تحول بنیان‌های کالبدی حریم و خلوت در مراکز اقامتی ایرانی

محورهای موضوعی : تاریخ معماری

مه‌جبین کمالی‌نژاد ¹ , مرجان امجد ^{2 *}

1 - دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد مهندسی معماری، مرکز تحقیقات گردشگری معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
2 - استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/05/06 تاریخ پذیرش : 1403/07/28 تاریخ انتشار : 1403/03/01

کلید واژه: مراکز اقامتی, حریم وخلوت, سلسله‌مراتب, فضای بینابینی, حریم روانی.,

چکیده مقاله :

بازخوانی مفاهیم معماری گذشته از راهکارهای حفظ اصول بنیادین معماری اصیل ایرانی فراموش شده و رفع کمبودهای حاصل از این فراموشی است. حریم و خلوت از اصول معماری ایرانی است که نیازهای انسانی از جمله امنیت، درونگرایی و تعاریفی در خصوص فضای شخصی و قلمرو را معنا می‌بخشد. فضاهای اقامت موقت فضاهای اجتماعی هستند که با طراحی مناسب، باعث تجربه فردی خاطره‌انگیز و زمینه‌ساز اتفاقات و برخوردهای مناسب انسانی، روانی، اجتماعی، فرهنگی خواهندشد. هدف این پژوهش بازشناسی و خوانش زمانمند عوامل مؤثر بر تحول کالبدی حریم و خلوت در مراکز اقامت ایرانی است. چرا که مفاهیم ذکر شده با فرهنگ ایرانی عجین شده و تغییرات الگوی اقامتگاه‌ها در سال‌های اخیر باعث کمرنگ شدن و گاهی حذف این مفاهیم از کالبد معماری بناها شده‌ است. روش تحقیق موردی و توصیفی- تحلیلی است، اطلاعات حاصله از طریق مقایسه و تفسیر، مورد بررسی قرارگرفته است. یافته‌ها نشان داد که اصول حفظ حریم و خلوت در بناهای اقامتی، در طی زمان دچار تغییراتی ناشی از تحولات اجتماعی، اقتصادی و مذهبي موثر بر کالبد معماری هر دوره شده است. شناخت اصول کالبدی حریم و خلوت مراکز اقامتی معاصر نشان داد که ایجاد فضاهای بینابین و سلسله مراتب کالبدی، طراحی مرزهای فضایی و عرصه‌بندی فضا و در نتیجه شرایط مطلوب کالبدی در جهت تامین حریم دسترسی، بصری و صوتی و نهایتاً دستیابی به حریم روانی مؤثر است.

چکیده انگلیسی:

 Revisiting the concepts of past architecture is one of the strategies to preserve the fundamental principles of authentic Iranian architecture that has been forgotten and to address the deficiencies resulting from this forgetfulness. Privacy is among the principles of Iranian architecture that give meaning to human needs including security, introversion, and definitions regarding personal space and territory. The aim of this research is to recognize and reinterpret the concept of privacy in order to improve the quality of various privacies in Iranian residence centers. This is because the mentioned concepts are intertwined with Iranian culture, and changes in the pattern of residences in recent years have led to the fading and sometimes elimination of these concepts from the body of architectural structures. The research method is case study and descriptive-analytical, and the information obtained has been examined through comparison and interpretation. The research results show that the principles of preserving privacy and solitude in residential buildings have undergone changes over time due to social, economic and religious changes affecting the architecture of each period. Knowing the physical principles of privacy and privacy in contemporary residential centers showed that the creation of interspaces and physical hierarchy, the design of spatial boundaries and spatial planning, and as a result, favorable physical conditions are effective in providing access, visual and audio privacy and finally achieving psychological privacy.

 

منابع و مأخذ:

آلتمن، ایروین.(1382). محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام، ترجمه علی نمازیان، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران.
اردلان، نادر و بختیار، لاله.(1380). حس وحدت، ترجمه حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
اژدری، محمود،1395، از کاروانسرا تا هتل؛ حلقه گم شده آموزش طراحی معماری ایران،چهارمین کنگره بین المللی عمران ، معماری و توسعه شهری،تهران،https://civilica.com/doc/619151
بابازاده‌اسکویی،سولماز.طوفان،سحر و جمالی،سیروس.(1398). ارتقای بنیان‏‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونۀ موردی: برج مسکونی میلاد تبریز،نشریه باغ‌نظر.صص72-61.
بختیاری، سمیه،(1400). تاسیسات جهانگردی استان اصفهان در دوره پهلوی.فصلنامه تاریخ اسلام و ایران. تهران. 51:31. 72-39.
بشارت، شرمین و کشاورزی، مجید(1393)، بررسی روند تحولات تاریخی در گراند هتل قزوین، فصلنامه علمی هنری اثر، شماره ۶۶. پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری.تهران.
پرهیزگاری، مهرداد، (1386). مهمانخانه بزرگ قزوین.روناس: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین.
پورحسن، نیایش، 1388، یادگاری متروک از روزگار پرشکوه تئاتر لاته زار، ماهنامه نمایش، سال یازدهم شماره 121 (پیاپی 122، مهر و آبان 1388).26-33.
پیرنیا، محمدکریم.(1396). آشنایی با معماری اسلامی ایران،.تهران:سروش دانش.
حسینی جوادی،میراحسان و نیک فال‌آذر،سارا.(1394). بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری،کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی. صص11-1.
حکاکی،سیدمسعود.سعیدااردکانی،سعید.رضائی، انیسه.صدقی، اکرم وکنجکاو‌منفرد، امیررضا.(1394). تعیین کارائی و اولویت بندی هتل‌ها با روش تحلیل پوششی داده‌ها و تحلیل رابطه خاکستری، مجلّة جغرافيا و توسعه فضاي شهري.صص155-146 .
رییسی، شیما.(1399). طراحی مجموعه مسکونی در اصفهان با رویکرد حفظ جایگاه حریم شخصی با مطالعه معماری اسلامی در خانه‌های ایرانی.کارشناسی ارشد مهندسی معماری گرایش معماری.موسسه آموزش عالی علوم و فناوری سپاهان دانشکده فنی مهندسی.
صلواتی، عابد.(1397). آموزه های اخلاقی حریم خصوصی در قرآن و حدیث از دیدگاه اهل سنت. دکتری تخصصی دانشگاه کردستان دانشکده علوم انسانی.
طبائیان، م. سیر تحول فضاهای اقامتی در گذر زمان، مجله هنر معماری، 1388.
طبسی، محسن و فاضل نسب، فهیمه.(1391). بازشناسی نقش و تاثیر جریان‌های فکری عصر صفوی در شکل‌گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان،نشریه علمی وزارت علوم.صص90-81.
عالیانی، امیرحسین و رحمانی قصبه، محمد و ذاکریان، ملیحه،1397، سیر تحول و تاریخچه هتل در ایران،پنجمین همایش ملی مصالح ساختمانی و فناوری های نوین در عمران،معماری وشهرسازی،میبد،https://civilica.com/doc/818199
زیتون، عبدالرحیم.(2014). تاثیر فرهنگ و دین بر حریم خصوصی بصری.
علی‌آبادی، محمد.(1380). تاثیر فرهنگ اسلامی بر معماری خانه و محله. دکتری مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی تهران.
فرهمند، جلال، 1391، یک سند از گراند هتل، ماهنامه بهارستان، 82:3.
کاکایی، فاطمه؛ مضطرزاده، حامد.(1400). تبیین سیر تحول درون‌گرایی در ساختار ورودی خانه‌های ایران در دوره قاجار و دوره پهلوی اول (مطالعه‌موردی: شهر شیراز)، نشریه معماری اقلیم گرم و خشک.صص175-194.
کمجان، نسیم،1395، بازشناسی الگوهای تزیینات آجری نمای تاریخی گراند هتل سابق،کنفرانس بین المللی فرهنگ،هنر و معماری اسلامی، جزیره کیش،https://civilica.com/doc/538021
کیوانلو، محسن و اسدی، مهدی.(1392) .بررسی نقش هویت در سازماندهی و طراحی فضاهای مسکونی نمونه موردی، مجموعه‌های مسکونی در توسعه های حریم شهری بجنورد ،مجموعه مقالات همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار.
گروتر،یورگ‌کورت.(1393). زیبایی‌شناسی در معماری.کتاب آبان. تهران. نوبت1.
گیفورد،رابرت.(1378). روانشناسی محیط‌های مسکونی. نشریه معماری و فرهنگ. ترجمه وحید قبادیان. ص71.
لنگ، جان.(1394) آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط .مترجم:علیرضا عینی‌فر. تهران: دانشگاه تهران.
مبینی‌پور، نیره السادات.(1401). واکاوی تاثیر اندیشه های اسلام بر تعیین حریم فضایی معماری، جستارنامه فرهنگ و هنر اسلامی.صص38-25.
مجتبوی،سیده مریم و اسدی، کیمیا.(1400). مقایسه تطبیقی خلوت فردی تا جمعی در مسکن سنتی و معاصر،نشریه فردوس هنر.صص123-106.
محتشم، آرزووحمزه‌نژاد، مهدی.(1394). تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی-اسلامی، مجله صفه.ص66-51.
محمودی،محمدمهدی و نیک مقدم، نیلوفر.(1386). خانه وارث خاطرات نسل ها، مجله آبادی. صص29-24 .
محمودی، مصطفی و پورفرج، اکبر.(1400). تبیین مؤلفه‌ها و شاخص‌های طراحی هتل مطابق با شریعت، نشریه پژوهش‌های معماری اسلامی. صص38-21.
مسعود، محمد و گوهری نسب، انسیه،1393، بازشناسی مفهوم کاروانسرا در گذر زمان، اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران،https://civilica.com/doc/361254
مشهدی، علی و محمدلو، سجاد.(1395) مطالعه تطبیقی مفهوم و معیار حق حریم خصوصی؛ رویکرد عرفی و فرهنگی، مرکز نشر آثار ملی پژوهش‌های حقوق تطبیقی. صص146-125.







مرادی محمدی، اصغر و پرهیزگاری، مهرزاد،( 1393). رویکردی به احیای مهما نخانه قاجاری قزوين. مطالعات معماری ایران. شماره 3. 55-66..
منصوری،علی.(1389) حجاب و پوشیدگی در شهرسازی ایرانی-اسلامی نمونه پژوهش میدانی: بافت قدیم شهر شیراز، نشریه مسکن و محیط روستا.صص49-38.
ناری قمی،مسعود.(1389). مطالعه‌ای معناشناختی در باب مفهوم درونگرایی در شهر اسلامی، نشریه هنرهای زیبا.ص81-69.
نصراصفهانی، نفیسه.(1395). تبیین ساختار قلمرو در زندگی مسکونی آپارتمانی، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی برلین آلمان.صص17-1.
نظری، فرهاد،(1386)، مروری بر مسافرخانه‌ در تاریخ معماری ایران. گلستان هنر.3(1): 80-90..
نقی‌زاده، محمد. (1387). شهر و معماری اسلامی، تجلیلات و عینیات. اصفهان: مانی.
نوری، سحر و قربانی پارام، افشین،1397، ورود مدرنیسم به ایران و تاثیر آن در تحول معماری کارونسرا به هتل،دومین کنفرانس ملی معماری ،شهرسازی و جغرافیا،شیروان،https://civilica.com/doc/757642
هاشمی‌نسب، سادات.فریدونی، فاطمه و ساعتی، نگین.( 1394). بررسی طراحی اقلیمی کاروانسرای عباسی (مادرشاه)اصفهان، کنفرانس بین المللی عمران ، معماری و زیرساخت های شهری تبریز.
یعقوبی، مرتضی، هرکیش، هیرو. (1393). نقش فضای بینابین در طراحی معماری، نهمین سمپوزیوم پیشرفت‌های علوم و تکنولوژی مشهد. همایش ملی معماری، شهرسازی و توسعه پایدار.
https://www.caoi.ir/fa/projects/. access:17 Mar
https://fa.wikipedia.org. access:02 May
https://roag.ir/p/qaeli-guesthouse-in-isfahan. access:15 Mar
https://www.takbook.com/book/%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%86-%D8%A7%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C/. access:3Apr