مقایسه و تحلیل عناصر کالبدی تشکیل دهنده مساجد معاصر ایران و ترکیه با تأکید بر احیای هویت قدسی

محورهای موضوعی : معماری معاصر

ریحانه مطلب زاده ¹ , ساهره مهرابیان ^{2 *}

1 - گروه معماری دانشکده معماری و شهر سازی دانشگاه آزاد اسلامی ایران واحد رامسر
2 - استادیار گروه معماری، واحد رامسر، دانشگاه آزاد اسلامی ، رامسر، ایران

تاریخ دریافت : 1403/11/13 تاریخ پذیرش : 1404/02/27 تاریخ انتشار : 1403/06/30

کلید واژه: مسجد, عناصر کالبدی, هویت قدسی, معماری معاصر ایران, معماری معاصر ترکیه,

چکیده مقاله :

مساجد همواره نمادی از مکان مقدس در شهر های اسلامی بوده اند که از طریق عناصر کالبدی، هویت قدسی خود را به نمایش می گذارند. در دوران معاصر، با تغییرات در نیاز های بشری و فناوری، معماران معاصر تلاش کرده اند تا به زبانی نو، هویت قدسی مساجد را بازنمایی کنند. در این مقاله با هدف شناسایی و مقایسه عناصر کالبدی تشکیل دهنده مساجد معاصر ایران و ترکیه به جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی پرداخته شده است. جامعه آماری این مقاله؛ مسجد دانشگاه تهران، مسجد الغدیر تهران، مسجد شاکرین ترکیه و مسجد وادی سبز ترکیه بوده است.  نتایج به دست آمده از مقایسه و تحلیل این مساجد نشان داد که مساجد فوق از شیوه ای نو در طراحی و نمود هویت قدسی عناصر کالبدی بهره برده اند از منظر فرم عناصر کالبدی، وجوه اشتراک مسجد دانشگاه تهران و مسجد شاکرین بیشتر بوده تا جایی که برای بیان هویت قدسی در عناصر کالبدی خود از قرابت فرم ها به الگو های سنتی و یا تداعی آن بهره جسته اند در حالی که در مساجد الغدیر و وادی سبز، هویت قدسی از طریق رمز پردازی به شیوه ای جدید تر در عناصر کالبدی بیان شده است.

چکیده انگلیسی:

Mosques have always served as symbols of sacred spaces in Islamic cities, expressing their spiritual identity through architectural elements. In contemporary times, due to changes in human needs and advancements in technology, modern architects have sought to reinterpret the sacred identity of mosques through a new architectural language. This study aims to identify and compare the physical elements that define contemporary mosques in Iran and Turkey. Using a descriptive-analytical method, the research is based on both field studies and library research. The selected case studies include the University of Tehran Mosque and Al-Ghadir Mosque in Iran, as well as the Şakirin Mosque and Green Valley Mosque in Turkey.The findings indicate that these mosques adopt innovative approaches in their design and representation of sacred identity. From a formal perspective, the University of Tehran Mosque and Şakirin Mosque share greater similarities, as both draw upon traditional architectural forms or reinterpret them to express sacred identity. In contrast, Al-Ghadir Mosque and Green Valley Mosque employ a more symbolic approach, using contemporary design strategies to convey their sacred essence through architectural elements. This study highlights the evolving nature of mosque architecture and the diverse methods used to maintain sacred identity while embracing modern architectural expression.

منابع و مأخذ:

1.اردلان، نادر. بختیار، لاله. (1380). «حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی»، ترجمه جمید شاهرخ، انتشارات اصفهان: خاک.
2.آقا داودی، محی الدین. زکریایی کرمانی، ایمان. خواجه احمد عطاری، علی رضا. ( 1397). «گونه شناسی کتیبه های مسجد- مدرسه چهار باغ اصفهان با تأکید برویژگی های ساختاری». دو فصلنامه علمی- ترویجی پژوهش هنر، سال هشتم، شماره پانزدهم.
3.ایمان طلب، حامد. گرامی، سمیه. ( 1391). «نسبت معنا و شکل، تطابق اندیشه معماری مسجد و فرم شناسی نماز». دو فصلنامه علمی- پژوهشی هنر اسلامی، شماره شانزدهم.
4.بانی مسعود، امیر. ( 1390). «معماری معاصر ایران در تکاپوی بین سنت و مدرنیته». تهران: هنر معماری قرن. چاپ چهارم.
5.بمانیان، محمدرضا. پورجعفر، محمدرضا. احمدی، فریال. صادقی، علی رضا. (1389). «بازخوانی هویت معنوی و انگاره های قدسی در معماری مساجد شیعی». نشریه شیعه شناسی، شماره 30.
6.بورکهارت، تیتوس. (1365). «هنر اسلامی، زبان و بیان». ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: انتشارات سروش، چاپ اول.
7.پرتو، شیده. نوروز برازجانی، ویدا. میر شاهزاده، شروین. (1401). « بررسی مولفه های تأثیر گذار بر ادراک حس معنویت در فضای مسجد». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی.
8.پور احمدی، مجتبی. ( 1401). « مدلی برای دسته بندی رویکردهای فرمی به معماری مساجد معاصر از منظر ارتباط با سنت های تاریخی معماری مساجد». مقاله پژوهشی- فرهنگ معماری و شهر سازی اسلامی، سال هفتم، شماره دوم.
9.پور حسنعلی زاده، فاطمه. حسینعلی زاده میاندوآب، علی. ( 1401). «تحلیل نمونه هایی از الگوی نوین معماری مساجد معاصر ایران». همایش ملی معماری، عمران، توسعه شهری و افق های هنر اسلامی در بیانیه گام دوم انقلاب.
10.پیرنیا، محمد کریم. (1392). «سبک شناسی معماری ایران- مساجد، مجموعه معماری ایران، دوره اسلامی». تهران: انتشارات سمت.
11.حداد، پیمان. فروتن، محمد. (1397). «بررسی مولفه های معماری در مساجد معاصر ایران: رویکردها و روش ها». مطالعات محیطی هفت حصار، سال هفتم، شماره 25.
12.حداد، پیمان. فروتن، منوچهر. ( 1395). « بررسی تطبیقی کاربست عناصر معماری سنتی در مساجد جامع معاصر ایران و ترکیه، نمونه موردی: مسجد جامع شهرک غرب و مسجد شاکرین». کنفرانس بین المللی مهندسی عمران، معماری و شهر سازی دانشگاه استانبول ترکیه.
13.حسن پور، ناصر. سلطان زاده، حسین. ( 1395). «عوامل پس زمینه تحولات معماری معاصر ایران در دوران پهلوی دوم و مقایسه تطبیقی آن با ترکیه». باغ نظر، سال سیزدهم، شماره 44.
14.حسن پور، ناصر. سلطان زاده، حسین. بذرافکن، کاوه. ( 1396). «بررسی تطبیقی نقش معماران خارجی در تحولات معماری معاصر ایران و ترکیه در سال های 1300 تا 1357 ه.ش». دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر، سال هفتم، شماره 13.
15.خان، حسن الدین. سجودی، فرزان. ( 1376). « مساجد معاصر». فصلنامه هنر و معماری، شماره 33.
16.خسرو جردی، نرجس. محمودی، مسعود. ( 1393). « مسجد و باز زنده سازی معانی، مفاهیم و نمادهای ایرانی- اسلامی». مجموعه مقالات همایش ملی معماری، شهر سازی و توسعه پایدار با محوریت خوانش هویت ایرانی- اسلامی، مشهد.
17.رضوی پور، مریم سادات. ذاکری، محمد مهدی. اجباری، احسان. ( 1391). « هویت ایرانی اسلامی شهر تهران در گذر زمان». فصلنامه مطالعات ملی، شماره 51.
18.ستارپور، مریم. صحیحی، المیرا. کامدل، مهسا. ( 1396). « مقایسه تطبیقی نقش معماری قدسی بر احیای هویت از دست رفته بشر امروزی، مقایسه مسجد امام اصفهان و مسجد الغدیر تهران». کنفرانس پژوهش های معماری و شهر سازی اسلامی و تاریخی ایران.
19.سهیلی، جمال الدین. دیبا، داراب. ( 1389). « تأثیر نظام های حکومتی در ظهور جنبش های ملی گرایانه معماری ایران و ترکیه». باغ نظر، سال هفتم، شماره 14.
20.سیدیان، سید علی. ( 1387). « خوانش هویت در رویکرد فرهنگ گرایانه به تجدید حیات بافت های فرسوده شهری». مجله آیینه خیال، شماره 10.
21.شاهرودی کلور، مرضیه. تقی پور، ملیحه. گریست، فائزه. ( 1399). « سنجش تطبیقی مولفه های حس مکان در عناصر کالبدی مساجد سنتی و معاصر شیراز، مورد پژوهشی: مسجد حاج علی، مسجد مشیر الملک، مسجد الرجا و مسجد دانشگاه». دو فصلنامه اندیشه معماری، سال چهارم، شماره 8.
22.طاهر طلوع دل، محمد صادق. مهدی نژاد، جمال الدین. صادقی حبیب آباد، علی. ( 1395). « باز شناسی مانایی ماهیت انگاره های قدسی در معماری اصیل اسلامی ایران مبتنی بر شناسایی هویت پایدار کالبد مساجد جامع ایران». معماری شهر پایدار، سال چهارم، شماره 2.
23.عباس زاده، محمد جواد. زمانی، بهادر. ( 1399). « ارزیابی عوامل محیطی موثر بر ایجاد حس فضای قدسی در مساجد، مطالعه های موردی: مسجد بازار تهران، مسجد دانشگاه تهران، مسجد الجواد تهران». مقاله پژوهشی فرهنگ معماری و شهر سازی اسلامی، سال پنجم، شماره 1.
24.علیزاده بیرجندی، زهرا. ( 1390). « تحلیل نشانه شناسی صورت و معنا در معماری مساجد». فصلنامه ادبیات و هنر دینی، شماره 2.
25.فهندژسعدی، محمد سعید. ( 1399). « بازشناسی الگوی معماری مسجد». معماری شناسی، سال سوم، شماره 15.
26.مهدوی نژاد، محمد جواد. مشایخی، محمد. بهرامی، منیره. ( 1393). « الگوهای طراحی مسجد در معماری معاصر». فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، سال دوم، شماره 5.
27.مهدی نژاد، جمال الدین. عظمتی، حمید رضا. صادقی حبیب آباد، علی.( 1398). «بررسی ساختار مساجد سنتی، معاصر و پس از انقلاب اسلامی با روش نحو فضا، نمونه مورد مطالعه: مسجد جامع اصفهان، مسجد دانشگاه تهران، مسجد الغدیر، مسجد شهرک غرب». فصلنامه علمی مرمت و معماری ایران، سال دهم، شماره 22.
28.میرزا کوچک خوشنویس، محمد حسین. حاجی ابراهیم زرگر، اکبر. طاهباز، منصوره.( 1400). «تبیین مفهوم سادگی اسلامی در معماری با بررسی نمونه هایی از معماری مساجد معاصر» . مقاله بر گرفته از رساله دکتری میرزا کوچک خوشنویس، دانشکده معماری و شهر سازی دانشگاه شهید بهشتی.
29.نعیمی، محمد رضا. حبیبی لیا لسانی، میلاد. پورمند، حسنعلی. ( 1400) . «مطالعه سیر تطور رویکردهای طراحی مساجد نو گرا در دوران پهلوی دوم با تأکید بر رویکرد منطقه گرایی انتقادی، مطالعه موردی: مسجد الجواد تهران، مسجد دانشگاه تهران، مسجد دانشگاه جندی شاپور اهواز، مسجد حضرت امیر تهران، مسجد و کانون توحید تهران» . فصلنامه علمی مرمت و معماری ایران.، سال دوازدهم، شماره 30.
30.نقره کار، عبدالحمید. منان رئیسی، محمد. 1391. (تحقق پذیری هویت اسلامی در آثار معماری). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی.
31.Oney, Gonul. 2019. Gelenekselden Cagdasa Ozgun Bir Tasarim: Yesil Vadi Cami. Ege Universitesi Sanat Tarihi Bolumu
Oneyler @superonline.com