شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار بر تحقق اصول پایداری در فضاهای سبز معاصر با تأکید بر الگوی باغ ایرانی (مورد مطالعه: کلان‌شهر تبریز)

محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی و سکونتگاههای انسانی

مالک رشیدی ¹ , مهروش کاظمی شیشوان ^{2 *} , الهام حاتمی گلزاری ³ , امیر حق‌جو ⁴

1 - گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ايران
2 - گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ايران
3 - گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
4 - گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

تاریخ دریافت : 1402/12/05 تاریخ پذیرش : 1403/11/22 تاریخ انتشار : 1404/01/15

کلید واژه: پایداری, فضای سبز, باغ ایرانی, کلان‌شهر تبریز ,

چکیده مقاله :

باغ ایرانی یک سیستم به‌هم پیوسته و چندسطحی از ساختار، عملکرد، معنا، احساس، اقلیم، فضا، مکان و زیستگاه را در یک بستر فرهنگی مشخص تشکیل می‌دهد و نمونه‌ی کاملی از پایداری محسوب می‌گردد.  با توجه به طراحی مناسب باغ ایرانی از منظر مؤلفه‌های پایداری، تحقیق حاضر با هدف شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار بر تحقق اصول پایداری در فضاهای سبز شهری با تأکید بر الگوی باغ ایرانی در کلان‌شهر تبریز نگارش شده است. روش تحقیق در مطالعه‌ی حاضر آمیخته (کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی- اکتشافی می‌باشد که در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل حداقل مربعات جزئی در نرم‌افزار Warp-pls استفاده شده است. همچنین جامعه‌ی آماری تحقیق شامل نخبگان حوزه‌ی معماری بوده که حجم نمونه بر اساس روش کوهن 100 نفر تعیین گردیده است.  یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که 5 مؤلفه‌ی پایداری محیطی، پایداری اجتماعی، زیبایی‌شناسی، هویت و معنا و پایداری اقتصادی از مؤلفه‌های اثرگذار بر تحقق اصول پایداری فضاهای سبز معاصر با تأکید بر الگوی باغ ایرانی می‌باشند که به ترتیب ضرایب مستخرج از مدل ساختاری برای آنها 54/0، 51/0، 46/0، 43/0 و 39/0 بوده است. همچنین در بین متغیرهای فرعی بیشترین اثرگذاری مربوط به متغیرهای پوشش گیاهی در توازن با اقلیم محلی، تأکید بر حفاظت و ایمنی کاربران، تأکید بر چشم‌انداز مناسب و بهره‌مندی از نمادها و نشانه‌های مختلف سنتی بوده است. نتایج نشان می‌دهد که اصول پایداری در باغ‌های ایرانی تا حدود زیادی همسو با نظریات توسعه‌ی فضاهای سبز شهری معاصر بوده و می‌توان با کاربست این اصول، به طراحی فضاهای سبز مطلوب در کلان‌شهر تبریز اقدام نمود.

چکیده انگلیسی:

The Iranian garden forms an interconnected and multi-level system of structure, function, meaning, feeling, climate, space, place and habitat in a specific cultural context and is considered a perfect example of sustainability. Considering the proper design of Iranian garden from the point of view of sustainability components, the present research was written with the aim of identifying the influencing components on the realization of the principles of sustainability in urban green spaces with emphasis on the Iranian garden model in Tabriz metropolis. The research method in the present study is mixed (quantitative-qualitative) with practical purpose and analytical-exploratory nature, in order to analyze the information, partial least squares model was used in Warp-pls software. Also, the statistical population of the research includes elites in the field of architecture, and the sample size is 100 people based on Cohen's method. The findings of the research show that the 5 components of environmental sustainability, social sustainability, aesthetics, identity and meaning and economic sustainability are among the components that influence the realization of the principles of sustainability of contemporary green spaces with an emphasis on the Iranian garden model, for which the coefficients extracted from the structural model are 0.54, 0.51, 0.46, 0.43 and 0.39. Also, among the sub-variables, the most effective related to the variables of vegetation in balance with the local climate, emphasizing the protection and safety of users, emphasizing the appropriate landscape and benefiting from various traditional symbols and signs. The results show that the principles of sustainability in Iranian gardens are largely in line with the theories of the development of contemporary urban green spaces, and it is possible to design desirable green spaces in Tabriz metropolis by applying these principles.

منابع و مأخذ:

آقابزرگ، نرگس. (1402). نقش عناصر معماری در باغ ایرانی. منظر، 15(65)، 19-6.
https://www.manzar-sj.com/article_185245.html
افخمی، بهروز و خسروی، زینب. (1397). معنا و کارکرد باغ ایرانی (با تأکید بر دوره‌ی هخامنشی). پژوهش‌های ایران‌شناسی، 8(2)، 38-21. https://jis.ut.ac.ir/article_71431.html?lang=en
جوادی، رضا و وثیق، بهزاد. (1401). باغ ایرانی فراتر از یک باغ زمینی معماری باغ و امکان تأثیر آن در طراحی فضاهای سبز شهری. هنر و تمدن شرق، 10(35)، 70-57. https://www.jaco-sj.com/article_147211.html?lang=en
عزیزی قهرودی، مهرداد و عسگری، علی. (1402). پدیدارشناسی باغ ایرانی براساس نظریه‌ی روان‌شناختی ادراک گشتالت (نمونه موردی: باغ شازده ماهان). هنر و تمدن شرق، 10(35)، 56-45. https://www.jaco-sj.com/article_147210.html?lang=en
فدایی تمیجانی، هانیه. (1401). بازخوانی باغ‌شهر صفوی بر پایه‌ی اصول و ضوابط پایداری منظر. اثر، 43(3)، 608-592.
http://athar.richt.ir/article-2-1225-fa.html
توکلی‌نیا، جمیله؛ محمدیان مصصم، حسن و ضرغامی، سعید. (1399). تحلیلی بر نقش کیفیت فضاهای عمومی در پایداری اجتماعی (مورد پژوهی: محله تجریش). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 15(50)، 100-85.
https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1031258
سعیدنیا، احمد. (1382). کتاب سبز شهرداری: فضاهای سبز شهری. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.
شارع‌پور، محمود؛ تولایی، نوین و اسلامی، اصلی. (1398). ارزیابی مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از دیدگاه جوانان (مطالعه موردی: شهر قائم‌شهر). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 14(48)، 621-605.
https://sanad.iau.ir/Journal/jshsp/Article/1030994
شاه کرمی‌پور، ندا؛ مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ موحد، خسرو و مضطرزاده، حامد. (1400). تحلیل مؤلفه‌های مؤثر بر اجتماع‌پذیری باغ شاهزاده ماهان متأثر از ادراک طبیعت در محیط انسان‌ساخت. نگرش‌ها نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 826-807.
https://www.magiran.com/paper/2281903/
فنی، زهره و جنگی، حسن. (1392). ارزیابی شاخص‌های مختلف پایداری در فضاهای سبز عمومی (پارک‌ها) بر اساس روش TOPSIS (مطالعه‌ی موردی: منطقه‌ی 6 تهران). پژوهش‌های دانش زمین، 4(16)، 39-27.
https://dorl.net/dor/20.1001.1.20088299.1392.4.4.3.9
کشاورز قدیمی، حسین رضا؛ طبیبیان، منوچهر و معینی‌فر، مریم. (1402). فراتحلیل مهم‌ترین عوامل حس مکان در فضاهای عمومی و مجازی (مطالعه موردی: فضای عمومی مرکز شهر رشت). فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 18(64)، 64-49.
https://dorl.net/dor/20.1001.1.25385968.1402.18.3.3.4
مثنوی، محمدرضا؛ محسنی‌مقدم، مریم و منصوری، سیدامیر. (1397). نقش زیباشناسی باغ ایرانی در پایداری اجتماعی پارک‌های معاصر تهران. منظر، 10(45)، 15-6. https://www.manzar-sj.com/article_80487.html?lang=en
Afkhami, B., & Khosravi, Z. (2018). The meaning and function of the Iranian garden (with emphasis on the Achaemenid period). Functions of Iranian Garden, 8(2), 21-38.
https://jis.ut.ac.ir/article_71431.html?lang=en [In Persian]
Aghabozorg, N. (2023). The Role of Architectural Elements in Iranian Gardens. Manzar, 15(65), 6-19.
https://www.manzar-sj.com/article_185245.html [In Persian]
Azizi Ghahroudi, M., & Asgari, A. (2023). Phenomenology of Persian Garden Using Gestalt Psychological Theory of Perception (Case Study: Shahzadeh Mahan Garden. Journal of Art and Civilization of the Orient (JACO), 10(35), 45-56.
https://www.jaco-sj.com/article_147210.html?lang=en [In Persian]
Bratman, G.N., Anderson, C.B., Berman, M.G., Cochran, B., de Vries, S., Flanders, J., Folke, C., Frumkin, H., Gross, J.J., Hartig, T., Kahn, P.H., Kuo, M., Lawler, J.J., Levin, P.S., Lindahl, T., Meyer-Lindenberg, A., Mitchell, R., Ouyang, Z., Roe, J., Scarlett, L., Smith, J.R., van den Bosch,M.,Wheeler, B.W.,White, M.P., Zheng, H., & Daily, G.C. (2019). Nature and mental health: an ecosystem service perspective. ScienceAdvances, 5, 1-16. https://doi.org/10.1126/sciadv.aax0903
Carmona, M. (2010). Public places, urban spaces: The dimensions of urban design. Amsterdam, Boston: Architectural Press/Elsevier. https://www.routledge.com
Carmona, M. (2012). The London Way: The Politics of London’s Strategic Design. Architectural Design, 82(1), 36–43. https://doi.org/10.1002/ad.1346
Carmona, M., & Wunderlich, F. (2012). Capital Spaces, the Multiple Complex Public Spaces of a Global City. London: Routledge. https://www.routledge.com
Carpenter, M. (2013). From ‘healthful Exercise’ to ‘Nature on Prescription’: The Politics of Urban Green Spaces and Walking for Health. Landscape and Urban Planning, 118, 120-127.
https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2013.02.009
Cook, T. W., & Vanderzanden, A. M. (2010). Sustainable Landscape Management (Design, Construction and Maintenance). John Wiley.
Fadayi Timjani, H. (2022). Reinterpreting the Safavid garden based on the principles and criteria of landscape sustainability. Journal of Athar, 43(3), 592-608. http://athar.richt.ir/article-2-1225-fa.html [In Persian]
Fanni, Z., & Jangi, H. (2013). Evaluation of various sustainability indicators in public green spaces (parks) based on the TOPSIS method (Case study: Tehran Region 6). Earth Science Research, 4(16), 27-39. https://dorl.net/dor/20.1001.1.20088299.1392.4.4.3.9 [In Persian]
Farahani, L., Motamed, B., & Jamei, E. (2016). Persian Gardens: Meanings, Symbolism, and Design. Landscape Online, 46(1), 1–19. https://doi.org/10.3097/LO.201646
Gachkar, D., Tagvaei, S.H., & Norouzian-Maleki, S. (2021). Outdoor thermal comfort enhancement using various vegetation species and materials (case study: Delgosha Garden, Iran). Sustainable Cities and Society, 75, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103309
Gehl, J. (2011). Life between buildings: Using public space. Washington, DC: Island Press.
Hartmann, T., & Jehling, M. (2018). From diversity to justice – Unraveling pluralistic rationalities in urban design. Cities, 91, 58-63. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.02.009
Javadi, R., & Vasigh, B. (2022). Beyond an Earthly Garden: Iranian Garden Architecture and Its Potential Influence on Urban Green Space Design. Journal of Art and Civilization of the Orient (JACO), 10(35), 57-70. https://www.jaco-sj.com/article_147211.html?lang=en [In Persian]
Keshavarz Ghadimi, H.R., Tabibian, M., & Moinifar, M. (2023). Meta-analysis of the most important factors of place of sense in public and virtual spaces (Case study: Public space of Rasht city center). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 18(64), 49-64.
https://dorl.net/dor/20.1001.1.25385968.1402.18.3.3.4 [In Persian]
Kondo, M.C., Fluehr, J.M., McKeon, T., & Branas, C.C. (2018). Urban green space and its impact on human health. International Journal of Environmental Research and Public Health, 15, 1-11. https://doi.org/10.3390/ijerph15030445
Krkljes, M. & Neducin, D. (2016). Public spaces for children in a post-socialist city. South East European Journal of Architecture and Design, 2016, 1-5. https://doi.org/10.3889/seejad.2016.10012
Lopez, M.N. & Camanho, A.S. (2013). Public Green Space Use and Consequences on Urban Vitality: An Assessment of European Cities. Social Indicators Research, 113(3), 751-767.
https://www.jstor.org/stable/24719534
López-Mosquera, N., & Sánchez, M. (2011). Emotional and satisfaction benefits tovisitors as explanatory factors in the monetary valuation of environmental goods. An application to periurban green spaces. Land Use Policy, 28(1), 151–166. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2010.05.008
Malek, N.A., Mariapan, M., Shariff, M.K.M., & Aziz, A. (2010). Assessing the Quality of Green Open Spaces: A review. Conference: Healthy Parks Healthy People. http://www.hphpcentral.com
Maring, L., & Blauw, M. (2018). Asset management to support urban land and subsurface management. The Science of the Total Environment, 615, 390–397. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.09.109
Masnavi, M.R., Mohseni Moghadam, M., & Mansouri, S.A. (2019). Effects of Persian Garden's Aesthetics in Social Sustainability of Contemporary Urban Parks in Tehran. Manzar, 10(45), 6-15. https://www.manzar-sj.com/article_80487.html?lang=en [In Persian]
Mensch, J. (2007). Public space. Continental Philosophy Review, 40, 31–47.
https://doi.org/10.1007/s11007-006-9038-x
Müller, A.-L. (2019). Voices in the city. On the role of arts, artists and urban space for a just city. Cities, 91, 49–57. https://doi.org/10.1016/j.cities.2018.04.004
Nor, A.N.M., & Abdullah, S.A. (2019). Developing Urban Green Space Classification System Using Multi-Criteria: The Case of Kuala Lumpur City, Malaysia. Journal of Landscape Ecology, 12(1), 16-36. https://doi.org/10.2478/jlecol-2019-0002
Pauleit, S., Liu, L., Ahern, J., & Kazmierczak, A. (2011). Multifunctional green infrastructure planning to promote ecological services in the city. Handbook of Urban Ecology. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199563562.003.0033
Peschardt, K.K., & Stigsdotter, U.K. (2013). Associations between park characteristicsand perceived restorativeness of small public urban green spaces. Landscape Urban Planning, 112, 26–39. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2012.12.013
Pineo, R., & Barton, S. (2009). Sustainable Landscape Materials and Practices, Sustainable Landscape Series. University of Delaware.
Rahaei, O. (2015). Analyzing the Geometry of Iranian Islamic Gardens Based on the Quran’s Characteristics of Paradise. Journal of Research in Islamic Architecture, 3(2), 96–115. http://jria.iust.ac.ir/article-1-257-en.html
Richardson, E. A., Pearce, j., Mitchell, R. & Kingham, S. (2013). Role of Physical Activity in the Relationship between Urban Green Space and Health. Public Health, 127(4), 318–24. https://doi.org/10.1016/j.puhe.2013.01.004
Saeednia. A. (2003). The Green Book of Municipalities: Urban Green Spaces. Tehran: Publications of the Organization of Municipalities of the Country. https://www.gisoom.com/book/1272921 [In Persian]
Shaerepour, M., Tavallaei, N., & Eslami, A. (2019). The Evaluation of Desirability of Urban Public Spaces among the Youth (Case study: Ghaemshahr City). Journal of Studies of Human Settlements Planning, 14(48), 605-621. https://jshsp.rasht.iau.ir/article_667737.html [In Persian]
Shahkarmipour, N., Mehdinejad, J., Movahed, K., & Moztarzadeh, H. (2021). Explaining the Fundament of Designing Social Headquarters, Based on the Interaction of Man and Nature in the Built Environment Case Study: Shazdeh Mahan Garden. Quarterly Journal of Human Geography, 13(2), 807-826. https://www.magiran.com/paper/2281903/ [In Persian]
Shuvo, F.K., Feng, X., Akaraci, S., & Astell-Burt, T. (2020). Urban green space and health in low and middle-income countries: a critical review. Urban Forestry & Urban Greening, 52, 1-13.
https://doi.org/10.1016/j.ufug.2020.126662
Tavakolinia, J., Mohamadyan, H., & Zarghami, S. (2020). Analyzing the impacts of quality of public space on social sustainability the case of Tajrish neighborhood. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 15(50), 605-621. https://jshsp.rasht.iau.ir/article_672765.html [In Persian]
Triguero-Mas, M., Dadvand, P., Cirach, M., Martinez, D., Medina, A., Mompart, A., Basaganga, X., Grazuleviciene, R., & Nieuwenhuijsen, M.J. (2015). Natural outdoor environments and mental and physical health: Relationships and mechanisms. Environment International, 77, 35–41.
https://doi.org/10.1016/j.envint.2015.01.012
VCEC) .2011). Unlocking Victorian Tourism, draft report, March.