اسفندیار؛ مناقشۀ تحقق یا عدم تحقق فردیّت در شخصیت او
محورهای موضوعی :
محمود اسکندری
1
(دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی)
کلید واژه: شاهنامه, اسفندیار, یونگ, فردیّت و کمال.,
چکیده مقاله :
اسفندیار شاهنامه، یکی از چهره‌های مهم تاریخ اسطوره‌ای و حماسی ایران است. پیچیدگی شخصیت او بستر مناسبی برای تفسیر و نظریه‌‌پردازی پیرامون این شخصیت، کنش و رفتار او به وجود آورده است. در این مقاله می‌کوشیم با استفاده از نظریات یونگ به بررسی هفت‌خوان اسفندیار و مناقشۀ «فردیّت‌یافتگی» در شخصیت او بپردازیم و تحقیقاتی را که سعی کرده‌اند گذر این شخصیت اسطوره‌ای از هفت‌خوان را به مثابه فردیت‌یافتگی وی تلقّی نمایند، به چالش بکشیم. می‌دانیم استفاده از نظریات تحلیلی جدید در بررسی متون حماسی می‌تواند زوایای تازه‌ای از آن‌ها را پیش روی محققان باز کند. از نکات مهم در حیات پهلوانی اسفندیار مسألۀ «هفت‌خوان» است که تحلیل‌های مختلفی را به دنبال داشته است. پژوهش‌های انجام شده در این باب، با تکیه بر نظریات یونگ، در قیاس با «هفت¬خوان رستم» غالباً به نقطۀ واحدی نظر دارند و آن، این‌که اسفندیار نیز مانند ابرقهرمان اسطوره‌ای ایران با عبور از هفت‌خوان توانسته به «فردیّت» و «کمال» دست یابد. در حالی که مرحلۀ بازگشت این پهلوان از هفت خوان و به ویژه کنش‌های مهم و تأثیرگذار او در مراحل پایانی عمر، خلاف نتایج تحقیقات اخیر را اثبات می¬کند. ما در گفتار حاضر با استناد به همان روی‌کرد یونگی که پژوهش‌های پیشین بر آن استوارند، نشان خواهیم داد که فرایند فردیّت و کمال به دلیل یکی شدن اسفندیار با کهن الگوی «نقاب» و تسلط «سایه» بر شخصیت او، برای وی محقق نشده است و صِرف عبور از هفت‌خوان، مدعای این تحقیقات را مبنی بر دست‌یابی اسفندیار به «فردیّت»، تأیید نمی‌کند.
Esfandiar in Shahnameh is one of the important figures in the mythical and epic history of Iran. The complexity of his character has provided a suitable ground for interpretation and theorizing surrounding this character, his actions and behavior. In this article, attempt is made to use Jung's theories to examine Esfandiar's Haft-Khan and the controversy of "individuality" in his character. It is known that the use of new analytical theories in the study of epic texts can open new horizons for researchers. One important point in Esfandiar's heroic life is the concept of "Haft- Khan"which has been followed by various analysis. Researches carried out on this subject, relying on Jung's theories in comparison with "Rostam’s Haft-Khan" mostly refer to one point and that is Esfandiar, like the superhero of Iranian myths, was able to achieve "individuality" and perfection by passing through the Haft-Khan. However the stage of the return of this hero from the Haft-Khan, and especially his important and influential actions in the last stages of his life, proves contrary to the results of recent research. It is shown in this article that the process of individuality and perfection is not achieved by him due to Esfandiar's unification with the archetype of "Persona" and the domination of "shadow" over his personality. And just passing the Haft-Khan does not quality him to prove his individuality.
- اسلامی ندوشن، محمدعلی.(1390)، داستان داستان‌ها(دستم و اسفندیار در شاهنامه)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- بیلسکر، ریچارد. (1387)، اندیشۀ یونگ، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: نشر آشیان.
- بهمنی،کبری، آزاده نیرومند، (1391)، (روی¬کردی روان¬شناسانه به سفر سه قهرمان اساطیری«هرکول، رستم، اسفندیار») ، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی(زبان و ادبیات فارسی). شمارۀ بیست و هشتم، دورۀ هشتم ، ص 69- 107.
- پالمر، مایکل. (1385)، فروید، یونگ و دین، مترجمان محمد دهگانپور و غلامرضا محمودی، تهران: انتشارات رشد.
- پرهام، باقر. (1377)، با نگاه فردوسی(مبانی نقد خرد سیاسی در ایران)، تهران: نشر مرکز.
- ترقی، گلی. (1387)، بزرگ بانوی هستی(اسطوره، نماد، صورت ازلی) با مروری بر اشعار فروغ فرخزاد، تهران: انتشارات نیلوفر.
- رحیمی، مصطفی. (1376)، تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
- رحیمی، مصطفی.(1383)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.
- سیدصادقی، سید محمود ، شمس‌الحاجیه اردلانی و اصغر حبیبی. (1398)، (خودپرورانی یا دیدار با خویشتن در هفت¬خوان رستم و اسفندیار از دیدگاه روان‌کاوی یونگ)، فصلنامۀ علمی-پژوهشی، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، دوره 11، شمارۀ 39.
- شاملو، سعید. (1388)، مکتب‌ها و نظریه‌ها در روا¬¬ن¬شناسی شخصیت، تهران: انتشارات رشد.
- شمیسا، سیروس. (1368)، طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار، کیهان فرهنگی، شماره 1، سال ششم.
- شولتز، دوآن، سیدنی الن شولتز. (1385)، نظریه‌های شخصیت، ترجمة یحیی سید محمدی، تهران: نشر ویرایش.
- شکیبی ممتاز، نسرین، مریم حسینی. (1391) ، (سفرهای آیینی اسفندیار در شاهنامه)، فصلنامۀ علمی پژوهشی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره بیست و ششم، ص 25-50.
- طاهری، محمد و حمید آقاجانی. (1392)، (تبیین کهن‌الگوی سفر قهرمان براساس آرای یونگ و کمبل در هفت‌خوان رستم)، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره¬ شناختی، شمارۀ 32.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1375)، شاهنامه،دفتر پنجم، تصحیح جلال خالقی مطلق، زیر نظر احسان یارشاطر، کالیفرنیا، انتشارات مزدا با هم¬کاری بنیاد میراث ایران.
- فیست، جس، گریگوری جی فیست. (1388)، نظریه‌های شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.
- قریب، مهدی. (1370)، تراژدی و تضاد تراژیک در شاهنامۀ فردوسی، یادنامۀ آیین بزرگ¬داشت آغاز دومین هزارۀ سرایش فردوسی، اصفهان، نشر زنده رود.
- قلی¬زاده، خسرو، سحر نوبخت‌فرد. (1393)، (نقد و بررسی روند تکامل شخصیت قهرمان در هفت‌خوان رستم و اسفندیار بر اساس نظریۀ یونگ)، نشریۀ زبان و ادبیات فارسی مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، شمارۀ هفتاد و هفت، ص 239-273.
- کاکس، دیوید. (1383)، روان‌کاوی و روان‌شناسی تحلیلی(مقدمه بر اثر ک.گ.یونگ)، ترجمۀ سپیده رضوی، نشر پیک فرهنگ.
- کمبل، ژوزف. (1392)، قهرمان هزارچهره، ترجمۀ شادی خسرو پناه، تهران: نشر گل آفتابگردان.
- کویاجی، جهانگیر.(1380)، بنیادهای اسطوره و حماسه ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران: انتشارات نگاه.
- گورین، ویلفرد. (1388)، درآمدی بر شیوه‌های نقد ادبی، ترجمۀ علیرضا فرح بخش و زینب حیدری مقدم، تهران: انتشارات رهنما.
- مالمیر، تیمور. (1381)، سنت‌های سیاسی در شاهنامه فردوسی(خلاصه نخستین مقالات همایش ملی ایران شناسی)،تهران: انتشارات دایرۀ سبز.
- مقدسی، محمود. (1381)، (ضعف اراده- آگراسیا؛ چالشی معاصر در باب معنا)، دوفصلنامه فلسفی شناخت، شمارۀ 1/76 بهار و تابستان، صص 223-250.
- مورنو، آنتونیو. (1386)، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران: نشر مرکز.
- نصر اصفهانی، محمدرضا، طیبه جعفری. (1388)، (کنون زین سخن هفت‌خوان آورم...«روی¬کردی روان‌شناختی به هفت‌خوان رستم و اسفندیار»)، پژوهش‌نامۀ زبان و ادب فارسی(گوهر گویا)، سال سوم، شمارۀ چهارم، ص 133-156.
- یاحقی، محمدجعفر. (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر.
- یاوری، حورا، 1387. روان‌کاوی و ادبیات، نشر سخن.
- یونگ، کارل گوستاو. (1368)، چهارصورت مثالی، ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.
- یونگ، کارل¬گوستاو. (1377)، انسان و سمبل‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.
- یونگ، کارل گوستاو. (1379)، روح و زندگی، ترجمۀ لطیف صدقیانی، تهران: جامی.
Resources
- Islami Nodooshan, Mohammad Ali. (2011), The One and Only Story (Tale of Rostam and Esfandiar in Shahnameh), Tehran: Sherkat Sahameye Enteshar.
- Billsker, Richard. (2008), Jung's Thought, trans. H. Payendeh, Tehran: Ashian .
- Bahmani, Kobra, Azadeh Niroumand. (2012), Psychological Approach to theJjourney of the three Mythical Heroes "Hercules, Rostam, Esfandiar", Mystical literature and Mythology (Persian language and literature). No. 28, series. 8. 69-107.
- Palmer, Michael. (2006), Freud, Jung and Dean, trans. M. Dehganpour and G. Mahmoudi, Tehran: Roshd.
- Parham, Baqer. (1998), From Ferdowsi's Point of View (Fundamentals of Critique of Political Wisdom in Iran), Tehran: Markaz.
- Targhi, Goli. (2008), The Great Lady of the Universe (myth, symbol, eternal face) with a review of Forough Farrokhzad's poems, Tehran: Niloufar.
- Rahimi, Mostafa. (1997), The Tragedy of Power in the Shahnameh, Tehran: Niloufar.
- Rahimi, Mostafa. (2004), Iranian mythology and culture in Pahlavi writings, Tehran: Toos.
- Seyed Sadeghi, Seyed Mahmoud, Shams al-Hajiyeh Ardalani and Asghar Habibi. (1398), Self-cultivation or Meeting with one’s self in Haft Khan Rostam and Esfandiar from Jung's psychoanalytic point of view, Quarterly Journal of Scientific-Research, Interpretation and Analysis of Persian Language and Literary Texts, series. 11 , No. 39.
- Shamloo, Saeed. (2009), Schools and Theories in Psychology of Personality, Tehran: Roshd.
- Shamisa, Sirus. (1989), The Main plot of the Story of Rostam and Esfandiar, Kayhan Farhangi, No. 1, 6th year.
- Sholtz, Duane, Sydney Ellen Schultz. (2006), Personality Theories, trans. Yahya Mead Mohammadi, Tehran: Virayesh .
- Shakibi Mumtaz, Nasrin, Maryam Hosseini. (2012), Esfandiar's ritual Journeys in Shahnameh, Quarterly Journal of Scientific Research , Persian Language and Literature Research, No. 26,. 25-50.
- Taheri, Mohammad and Hamid Aghajani. (2013), Explanation of the archetype of the hero's journey based on Jung and Campbell's views in Rostam’s Haft Khan, Quarterly Journal of Mystical Literature and Mythology, No. 32.
- Ferdowsi, Abolghasem. (1996), Shahnameh, 5th book, Ed. Jalal Khaleghi Motlagh, under the supervision of Ehsan Yarshater, California, Mazda Publications in collaboration with the Iranian Heritage Foundation.
- Fist, Jess, Gregory J. Fist. (2009), Personality Theories, trans. Yahya Seyed Mohammadi, Tehran: Ravan .
- Gharib, Mehdi. (1991), Tragedy and Tragic Contradiction in Ferdowsi's Shahnameh, a memoir commemorating the beginning of the second millennium of Ferdowsi's poetry, Isfahan: Zendeh Rood.
- Gholizadeh, Khosrow, Sahar Nobakhtofard. (2014), (Critique of the evolution of the heroic character in Rostam and Esfandiar’s Haft Khan based on Jung's theory), Journal of Persian Language and Literature Journal of the Faculty of Literature and Humanities of Kharazmi University, No. 77 . 239-273.
- Cox, David. (2004), Psychoanalysis and Analytical Psychology (Introduction by KG Jung), trans. S. Razavi, Peyk Farhang Press.
- Campbell, Joseph. (2013), A Hero With a Thousand Faces, trans. S. Khosrow Panah, Tehran:Gole Aftabgardan.
- Koyaji, Jahangir. (2001), Foundations of Iranian Myth and Epic, Reported and Ed. Jalil Dostkhah, Tehran: Negah.
- Gorin, Wilfred. (2009), An Introduction to the Methods of Literary Criticism, trans. A. Farahbakhsh and Z. Heidari Moghadam, Tehran: Rahnama .
- Malmir, Timur. (2002), Political Traditions in Ferdowsi's Shahnameh (Summary of the First Papers of the National Conference on Iranology), Tehran: Dayereye Sabz.
- Moghaddasi, Mahmoud. (2002), Weakness of Will - Agrasia; A Contemporary Challenge in Meaning, Philosophical Quarterly Journal of Cognition, No. 1/76 Spring and Summer. 223-250.
- Moreno, Antonio. (2007), Jung, Gods and Modern Man, trans. D. Mehrjoui, Tehran: Markaz .
- Nasr Esfahani, Mohammad Reza, Tayyaba Jafari. (2008), Kunun Zain Sokhon Haftkhwan Avarm..."A psychological approach to Haftkhan Rostam and Esfandiar", Research Journal of Persian Language and Literature (Gohar Goya), 3rd year, No. 4, . 133 -156.
- Yahaghi, Mohammad Jafar. (2007), The Culture of Myths and Stories in Persian Literature, Farhange Moaser.
- Yavari, Hora, 2008, Psychoanalysis and Literature, Sokhan Press.
- Jung, Carl Gustav. (1989), Four Examples, Trans. P. Faramarzi, Mashhad: Astan Quds Razavi.
- Jung, Carl Gustav. (1998), Man and His Symbols, trans. M. Soltanieh, Tehran: Jami.
- Jung, Carl Gustav. (2000), Soul and Life, trans. Latif Sedghiani, Tehran: Jami.