تحلیل چگونگی بازتاب گونه‌های بینامتنی با شاهنامه در تاریخ‌نوشته‌های سلسله‌ای برمبنای بینامتنیّت ژرار ژنت
محورهای موضوعی : حماسهفرشته محمدزاده 1 , محمد جعفر یاحقی 2 , بهمن نامور مطلق 3 , جواد عبّاسی 4
1 - دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشگاه فردوسی مشهد
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی
4 - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
کلید واژه: شاهنامه, فردوسی, ژرار ژنت, تاریخ‌نوشته‌های سلسله‌ای, بینامتنیّت,
چکیده مقاله :
بینامتنیّت مبتنی بر پیوند یک متن با متن های دیگر است. این متن ها می تواند از دو شاخة متفاوت، امّا وابسته به یک فرهنگ باشد، چنان که شاهنامه و متن های تاریخی سلسله ای این گونه است. به این صورت که پیوند و ارتباط بسیاری میان پیش متن شاهنامه و تاریخ نوشته های سلسله ای در طول ادوار متمادی ایجاد شده است. از این رو، مسألۀ پژوهش این است که ارتباط بینامتنی میان شاهنامه و تاریخ نوشته های سلسله ای از سدة ششم تا میانة سدة هشتم هجری چگونه است؟ بدین منظور از نظریّة ترامتنیّت ژرار ژنت که یک نظریّة کامل در این باره است، بهره می بریم. هدف اصلی در این جستار، دست یابی به انواع هم حضوری ها و روابط بینامتنی متن های تاریخی سلسله ای در بازة زمانی موردِ نظر و شاهنامه است. روش پژوهش، تطبیقی و مبتنی بر توصیف و تحلیل داده ها است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تاریخ نویسان سلسله ای مبتنی بر نگرش های تاریخی و شیوة تاریخ نویسی خود، با آگاهی کامل، شاهنامه را در جهت پاسخ‌گویی به انتظارات خود و مخاطبان خود برگزیده اند و در این راستا به ترتیب بیش‌ترین تا کم ترین از چهار گونة بینامتنی نقل قول، تلمیح، سرقت ادبی و ارجاع بهره برده اند.
Intertextuality is based on the relationship of a text with other texts. These texts could come from two different branches but still be dependent on one culture as Shahnameh and dynastic historical documents are of this kind in a way that close connection between Shahnameh’s pre- texts and the dynastic historical accounts was formed during subsequent eras. Therefore the main question and the objective in this research is the nature of the relationship that exists between Shahnameh and its historical counterpart from the sixth century till the middle of the eighth century AH. Gerard Genette’s theory of transtextuality which is a thorough theory in this regard is used in this research. The method of research is comparative and is based on the description and the analysis of the data. The results obtained demonstrates that dynastic historians according to their historical views, and their own historiographic style in order to fulfill their own expectations and those of their audience had willfully chosen Shahnameh. In this vein they had most benefitted from four kinds of intertextual figures, quotation, allusion, plagiarism, and referencing respectively.
- آقسرایی، محمود. (1362). مسامرةالأخبار و مسایرةالأخیار، به اهتمام عثمان توران، تهران: اساطیر.
- ابوحامد محمّد بن ابراهیم. (1332). ذیل سلجوقنامه، تهران: کلالة خاور.
- الجعفری الرغدی، امیر ناصرالدّین. (1350). اخبار سلاجقة روم، تهران: کتابفروشی تهران.
- القاشانی، ابوالقاسم عبدالله. (1348). تاریخ اولجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- جرفاذقانی، ابوالشرف. (2537). ترجمة تاریخ یمینی، به اهتمام جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- جوینی، عطاملک بن محمّد. (1387). تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمّد قزوینی، تهران: هرمس.
- حسینی یزدی، محمّد. (1327). العراضة فی حکایةالسلجوقیة، به اهتمام قارل زوسهایم، لیدن: بریل.
- دهلوی، امیرخسرو. (1953). خزاینالفتوح، تصحیح محمّد وحیدمیرزا، کلکته: مادرن ارث پریس.
- راوندی، محمّدبن علیبن سلیمان. (1333). راحةالصدور و آیةالسرور، تصحیح محمّد اقبال، تهران: علمی.
- رشیدالدّین فضلالله بن عمادالدّوله ابوالخیر. (1940). تاریخ مبارک غازانی، به اهتمام و تصحیح کارل یان، انگلیس: ستفن اوستین.
- شرفی، محبوبه. (1392). زندگی، زمانه و تاریخنگاری وصّاف شیرازی، تهران: پژوهشکدة تاریخ اسلام.
- شمس قیس رازی، محمّد. (1360). المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد بن عبدالوهّاب قزوینی، به کوشش مدرّس رضوی، تهران: زوّار.
- صدقی، ناصر (1389). «تاریخنگاری ایران عصر سلجوقی و مسألۀ دگرگونیهای سیاسی»، تاریخنگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهرا، سال بیستم، دورة جدید، شمارة 6، پیاپی 6، صص 81-106.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، به کوشش جلال خالقیمطلق و همکاران
(محمود امیدسالار ج6 و ابوالفضل خطیبی ج7)، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- فضلینژاد، احمد. (1392). «بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخنگاری و حماسهسرایی دورة ایلخانان»، تاریخنگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهرا، سال بیستوسوم، شمارة 12،
صص 149-179.
- کزّازی، میر جلالالدّین. (1384). «سرقات ادبی»، دانشنامة زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد سوم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- ملاییتوانی، علیرضا. (1390). «ملاحظاتی روششناختی در چیستی و اعتبار تاریخ‌نگاری‌های رسمی»، تاریخنگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهرا، سال بیستویکم، دورة جدید، شمارة 7، پیاپی 88، صص 87-114.
- نامورمطلق، بهمن. (1386). «ترامتنیّت مطالعة روابط یک متن با دیگر متنها»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارة 56، صص 83-98.
- نامورمطلق، بهمن. (1394). درآمدی بر بینامتنیّت. تهران: سخن.
- نامورمطلق، بهمن. (1395). بینامتنیّت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: سخن.
- نظامی نیشابوری، صدرالدّین حسن. (1391). تاجالمآثر، تصحیح مهدی فاموری و علیرضا شادآرام، یاسوج: دانشگاه آزاد اسلامی.
- نیشابوری، ظهیرالدّین. (1332). سلجوقنامه، تهران: کلالة خاور.
- وصّاف، عبدالله بن فضلالله. (1338). تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار، به اهتمام محمّدمهدی اصفهانی، تهران: ابنسینا و جعفری تبریزی.
- همایی، جلالالدین. (1370). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
- Allen, Graham. (2000). Intertextuality. London &New York. Rpotledg.
- Genette, Gerard. (1997). Palimpsests: Literature in the second degree. University of Nebraska press.
- Gnoli,Gherardo. (2001). “Farrah,Xuarnah”, http://www.Iranica.com-
- Kristeva, Julia. (1980). Desire in language, Asemiotic Approach to Literature and Art. New York, Columbia University Press.
_||_