آب و افراسیاب

محورهای موضوعی : حماسه

محمدنوید بازرگان ¹ (استادیار و عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن.)

تاریخ دریافت : 1388/02/11 تاریخ پذیرش : 1388/05/11 تاریخ انتشار : 1388/06/01

کلید واژه: افراسیاب ـ اپه ئوشا ـ شخصیت‌های اهریمنی ـ شاه‌نامه فردوسی ـ آرش ـ آب تیشتر و اپه ئوشا ـ باران,

چکیده مقاله :

تاکنون پیرامون شخیصت افراسیاب ـ سردار نام‌دار تورانی ـ که در آثار حماسی این سرزمین در جرگة پراهمیت‌ترین شخصیت‌های اهریمنی بشمار می‌رود، سخن بسیار رفته است. این پژوهش تلاش دارد تا ضمن بررسی آثار مذهبی کهن، متون میانه و متون دوره اسلامی براساس ترتیب تاریخی به ریشه‌یابی اسطوره‌ای این شخصیت دست یابد و حدس دانش‌مند فرانسوی benevenist را که گفته بود افراسیاب احتمالاً تالی دیو خشک‌سالی (اپه‌ئوشا) است، با بدست دادن شواهدی متنوع از متون فوق اثبات کند. در این مسیر تلاش شده است تا ژرف ساخت اسطورة آرش نیز که با آب و باران مرتبط است مورد بررسی و ریشه‌شناسی قرار گیرد و نقش او را در عقب‌نشینی افراسیاب روشن سازد.

چکیده انگلیسی:

Till present, a considerable amount of research has been undertaken regarding Afrasiab’s character, the renowned Tourani commander whose evil character is among the most striking in the epic works of this land. This research is an attempt to find the mythological origin of this character by investigating ancient religious works, Middle Persian and Islamic texts according to their historical order of appearance.  Moreover, in order to prove Benevenis’s claim that Afrasiab is most probably the consequence of Diva  Famina (Epeousha), numerous evidence from the above texts are presented.  In the course of this research attempt is also made to examine the origin of the myth of Arash , a character who is also associated with water and rain, to signify his role in persuading Afrasiab to withdraw .

منابع و مأخذ:

1. ابن بلخی، فارسی‌نامه، به کوشش جلال‌الدین تهرانی، تهران، 1313 ش.
   
2. ایران‌شاه ابن ابی‌الخیر، بهمن‌نامه، به کوشش رحیم عفیفی، تهران، 1370ش.
   
3. بلعمی، ابوعلی محمد، تاریخ بلعمی، به کوشش ملک الشعرای بهار، تهران، 1341ش.
   
4. بندهشن، به کوشش مهرداد بهار، تهران، 1369 ش.
   
5. بهار، مهرداد، از اسطوره تا تاریخ، به کوشش ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، 1377 ش.
   
6. بوسیر، مری، تاریخ کثیر زردشت، به کوشش همایون صفتی‌زاده، تهران، 1374 ش.
   
7. بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیه، تهران، 1363ش.
   
8. پورداوود، ابراهیم، یشت‌ها، بمبئی، 1309 ش.
   
9. تاریخ سیستان، به کوشش ملک الشعرای بهار، تهران، 1314 ش.
   
10. تفضیلی، احمد، خواستگاری افراسیاب از اسپندارنه، ایران‌نامه، واشنگتن، 1367 ش سال هفتم شماره 2. همو، آرش، دانش‌نامه زبان و ادب فارسی جلد اول.
    
11. جلالی نائینی، سیدمحمدرضا، هند در یک نگاه، نشر شیرازه.
    
12. چوناکوا، ا.م، جنبه نمادی رنگ در متن‌های پهلوی، نامة فرهنگستان، ترجمه لیلا عسگری، سال سوم، شماره چهارم، زمستان 1376.
    
13. حمزه  اصفهانی، تاریخ پیامبران و شاهان به کوشش جعفر شعار،  تهران، 1346ش.
    
14. خاقانی، افضل الدین، دیوان نامه به کوشش محمد عباسی و حسین نخعی، تهران، 1336ش.
    
15. دوست‌خواه، جلیل، حماسه ایران، نشر آگه.
    
16. دینوری، احدبن داوود، اخبار الطوال، به کوشش محمود مهدوی دامغانی، تهران، 1364ش.
    
17. روایت پهلوی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، 1367.
    
18. زاداسپرم، به کوشش محمدتقی راشد محصل، تهران، 1385 ش.
    
19. طبری، جعفربن محمد، تاریخ طبری، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    
20. فردوسی، شاه‌نامه، چاپ مسکو.
    
21. کریستین‌سن، آرتور، کیانیان، به کوشش ذبیح‌الله صفا، تهران، 1336 ش.
    
22. همو، آفرینش زیان‌کار در روایات ایرانی، به کوشش احمد طباطبایی، تبریز، 1355 ش.
    
23. گردیزی، ابوسعید عبدالحی، نوین‌الاخبار، به کوشش رحیم رضازاده ملک،  تهران، 1384 ش.
    
24. مجمل التواریخ و القصص، به کوشش ملک الشعرای بهار، تهران، 1318 ش.
    
25. مسعودی، التنبیه و الاشراف، به کوشش ابوالقاسم پاینده، تهران، 1349 ش.
    
26. مقدسی، البدء و التاریخ.
    
27. مینوی خرد، به کوشش احمد تفضلی، تهران، 1354 ش.
    
28. نجم رازی، ابوبکر، مرموزات اسدی در مرموزات داوودی، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، 1352 ش.
    
29. نرشخی، ابوبکر محمد، تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمد محمدبن نصر القبادی، به کوشش مدرس رضوی، تهران، 1363 ش.
    
30. نظام‌الملک طوسی، سیرالملوک (سیاست‌نامه) به کوشش هیوبرت دارک، تهران، 1355 ش.
    
31. وارنه، رکس، دانش‌نامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور.
    
32. یوستی، فردیناند، نام‌نامة ایرانی، به کوشش علی اشرف صادقی، تهران، 1374 ش. یار شاطر، احسان، ایرانیکا، مقالة  افراسیاب.