری هستند که در بردارنده نمادهای متنوعی هستند که در بردارنده معانی مختلفی از زندگی فرهنگی و اجتماعی آن دوره است. بخش بزرگی از اسطوره های کهن ایران را نمادها و نظام های مفهومی و استعاری مربوط به گیاهان تشکیل می دهد. عناصر تزئینی، بخش جدایی ناپذیر بناها در ایران باستان هستند. از مهمترین نقوش این دوره در تزئین بناها نقوش گیاهان اساطیری است. حضور گسترده نقوش گیاهی را باید در باور کهن تقدیس گیاهان واحترام عمیق و فراوان ایرانیان به طبیعت جستجو کرد . برای کشف و دریافت مفهوم و معنای اسطورهای خاص باید به بررسی نمادهای به کار رفته در آن پرداخت.
پژوهش حاضر بر پایه منابع کتابخانهای و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مفاهیم نمادین گیاهان اساطیری در آثار بر جای مانده از معماری ایران باستان پرداخته است.
نتایج نشان داد در بناهای تزئینی این دوره بخصوص در معماری بناهای تخت جمشید و کاخ تیسفون از گیاهان اساطیری، لوتوس، روزت، درخت سرو، نخل، بلوط، برگ کنگر، تاک و پیچک و انار استفاده شده است.
The land of Iran and the art of this border and landscape have their own special characteristics and have had a symbolic, deep and decorative concept that is a sign of the culture and beliefs of ancient Iranians. Myths are the main manifestations of works of art that contain various symbols that contain different meanings of the cultural and social life of that period. A large part of ancient Iranian myths consists of symbols and conceptual and metaphorical systems related to plants. Decorative elements are an inseparable part of buildings in ancient Iran. One of the most important motifs of this period in the decoration of buildings is the motifs of mythological plants. The widespread presence of plant motifs should be sought in the ancient belief of the sanctification of plants and the deep and abundant respect of Iranians for nature. In order to discover and understand the concept and meaning of a specific myth, it is necessary to examine the symbols used in it. The present study, based on library resources and using a descriptive-analytical method, examines the symbolic concepts of mythological plants in the remaining works of ancient Iranian architecture. The results showed that in the decorative buildings of this period, especially in the architecture of the buildings of Persepolis and the Palace of Ctesiphon, mythological plants, lotus, rosette, cypress tree, palm tree, oak, artichoke leaf, vine and ivy, and pomegranate were used.
منابع - آدام، رابرت(1385). معماری کلاسیک، ترجمۀ حسین سلطان زاده، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی. - اتینگهاوزن، ریچارد و یار شاطر، احسان (1379)، اوج های درخشان هنر ایران، ترجمه ی هرمز عبدالهی و رویین پاکباز، چاپ اول، تهران: آگاه. - احمدیان، محمد و رشه، صمد،1394،بررسی تطبیقی نقوش گیاهی و حیوانی مشترک هخامنشی و صفوی،اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری،یزد - الیاده، میرچا (1391)،اسطوره و واقعیت،ترجمه مانی صالحی علامه، تهران:انتشارات کتاب پارسه. - افضل طوسی ،عفت السادات و مریم حسن پور (1391)، نقش نمادهاي آييني وديني در نشانه هاي بصري گرافيک معاصر ايران، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات ملی، 49 ، تهران - اعظمی، زهرا، شیخ الحکمایی، محمدعلی، شیخ الحکمایی، طاهر،) 1392 (، مطالعه تطبیقی نقوش گچبری های کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 18 ، شماره 4، صص 1 - باستید، روژه (1375)، دانش اساطیر، ترجمه جلال ستاری، چاپ اول، تهران: توس. - برومند، سعید(1381)، تخت جمشید: پرستشگاه خورشید. ، کرمان: عماد کرمانی - بمانیان، محمدرضا؛ دراز گیس و، سید علی؛ سالم، پایا (1392)، بررسی تطبیقی کاربرد نماد ونشانه ها در آثار معماری دوره های صفوی و معاصر ایران، مجله نقش جهان، سال سوم، شماره 2، صص 13 – 2. - بهنام،عیسی (1350)، انعكاس روحيات ايرانيان در نقش هاي تخت جمشيد، مجله هنر ومردم، تهران. - بورکهات، تیتوس(1385). مبانی هنر اسلامی. ترجمه امیر نصیری. تهران: حقیقت - پرادا، ایدت (1383)، هنر ایران باستان، ترجمه¬ی یوسف مجید زاده، تهران: دانشگاه تهران. - پنجه باشی، الهه، دولاب، فاطمه،(1395). مطالعه نقش برجسته های گیاهی سیراف در دوره ساسانی، دورۀ جدید،شماره 2، صص 26-31. - پورنامداریان، تقی (1373) رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - دادخواه، محمد علی، (1389)، نوروز و فلسفه‌ی هفت سین، تهران: فصل نو. - جوادی، شهره (1386)، اماکن مقدس در ارتباط با طبیعت (آب، درخت و کوه)، باغ نظر، 8، 12-22. - حسنوند، محمد کاظم، شمیم، سعیده (1393)، بررسی نقشمایه گل لوتوس در هنر مصر، ایران و هند، جلوه هنر، شماره 11، 24-28 - حیدری، افشار، غلامحسین، حکمی، نسرین و نسترن،(1381)، فرهنگ معاصر فارسی، تهران، فرهنگ معاصر. - دادور، ابوالقاسم و بوبان، نگار (1386)، عناصر اسطوره ای در منظومه درخت آسوری، نشریه هنرهای زیبا، شماره 32، صفحات 109-118. - رستگار فسایی، منصور(1383)، پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - شعبانی، رضا و رومی، فریبا (1388)، تحليل نماد و اسطوره در تاريخ، نشریه مسکویه، دوره 4 شماره 11 ، از صفحه 141 تا صفحه 160 . - طباییان، سیده مرضیه و حبیب، فرح. (1388)، معماری و نظم گیاه، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورخ 10، 317-326. - کزازی، میرجلال الدین (1368)، از گونه¬ای دیگر، چاپ اول، تهران: مرکز. - کیانی، محمد یوسف (1374)، پايتخت هاي ايران، تهران، میراث فرهنگی - گدار آندره (1358)، هنر ايران،حبيبي، بهروز، تهران: انتشارات باد. - گیرشمن، رومن،(1378)، بیشاپور، جلد دوم، ترجمۀ اصغر کریمی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران. - مبینی، مهتاب، شافعی، آزاده، (1394)، نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی)با تاکید بر نقوش برجسته، فلزکاری و گچبری(، جلوه هنر، شماره 14. - مکی نژاد، مهدی(1387) تاریخ هنر ایران در دوران اسلامی ، تزئینات معماری. تهران: نشر سمت. - منتشری، مهران،(1396)، بررسی تاثیر هنر گچبری دوران ساسانی بر تزئینات گچبری معماری قرون 1 تا 5 هجری، فصلنامه علمی تخصصی معماری سبز، سال سوم، شماره 8. - موسوی، مهرزاد، (1390)، جستاري در پيشينه هنر هخامنشي، شیراز، رخشید. - ندیم، فرناز.(1386)، نگاهی به نقوش تزئینی در هنر ایران. رشد آموزش هنر(10)، ص14-19. - نقره کار، عبدالحمید؛ رئیسی، محمد منان (1390)، تحلیل نشانه شناختی سامانه مسکن ایرانی بر پایه ارتباط لایه¬های متن/ مسکن، نشریه¬ی هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 46 ، صص 5 – 14. - هال ، جیمز، ترجمه رقیه بهزادی،(1380)، فرهنگ نگاره اي نمادها در هنر شرق وغرب، تهران، فرهنگ معاصر. - هینلز، جان (1386)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ اول، تهران: چشمه. - یونگ، کارل گوستاو (1377)، انسان و سمبلهایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: جامی. - وارنر، رکس،(1386). دانشنامه ی اساطیر جهان، ترجمۀ دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران، اسطوره. -Reuther, Oscar. 1929. Die Ausgrabungen der Deutschen Ktesiphon Expedition(1928/1929). Berlin: Staatliche Museen, p. 33, fig. 18. Accessed December 8,2019.