بررسی زبان‌شناختی قصاید بهار

محورهای موضوعی : حماسه

محمدرضا پهلوان نژاد ¹ , علی رضا سزاوار ²

1 - دانش‌یار دانش‌کده‌ادبیات دانش‌گاه فردوسی مشهد.
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

تاریخ دریافت : 1389/08/04 تاریخ پذیرش : 1389/08/04 تاریخ انتشار : 1389/12/01

کلید واژه: بهار ـ قصیده ـ زبان‌شناسی ـ نحو,

چکیده مقاله :

بهار اولین کسی است که سبک‌شناسی را به صورت مدوّن و علمی‌در زمینة نثر نوشت و برای آن تعاریف علمی آورد. هرچند عمرش مجال نداد که در زمینة نظم نیز تحقیقاتش را دنبال کند، اما یادداشت‌هایی پراکنده‌ داشت که بعدها جمع‌آوری شد. بهار در کتاب سبک‌شناسی به بخش زبانی بیش از دیگر مباحث پرداخته‌ است. نهضت بازگشت از قدما بیش از همه در زبان آن‌ها بود و آثار کهنگی بخوبی در شعر آنان نمایان بود. از ویژگی‌های عمدة قصاید بهار تتبع در زبان گذشته‌ است و از همه لحاظ محتوا خصوصاً در مسایل سیاسی و اجتماعی کاملاً هماهنگ با جزئیات جامعة روز است. در این مقاله‌ از سه دیدگاه زبان‌شناختی، قصاید بهار را بررسی نموده‌ایم گرچه در بسیاری از موارد مجبور شده‌ایم وارد حوزة پرپیچ و خم ادبیات فارسی شویم، این حوزه‌ها عبارت است از: 1ـ حوزة آواشناسی 2ـ حوزة ساخت‌واژی 3ـ حوزة نحوی در بخش آوایی به مختصات کلمات از قبیل تشدید، تخفیف، افزایش، کاهش و ابدال در واژه‌ها و موسیقی که در اثر هم‌نشینی لغات پدید می‌آید، پرداخته شده‌ است. در بخش ساخت‌واژی استعمال لغات کهن با معانی تازه و قدیمی و غیره آورده شده‌ است. مختصات نحوی به موضوع ساخت زبان‌ها درگذشته و کاربرد آن‌ها در شعر بهار و متمم‌ها و انواع را و غیره پرداخته‌ است.

چکیده انگلیسی:

Bahar is the first person who wrote stylistics in a methodological and scientific manner regarding the prose and defined it scientifically.  Although he didn’t live long to continue his research and do the same for the verse but he had scattered notes which later were collected.  In his book of stylistics, Bahar was more concerned with the linguistic aspect rather than other subjects.  The most prominent feature of Bahar’s odes is following the language of the past in all aspects especially in social and political issues the content was totally consistent with the details of the society of the day.  The movement of return to the ways of the ancients manifests itself mostly through their language particularly in their poetry.  In this article Bahar’s odes have been studied in terms of 1) phonology 2) morphology 3) syntax The phonology section is concerned with the characteristics of words such as tashdid, contraction, maximization, minimization, mutation in words and music produced by the proximity of words.  Morphology section deals with the employment of old words with fresh meanings and finally syntax is concerned with the structure of the languages in the past and their application in Bahar’s poetry focusing on supplements and variety of “ra”.

منابع و مأخذ:

1. ابدع البدایع، محمدحسین شمس العلمای گرگانی، انتشارات احرار، تبریز، زمستان 1377.
   
2. از گذشته ‌ادبی (مروری بر. . . ) ، عبدالحسین زرین کوب، چاپ اول، 1375، انتشارات المهدی.
   
3. المعجم فی معاییر اشعار العجم، محمدبن شمس غیث رازی، مدرس رضوی، 1338.
   
4. انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، حسین رزم‌جو، چاپ دوم، 1372، انتشارات قدس.
   
5. بلند آفتاب خراسان، محمد گلبن، ناشر رسانش، چاپ اول، مهرماه 1380.
   
6. بهار و ادب فارسی، محمد گلبن، نوبت چاپ 1380، صحافی شهدای کامین شهر.
   
7. بهار و موسیقی، حبیب شریفی، چاپ اول، 1381، انتشارات ثاقب، تهران.
   
8. به یاد میهن، کامیار عابدی، چاپ اول، زمستان 1376.
   
9. پژوهشی در نثر و نظم دوره بازگشت ادبی، احمد خاتمی، چاپ اول، 1374، چاپ میعاد.
   
10. پیش‌گامان نقد ادبی، محمد دهقانی، تهران، 1380، چاپ اول، چاپ گلرنگ.
    
11. تاریخ سیستان، تصحیح ملک الشعرا بهار، ناشر انتشارات پدیده، آبان ماه 1366، چاپ دوم.
    
12. تاریخ مختصر احزاب سیاسی، جلد 2، محمد تقی بهار، چاپ دوم، 1375، چاپ‌خانه سپهر.
    
13. تحول در شعر فارسی، زین العابدین موتمن، تهران، کتاب‌خانه طهوری، چاپ سوم، 1355.
    
14. دیوان اشعار، محمدتقی بهار، به ‌اهتمام مهرزاد بهار، ویرایش سوم، شمارگان 3300 نسخه، بهار 1380، انتشارات آستان‌قدس رضوی.
    
15. دستور تاریخی زبان فارسی، پرویز ناتل خانلری، به کوشش عفت مستشار نیا، نوبت چاپ چهارم، 1378، انتشارات طوس.
    
16. راه‌نمای نگارش و ویرایش، محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، انتشارات آستان‌قدس رضوی، چاپ سیزدهم، 1374.
    
17. سبک‌شناسی زبان و شعر فارسی، محمدتقی بهار، چاپ اول، تیتراژ 200 جلد، چاپ چاپ‌خانه ‌امین.
    
18. سبک‌شناسی (سه جلد) ، محمدتقی بهار، چاپ ششم، 1373، تهران، چاپ‌خانه سپهر.
    
19. سیری در شعر فارسی (بحثی انتقادی در. . .) ، علی احمدی، چاپ اول، موسسه ‌انتشارات زرین، تهران، 1363.
    
20. شرح احوال و آثار بهار، عبدالحمید عرفانی، چاپ اول، شهریور ماه 1325.
    
21. شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار، حسنعلی محمدی، چاپ اول، تهران، 1379.
    
22. شعر بی دروغ شعر بی‌نقاب، عبدالحسین زرین کوب، تهران، 1373.
    
23. فرهنگ لغات عامیانه معاصر، محمود ثروت و رضا انزابی نژاد، چاپ‌خانه مهارت.
    
24. فرهنگ واژه‌های دخیل اروپایی در فارسی. . .، رضا زمردیان، چاپ انتشارات آستان‌قدس رضوی، چاپ اول، 1373.
    
25. فنون بلاغت و صنایع ادبی، جلال‌الدین همایی، چاپ هشتم، زمستان 1371، چاپ‌خانه بهرام.
    
26. قرآن کریم، ناشر انتشارات اسوه، چاپ اول، 1369.
    
27. کلیات سبک شناسی شعر، سیروس شمیسا، چاپ دوم، 1371، انتشارات فردوس.
    
28. لغت‌نامه ده‌خدا، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، چاپ دانش‌گاه تهران، بهار 1373.
    
29. مرغ سحر، خاطرات پروانه بهار، ویراستار:  علی ده‌باشی، انتشارات شهاب، تهران، 1382.