دو ایهام نویافته در شعر حافظ

محورهای موضوعی : حماسه

احمد شوقی نوبر ¹ (عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد خوی)

تاریخ دریافت : 1388/02/11 تاریخ پذیرش : 1388/05/11 تاریخ انتشار : 1388/06/01

کلید واژه: ایهام ـ مجرده ـ مرشحه ـ مبینه ـ مهیأه... ـ مسویه ـ مبهمه,

چکیده مقاله :

هرچند خواجه حافظ در کاربرد اغلب صناعات ادبی استاد مسلم است، ولی بالاترین هنر و ویژگی شعری او در ایهام تجلی می‌کند و دامنة این صنعت معنوی در اشعارش ـ بخصوص با ظهور دو نوع ایهام نویافته ـ آن چنان گستردگی می‌یابد که از مرزبندی کتاب‌های کلاسیک بدیع تعلیمی فراتر می‌رود و گلستان خیال او را هر چه پرنقش و نگارتر جلوه می‌دهد. از آن‌جا که در کتاب‌های علم بدیع، سخنی از آن دو ایهام ـ که شرحش خواهد آمد ـ بمیان نیامده است. سعی بر آن شد که در این مقال، ضمن نگرشی بر انواع ایهام در شعر حافظ، دو نوع نویافته، با ذکر شواهدی بیان و معرفی شود.

چکیده انگلیسی:

Although Hafez is a true master in almost all figures of speech, however his utmost art and the characteristic of his poetry find expression in his puns.  The scope of this literary device in his poetics particularly taking into account the newly found puns becomes so extensive that it transcends the typical classification of puns in academic rhetorical textbooks.  This technique also renders his “garden of imagination” more colorful. This article is concerned with the introduction of variety of puns as well as the two newly found ones.  Examples are given for each kind from the poetry of Hafez.

منابع و مأخذ:

1-     الرادویانی محمدبن عمر، ترجمان البلاغه، با حواشی علی قویم، تهران 1339.

2-     الهاشمی احمد، جواهرالبلاغه، الناشر اسماعیلیان مصر، الطبعه الثلاثه، 1427، هـ.ق 1385ش.

3-     حافظ خواجه شمس‌الدین محمد، دیوان، به تصحیح دکتر پرویز خانلری، چاپ دوم، نشر خوارزمی، 1362.

4-     حافظ خواجه شمس‌الدین محمد، دیوان، به تصحیح علامه قزوینی/ دکتر غنی، نشر زوار، 1320.

5-     دائی جواد، علم بدیع، اصفهان، آذرماه، 1334.

6-      شمس‌الدین محمدبن قیس رازی، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به تصحیح محمد قزوینی/ مدرس رضوی، تهران، 1328.

7-     شمس‌العلمای گرگانی حاج محمدحسین، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری، انتشارات احرار تبریز، 1377.

8-     طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک، چاپ لیدن، مطبعة الاستقامة بالقاهره، 1357 ق، 1939 م.

9-     عراقی شیخ فخرالدین، دیوان، با مقدمه سعید نفیسی، نشر جاویدان، 1370.

10- فشارکی دکتر محمد، بدیع، نشر جامی، چاپ نخست، 1374.

11- مرتضوی دکتر منوچهر، مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ‌شناسی، نشر ستوده تبریز، چاپ چهارم، 1384.

12- ملاح دکتر حسین‌علی، حافظ و موسیقی، نشر هیرمند، چاپ سوم، 1367.

13- نجف‌قلی میرزا، درّه نادری، به تصحیح حسین آهی، نشر فروغی، 1362 ش.

14- واعظ کاشفی کمال‌الدین حسین، بدایع  الافکار فی صنایع الاشعار، نشر دانش مسکو، 1977 م.

15- وطواط رشیدالدین، حدائق السحر فی دقائق الشعر، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، نشر طهوری/ سنائی، 1362.

16-  هدایت رضا قلی خان، مدارج البلاغه، نشر کتابفروشی معرفت، چاپ دوم، 2535.

17- همایی علامه جلال الدین، فنون بلاغت و صناعات ادبی، نشر هما، چاپ ششم، 1368.