تحلیل مؤلفه‌های معماری مؤثر بر کیفیت فضا در ارسن های شهری انسان محور (مطالعه موردی ارسن نقش جهان اصفهان)
محورهای موضوعی : تاریخ معماری
سیدمحمدرضا موسوی
1
,
محمد بهزادپور
2
*
,
میترا کلانتری
3
,
مهدی خاک زند
4
1 - گروه معماری، واحد تفرش، دانشگاه آزاد اسلامی، تفرش، ایران
2 - گروه معماری؛ واحد هشتگرد، دانشگاه آزاد اسلامی، هشتگرد، ایران.
3 - گروه مهندسی معماری، واحد تفرش، دانشگاه آزاد اسلامی، تفرش، ایران
4 - گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران ،ایران
کلید واژه: کیفیت فضا, مطالعات شهری, انسان محور, میدان نقش جهان, اصفهان,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف تحلیل مؤلفه‌های معماری مؤثر بر کیفیت فضا در ارسن‌های شهری انسان‌محور، به مطالعه موردی ارسن تاریخی نقش جهان اصفهان می‌پردازد. این ارسن، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های طراحی شهری در معماری ایرانی–اسلامی، واجد ساختاری منسجم، سازمان‌یافته و سرشار از معناست که در ابعاد فرم، مقیاس، تناسبات فضایی و عملکرد چندگانه، الگوی کم‌نظیری از کیفیت فضایی را ارائه می‌دهد. در این پژوهش، مؤلفه‌های کالبدی–معماری از جمله تناسبات فضایی، خوانایی مسیرها، جداره‌سازی پیوسته، کیفیت مصالح، نورپردازی، ساختار فضایی، و حضور عناصر طبیعی از منظر تجربه کاربران شهری مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. روش تحقیق توصیفی–تحلیلی است و داده‌ها از طریق پرسش‌نامه و مصاحبه با ۳۰۰ نفر از شهروندان و بازدیدکنندگان میدان جمع‌آوری شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که از دید کاربران، هم‌نشینی هماهنگ فرم‌ها، انسجام فضایی، دسترسی‌پذیری مناسب، مقیاس انسانی، و حضور فضای سبز از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی هستند که به ارتقای کیفیت فضایی میدان انجامیده‌اند. در عین حال، برخی چالش‌های محیطی معاصر نظیر افزایش فشار گردشگری، آلودگی‌های صوتی و بصری ناشی از فعالیت‌های غیرمتناسب، و کمبود فضاهای پشتیبان برای تفرج مدرن، می‌توانند بر تجربه فضایی تأثیرگذار باشند. پژوهش بر این نکته تأکید دارد که بازخوانی الگوهای معماری ارسن‌های تاریخی چون نقش جهان و تقویت کارکرد انسان‌محور آن‌ها در بستر زندگی شهری معاصر، نقشی کلیدی در ارتقای کیفیت فضاهای شهری ایفا خواهد کرد.
The research aims to analyze the architectural components affecting the quality of space in human-centered urban squares, and focuses on a case study of the historical square of Naghsh-e Jahan in Isfahan. As one of the most prominent examples of urban design in Iranian-Islamic architecture, this square has a coherent, organized, and meaningful structure that presents a unique model of spatial quality in terms of form, scale, spatial proportions, and multiple functions. The research evaluates physical-architectural components, including spatial proportions, legibility of paths, continuous walling, quality of materials, lighting, spatial structure, and the presence of natural elements from the perspective of urban users’ experience. The research method is descriptive-analytical and data were collected through questionnaires and interviews with 300 citizens of the square. The findings show that from the users' perspective, the harmonious coexistence of forms, spatial coherence, appropriate accessibility, human scale, and the presence of green space are among the most important components that have led to the improvement of the spatial quality of the square. At the same time, some contemporary environmental challenges such as increasing tourism pressure, noise and visual pollution caused by inappropriate activities, and the lack of supporting spaces for modern recreation can affect the spatial experience. The research emphasizes that reinterpreting the architectural patterns of historical landmarks such as the role of the world and strengthening their human-centered function in the context of contemporary urban life will play a key role in improving the quality of urban spaces.
1-Nikokar, R. (2021). Ta'sir-e tarahi-ye me'mari va kalbodi bar keyfiyat-e faza-haye omumi-ye shahr. Majalle-ye Pazhuhesh-haye Shahr, 22(3), 45-65. (in persian)
2-Ali-Asgari, M., & Safari, F. (2022). Arziabi-ye ta'sir-e fazahaye sabz bar keyfiyat-e zisti-ye mohite-shahr. Majalle-ye Barnameh Rizi-ye Shahr, 15(4), 90-107. (in persian)
3-Ahmadi, Z., & Karimi, Sh. (2020). Norpardazi va ta'sir-e an bar keyfiyat-e fazahaye shahr dar shab. Majalle-ye Tarahi-ye Shahr-e Paydar, 18(1), 15-30. (in persian)
4-Mousavi, H., & Rezapour, S. (2023). Barrasi-ye ta'sir-e aloudgi-ye soti bar keyfiyat-e tajrobe-ye fazahaye omumi-ye shahr. Majalle-ye Mohit-e Zist-e Shahr, 10(2), 102-120. (in persian)
5-Taheri, A., & Hemmati, N. (2021). Ta'sir-e tarahi-ye kalbodi meydan-haye tarikhi bar hoyat-e shahri va ta'amolat-e ejtemai. Majalle-ye Memari va Faza, 30(2), 210-225. (in persian)
6-Jafari, M., & Rajabpour, A. (2022). Tahlil-e harkat-paziri va dastresi dar fazahaye omumi-ye shahr. Majalle-ye Pazhuhesh-haye Hamal-o-Naql-e Shahr, 11(3), 75-89. (in persian)
7-Abdullahian, M., & Yousefi, R. (2023). Ta'sir-e tarahi-ye manzar-e shahri bar keyfiyat-e tajrobe-ye fazayi dar fazahaye omumi. Majalle-ye Tarahi va Tose'e-ye Shahr, 21(4), 55-71. (in persian)
8-Gholami, A., & Asadi, M. (2022). Arziabi-ye fazahaye shahri va ta'sir-e an bar salamat-e ravaani-ye saknan. Majalle-ye Barnameh Rizi va Tarahi-ye Shahr, 19(2), 30-50. (in persian)
9-Salehi, H., & Abasi, Sh. (2021). Ta'sir-e siyasat-haye dastresi bar estefadeh az fazahaye omumi-ye shahr. Majalle-ye Siyasat-gozari-ye Shahr, 16(1), 100-115. (in persian)
10-Hosseini, S., & Ahmadi, F. (2020). Tarahi-ye fazahaye omumi va ta'sir-e an bar hoyat-e farhangi va ejtemai-ye shahravandan. Majalle-ye Jame'eh-shenasi-ye Shahr, 25(3), 72-85. (in persian)
11-Karimi, Sh., & Norouzi, I. (2023). Tahlil-e ta'sir-e aloudgi-haye bousari va fazahaye omumi-ye shahr bar razayat-mandi-ye shahravandan. Majalle-ye Tahlil-e Fazahaye Shahr, 17(2), 18-30. (in persian)
12-Rezaei, N., & Pourbazarg, M. (2021). Barrasi-ye ta'sir-e fazahaye tejari va khadamati bar keyfiyat-e faza-ye shahri. Majalle-ye Fazahaye Shahri va Eghtesadi, 14(4), 120-135. (in persian)
13-Mousavi, Z., & Nikzad, M. (2022). Ta'sir-e me'mari-ye paydar bar keyfiyat-e fazahaye shahri va razayat-mandi-ye shahravandan. Majalle-ye Memari va Tose'e-ye Paydar, 20(1), 40-58. (in persian)
14-Karimzadeh, F., & Jafari, M. (2023). Tarahi-ye meydan-haye shahri va ertebat-e an ba kahesh-e t-rafic va afzayesh-e estefadeh az faza. Majalle-ye Tarahi va Barnameh Rizi-ye Shahr, 22(3), 60-75. (in persian)
15-Alizadeh Hassanabadi, Malika, Gharavi El-Khansari, Maryam, Kabir Saber, Mohammad Bagher, Jabbari Noghani, Mehdi.(2024) New Patterns of Space Organization in Improving the Quality of Urban Architecture; A New Step Towards Urban Policy-Making (Case Study: Mashhad). Urban and Regional Policy Journal. (in persian)
16-Abbasi, R., Shahcheraghi, A., & Habib, F. (2024). Analytical Comparison: Challenges and Opportunities of Architectural Components Affecting Urban Branding in Yazd and Rasht. Urban Economics and Planning, 5(2), 168-179. https://doi.org/10.22034/uep.2024.461485.1501(in persian)
17-Khan-Mohammadi, F. (2023). Comparative Approach to Urban Environmental Quality with Emphasis on Citizens' Mental Image of Tehran. Urban Economics and Planning, 4(3), 56-71. https://doi.org/10.22034/uep.2023.401366.1371(in persian)
18-Halbwachs, M. (1950). The social morphology and other essays. Translated by L. A. C. M. Boudier. University of California Press.
19-Alexander, C. (1977). A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction. Oxford University Press.
20.Carmona, M. (2010). Public Places, Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design. Routledge.
21-Fraser, M. (2005). The Architecture of the Iranian City: The Case of Isfahan. University of California Press.
22-Whyte, W. H. (1980). The Social Life of Small Urban Spaces. Project for Public Spaces.
Salingaros, N. A. (2004). Principles of Urban Structure. Techne Press.
23-Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge University Press. DOI: 10.1017/CBO9780511597237
24-Fraser, M. (2005). The Architecture of the Iranian City: The Case of Isfahan. University of California Press.
25-Lynch, K. (1960). The Image of the City. MIT Press. DOI: 10.7551/mitpress/10893.001.0001
26-Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396. Portevi, P. (2008). Pardidarshenasi-ye makan. Farhangestan-e Honar Jomhouri Islami-ye Iran.
27-Kyttä, M. (2020). The role of urban design in enhancing social interaction and wellbeing. Urban Design International, 25(1), 34-50.
28-Mehta, V. (2015). Evaluating public space and the social interaction within urban spaces. Journal of Urban Design, 20(2), 157-179.
29-van der Kooij, H., Sander, I. (2021). The impact of spatial configuration on social interaction in urban spaces. Urban Studies, 58(7), 1205-1223.
30-de Lange, R., de Roo, G. (2022). Urban spaces and social identity: The impact of public space design on social cohesion. Journal of Urban Affairs, 44(4), 569-588.
31-Talen, E. (2018). New urbanism: The principles of new urbanism and their effect on urban design and social life. Urban Design Quarterly, 45(3), 23-41.
32-Gifford, R. (2020). Environmental psychology and urban design: The impact on wellbeing. Journal of Environmental Psychology, 74, 101-115.
33-Moudon, A. V., & Lee, C. (2020). Active living and urban design: The role of public spaces in health promotion. Journal of Public Health, 62(5), 300-316.
34-Zupan, M., Dajnko, M. (2021). Urban space and public interaction: The role of design in social connectivity. Journal of Social Science & Urban Studies, 50(2), 225-238.
35-Calthorpe, P. (2021). The sustainable city: The role of urban design in sustainability and social cohesion. Sustainable Cities and Society, 55, 102-120.
36-Loorbach, D., Avelino, F. (2021). Urban transformation and sustainability: The role of design and social innovation. Journal of Urban Innovation, 43(1), 84-98.