اسطوره‌های بنیادین در باور یارسان (اهل‌حق)

محورهای موضوعی : مسیحیت

مزدک توسلی ¹ (گروه ادیان و عرفان تطبیقی در دانشگاه علوم تحقیقات دانشگاه آزاد)
فاطمه لاجوردی ² (گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/02/04 تاریخ پذیرش : 1400/02/04 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: یارسان, اهل‌حق, ذات حق, دون به دون, هفتن, هفتوان,

چکیده مقاله :

یارسان آیینی بنیان نهاده شده توسط سلطان صحاک برزنجه ای در سدۀ 8 ق است که پیروان آن را می توان در بخش هایی از کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان، آذربایجان، مازندران و عراق یافت. این کیش باورها و آیین های ویژه ای دارد که در عین برخی شباهت ها، آن را از دیگر سنت های دینی متمایز می کند. اسطوره های مربوط به خداشناسی، آفرینش و انسان شناسی یارسان را می توان آیینۀ تمام نمای باورهای کلی این آیین در مورد خدا، جهان و انسان دانست و مفاهیمی هم‌چون ذات، تجلّی، دونادون را در آن ها جست. بر اساس این اسطوره‌ها، خداوند در عین یگانگی، پیوندی نزدیک و ناگسستنی با فرشتگان و انسان دارد که وجود آموزه ی دون به دون و ظهور ذات ها را در این آیین توجیه می کند. از سوی دیگر، خداوند با کمک فرشتگان به آفرینش جهان می پردازد که نه تنها پیوند میان خداوند و جهان را روشن می کند، بلکه چگونگی پیدایش برخی باورها و مناسک یارسان هم‌چون نیایش، قربانی و نواختن تنبور را نیز توضیح می‌دهد. برخی اسطوره های یارسان آمیخته‌ای از اسطوره های دینی پیش از خود هستند و برخی دیگر ویژه ی این آیین، و از این نقطه نظر بدیع‌اند. بررسی چیستی این اساطیر و جایگاه آن ها در باور یارسان با توجه به فراوانی کتب مقدّس این آیین موسوم به دفترهای کلام، و وجود پاره‌ای اختلاف نظرها در میان برخی بزرگان و پژوهشگران یارسان، می تواند ما را به شناخت عمیق تر باورها و پیوند آن ها با مناسک این آیین رهنمون کند. در این نوشتار آموزه هایی هم‌چون خداشناسی، جهان شناسی، فرشته شناسی و انسان‌شناسی با تأکید بر اسطوره های مربوط به آن ها بررسی می شود.

چکیده انگلیسی:

Soltan Ṣahāk has founded Yārsān (Ahl-i haq) in 14th century C.E. and Yārsān’s followers have expanded in parts of Kermanshah, Kurdestan, Hamedan, Lurestan, Azarbaijan, Mazandaran and Iraq. There are both theoretical and practical elements in Yārsāni tradition which are reflected in its rich mythology so one can trace Yārsāni theology, cosmology and anthropology in their myths. According to these myths, although God is transcendent, He has a close connection with men and angels. This ideas justifies their belief in God's incarnations (dunādun). God with the aid of angels creates the world and this idea on the one hand clarifies the relationship between God and angles and, on the other hand, is a source for several Yārsāni rituals such as Tanbour-playing and their cult of sacrifice. Some of Yārsāni myths have their roots in more ancient myths. However, by studying Yārsāni myths one can acquire a deeper understanding about their beliefs and rituals. This article tries to survey Yārsāni theology, cosmology, angelology and anthropology according to their myths.

منابع و مأخذ:

اسماعیل­پور، ابوالقاسم، اسطوره بیان نمادین، تهران، سروش، 1391ش.

توکلی، محمد رئوف، تاریخ تصوف در کردستان، تهران، توکلی، 1395ش.

جلالی مقدم، مسعود و داریوش صفوت، «اهل حق»، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج10، تهران، 1380ش.

جیحون­آبادی، نعمت الله، شاهنامه حقیقت، تهران، جیحون، 1373ش.

دورینگ، ژان، موسیقی و عرفان: سنت اهل حق، تهران، انجمن ایران­شناسی فرانسه و نشر پرسش، 1378ش.

دیوان حضرت آ سید فرضی و یارانش، گردآوری و ترجمۀ سید امرالله شاه ابراهیمی، صحنه، بی نا، 1377ش.

سوری، ماشاءالله، سرودهای دینی یارسان، تهران، بی نا، 1344ش.

شیخ امیر، دیوان حضرت شیخ امیر: و شرح احوالات حضرت آ سید فرضی و یارانش، گردآوری و ترجمۀ سید امرالله شاه ابراهیمی، صحنه، نشر مهندس سیاوش تیموری، 1375ش.

صفی زاده بورکه­یی، صدیق، نامۀ سرانجام یا کلام خزانه، تهران، هیرمند، 1375ش.

همو، نوشته­های پراکنده دربارۀ یارسان، تهران، عطائی، 1361ش.

طیبی، حشمت الله، «اهل حق»، مجلۀ وحید، شمارۀ 82، 1349ش.

ظهری [ظهیری] اصفهانی، حاجی حسین، رساله در فن موسیقی، تصحیح و حاشیه ایمان رئیسی، تهران، سولار، 1396ش.

عالی‌نژاد، سید خلیل، تنبور از دیرباز تا کنون، تهران، دانش و فن 1382ش.

همو، روزه در آئین یاری، قزوین، بی نا، 754 کردی. دانلود در تاریخ 22/01/1398 از سایت www.yaresan.com.

عبد المؤمن بن صفی الدین، بهجت الروح، با مقابله و مقدمه و تعلیقات ه. ل. رابینودی برگوماله، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1346ش.

کاکی، حیدر، زمینۀ شناخت تنبور. شیراز، نوید شیراز، 1388ش.

مرادی، علی اکبر، «دفترچۀ توضیحات آلبوم»، موسیقی کردستان: مقامات تنبور به روایت و اجرای علی اکبر مرادی، تهران، ماهور، 1389ش.

نوروز سورانی، دفتر نوروز، نسخۀ خطی متعلق به نگارنده، بی تا.

نیک‌نژاد، کاظم، گنجینۀ یاری، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی به شماره ثبت 118574.

Berenson-Parkins, Janet, Kabbalah Decoder, London, Fair Winds, 2001.

Hooshmandrad, Partow, Performing the Belief: Sacred Musical Practice of the Kurdish Ahl-i Hagh of Gūrān, California, Berkeley, 2004.

Long, Charles H., “Cosmogony”, Encyclopedia of Religion, edited by Lindsay Jones, New York, Macmillan, 2005.

Mir hosseini, Ziba, 1994, “Redefining the Truth: Ahl-i Hagh and the Islamic Republic of Iran”, British Journal of Middle Eastern Studies, London, 21 (2), pp. 211-228.