ازدواج مقدس

محورهای موضوعی : حماسه

ایرج مهرکی ¹ , آرش غفرانی ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی – واحد کرج. ایران.
2 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانش‌گاه آزاد اسلامی – واحد کرج. ایران.

تاریخ دریافت : 1393/02/14 تاریخ پذیرش : 1393/12/09 تاریخ انتشار : 1393/12/01

کلید واژه: اسطوره, زمین, آسمان, کیومرث,

چکیده مقاله :

کیومرث در متون اسطوره‌ای ایران به عنوان نخستین انسان، نخستین پیامبر و نخستین پادشاه معرفی شده است. در متون فارسی و عربی بجا مانده از سده‌های نخستین پس از اسلام، اغلب کیومرث به عنوان نخستین پادشاه معرفی شده است. بنظر می‌رسد این وجه از شخصیت کیومرث بازماندة روایت‌ها و خدای نامه‌های غیر رسمی و غیر حکومتی پیش از اسلام بوده باشد که بیش‌تر در مناطق شرقی فلات ایران رواج داشته است و نسخه‌ای از آن در دسترس ما نیست. هم‌چنین در کتاب‌های دینی زرتشتی بجا مانده از سده‌های پایانی حکومت ساسانی و سده‌های آغازین پس از اسلام که به زبان پهلوی نگاشته شده است، کیومرث در هیأت نخستین انسانی معرفی می‌شود که آفریدة اهورامزداست و با پذیرش دین مزدیسنی از جانب او، سبب رستگاری نوع بشر می‌شود. اما باید توجه داشت که تمام این روایت‌ها محصول تفکر موبدان و نویسندگان رسمی عهد ساسانیست. روایات پهلوانی شرق ایران نیز که کیومرث را به عنوان نخستین پادشاه سلسلة پیشدادی معرفی می‌کند نیز به زمانی دورتر از روایات موبدان غرب ایران مربوط نمی‌شود. حال این سوال پیش می‌آید که آیا این روایات در زمان‌های پیش‌تر نیز به همین صورت بوده‌اند؟ آیا کیومرث در زمان‌های پیش‌تر نیز به عنوان نخستین انسان آفریدة اهورامزدا معرفی می‌شده است؟ این مقاله تلاش دارد که نظریه‌ای را مطرح کند که در آن کیومرث بخشی از کهن الگوی اساطیری ازدواج مقدس خدای آسمان و ایزدبانوی زمین است که باعث رویش گیاهان یا زایش انسان‌ها از دل زمین می‌شود و به اعتقاد ما کیومرث در این اسطورة کهن، نام نطفة خدای آسمانیست.

چکیده انگلیسی:

In mythological texts, Kayumars is introduced as the first man, prophet and the first king.  In Farsi and Arabic texts remaining from the first centuries after Islam, often he is introduced as the first King.  It seems that this side of Kayumars’ character could be the remnants of the narratives and informal and non- governmental Khodaynamehs prior to Islam which was most common in the Eastern Iran and to which one has no access.  Also in Zoroastrian books left behind from the last centuries of the Sassanid reign and the first centuries after Islam which was written in Pahlavi language, Kayumars appears as the first man created by Ahuramazda and upon his acceptance of the Mazdaei religion, he brings salvation to the mankind.  However it must be taken into account that all these narratives are the outcome of the thought processes of the official writers and priests in the Sassanid era.  The heroic narratives in the eastern Iran which recognizes Kayumars as the first king in the Pishdadi dynasty are not far from the priests’ narratives in the western Iran in terms of time.  Now the question arises that whether these narratives in the earlier times were as such?  Was Kayumars regarded as the first creature, created by the Ahuramazda in those first days ? This article attempts to put forward a theory in which Kayumars is part of the mythological archetype of the sacred marriage between the “God of heavens” and the “Goddess of the Earth” that caused the growth of plants or birth of humans from the Earth’s core and it is believed that Kayumars in this ancient myth, is the name of the seed from the God of the heavens. 

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1387). اسطورة آفرینش در آیین مانی، تهران: نشر کاروان، چاپ چهارم.

- الیاده، میرچا. (1387). برگردان نصرالله زنگویی، مقدس و نامقدس، تهران: انتشارات سروش، چاپ دوم.

- الیاده، میرچا. (1390). متون مقدس بنیادین از سراسر جهان، جلد اول، برگردان مانی علامه صالحی، تهران: فراروان، چاپ سوم.

- ایونس، ورونیکا. (1381). اساطیر هند، ترجمة باجلان فرخی، تهران: نشر اساطیر، چاپ دوم.

- بهار، مهرداد. (1388). نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان. تهران: نشر علم، چاپ اول.

- بهار، مهرداد. (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار کتایون مزداپور، تهران: آگاه، چاپ هشتم.

- بهار، مهرداد. (1390). از اسطوره تا تاریخ، تهران: نشر چشمه، چاپ هفتم.

- بنویست، امیل. (1386). دین ایرانی بر پایة متن‌های معتبر یونانی، برگردان بهمن سرکاراتی، تهران: نشر قطره، چاپ سوم.

- پورداوود، ابراهیم. (1381). ویسپرد، تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول.

- دوستخواه، جلیل. (1388). اوستا. تهران: نشر مروارید، چاپ سیزدهم.

- راشد محصل، محمدتقی. (1390). وزیدگی‌های زاد اسپرم، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم.

- ژیران، ف، (1387). اساطیر یونان، برگردان ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: کاروان، چاپ پنجم.

- ژیران، ف، (1389). اساطیر آشور و بابل، برگردان ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: نشر قطر، چاپ چهارم.

- شایست ناشایست. (1390). برگردان کتایون مزداپور، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.

- فرنبغ دادگی. (1369). بندهشن، برگردان مهرداد بهار، تهران: نشر توس، چاپ اول.

- گری، جان. (1390). اساطیر خاور نزدیک، ترجمة محمدحسین باجلان فرخی، تهران: نشر اساطیر، چاپ دوم.

- گریمال، پیر. (1391). فرهنگ اساطیر یونان و رم، ترجمة احمد بهمنش، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.

- مقدسی، محمدبن طاهر. (1390). آفرینش و تاریخ، ترجمة شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگه، چاپ چهارم.

- ورمازرن، مارتین. (1387). آیین میترا، ترجمة بزرگ نادرزاده، تهران: نشر چشمه، چاپ هفتم.