رابطة سیروسلوک عرفانی با مفهوم اسقاط تدبیر در اندیشه‌های ابن عطاءالله اسکندرانی
محورهای موضوعی : مسیحیترضا الهی‌منش 1 , نعیمه ابراهیمی 2
1 - استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب قم، ایران
2 - دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، ایران
کلید واژه: شاذلیه, ابن عطاءالله اسکندرانی, سیروسلوک, مقامات و احوال, اسقاط تدبیر,
چکیده مقاله :
ابن عطاءالله اسکندرانی شاذلی به عنوان اولین نگارندة اندیشه‌های شاذلیه و گسترش‌دهندة این افکار شناخته شده است. اندیشه‌هایی که تماماً بر مبنای اسقاط تدبیر مفهوم پیدا می‌کنند. ابن عطاء، سالک را در ابتدای سلوک از تدبیر کردن منع می‌کند؛ چون اراده انسان در برابر اراده خداوند هیچ است و انجام تدبیر، حجابی برای سلوک ایجاد می‌کند. مقامات نه‌گانه ابن عطاء -یعنی توبه، زهد، صبر، شکر، خوف، رجاء، رضا، توکل، و محبت- اگر با اصل اسقاط تدبیر همراه شوند، صحت پیدا می‌کنند و حتی آخرین مقام یعنی محبت در نزد او کامل‌ترین مقام نیست؛ به دلیل آن که در مقام پایین‌تر آن یعنی رضا، اصل اسقاط تدبیر چشم‌گیرتر است و سالک در آن هیچ اراده‌ای از خود ندارد. احوال پنج‌گانة مدّ نظر او انس، قبض، بسط، فنا و بقا هستند. ابن عطاء رابطة میان مقامات و احوال و اعمال را این‌گونه روشن می‌کند که عمل نیکو نتیجه حال نیک است و حال نیک به سبب تحقق کامل مقامات در وجود سالک رخ می‌دهد و در نهایت تمام این راه سیرو سلوک به معرفة الله خواهد انجامید.
Ib ‘Aṭa’ Allah Iskandaranī is the first Shādhlī mystic who compiled and wrote the teaching of Shādhlī order. These teachings are entirely based on the concept of Rejection of Disposition (isqaṭ tadbīr). For Ibn ‘Aṭa’ the novice, in the early stage of his spiritual journey, should reject to make any disposition because God’s will is all-inclusive, so man’s disposition is a hindrance in the path to God. There are nine stations in this path: penance, asceticism, patience, gratitude, fear, hope, cheerful submission, trust in God, compassion. In the seventh station the Rejection of Disposition is more evident than the others. Moreover there are five states: affability, compression, dilation, annihilation, abiding. For Ibn ‘Aṭa’ good deed is the fruit of good state and good state is the fruit of good station. The final phase of spiritual journey is the knowledge of God, which is the fruit of good station, good state and good deed.