ابن میثم بحرانی و مراتب علمی، ادبی و انسانی وی

محورهای موضوعی : حماسه

مهدی ماحوزی ¹

1 - عضو هیأت علمی دانش‌گاه آزاد اسلامی ـ واحد رودهن (دانش‌یار).

تاریخ دریافت : 1386/08/12 تاریخ پذیرش : 1386/06/12 تاریخ انتشار : 1386/06/01

کلید واژه: ابن میثم بحرانی ـ شرح نهج‌البلاغه ـ ترک دنیا ـ خوی نیک ـ قواعد المرام ـ شرح صد کلمه ـ خواجه نصیرالدین طوسی ـ علیّ بن سلیمان ماحوزی,

چکیده مقاله :

در این پژوهش، هدف معرفی و شناخت مراتب علمی و انسانی حکیم، ادیب و متکلّم نامی قرن هفتم هجری قمری کمال الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی است. ابن میثم در فنون گوناگون حکمت، عرفان، کلام، اصول فقه، بیان و شؤون مختلف ادب استادی است مسلّم و در مراتب زهد و پرهیز و خوی نیک سرآمد اقران. هم ستودة استادان خویش است و هم شاگردان دانش پژوه خویش. حدود 18 اثر ارج مند در خلال 63 سال عمر ممتّع خویش در موضوعات یاد شده به جامعة ایرانی و اسلامی تقدیم کرده است

چکیده انگلیسی:

The purpose of this article is to introduce and understand the scientific merits of an outstanding literary man, philosopher, scholar, of the 7th century A. H. , Kamal aI-din Maytham bin Ali bin Maytham Bahrani. Ibn Maytham has a thorough understanding in a wide range of disciplines such as Philosophy, Mysticism, Discourse, Principles of theological Rhetoric, and other fields. He is the utmost master in many areas. He is a distinguished and distinct figure compared with his contemporaries in matters of Asceticism, Abstinence, and moral Excellence. He is equally worshiped by his masters and his desciples. During his sixty three years, he has written eighteen works of high caliber on the above disciplines.

منابع و مأخذ:

-     حدائق النّاضره فی احکام العترة الطّاهره، تألیف شیخ یوسف حدائق بحرانی معروف به صاحب حدائق.

-     لؤلؤتَی البحرین: شیخ یوسف حدائق بحرانی جدّ اعلای ابن یوسف حدائق شیرازی صاحب فهرست.

-     تراجم علمای بحرین: علامه ابوالحسن شمس­ الدین سلیمان بن عبداله ماحوزی بحرانی معروف به محقق بحرانی.

-     قصص العلما: میرزامحمد بن سلیمان تنکابنی.

-     سلافة البهیّه فی ترجمة المیثمیّه: علاّمه ابوالحسن شمس­ الدین سلیمان بن عبداله ماحوزی بحرانی.

-     روضات الجنّات فی احوال العلماء و السّادات: محمد باقر خوانساری.

-     کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون: حاج خلیفه.

-     کشکول: شیخ بهائی (بهاءالدین عاملی).

-     هدیّة الاحباب: حاج شیخ عبّاس قمی.

-     لغت­نامة ده­خدا: علاّمه علی اکبر ده­خدا.

-     الکُناو الالقاب: حاج شیخ عبّاس قمی.

-     شرح الاشارات فی الکلام و الحکمه: شیخ کمال­الدین علی بن سلیمان الماحوزی البحرانی (در شرح اشارات ابن سینا).

-     قواعد الالاهیّه در کلام و حکمت: کمال الدین مَیثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-     الانوار السّاطعه: علامه حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی (صاحب ذریعه).

-     الذریعه فی تصانیف الشیعه: علامه حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی.

توضیح: در شرح احوال علاّمه کمال­الدّین میثم بن علی بن میثم بحرانی، از کتاب الذّریعه استفادة بسیار شده است. مجلّدات مورد استفاده و شمارة صفحه­های هر مجلّد به ترتیب زیر است:

مجلد	اول	صفحات:	14، 26، 177، 203، 206.
"	هفتم	"	130، 196.
"	هشتم	"	77.
"	یازدهم	"	236.
"	دوازدهم	"	211.
"	سیزدهم	"	91، 287، 347، 361، 394.
"	چهاردهم	"	41، 126، 135، 149، 150، 170.
"	پانزدهم	"	315، 316.
"	شانزدهم	"	24، 145.
"	هفدهم	"	179، 191.
"	هیجدهم	"	108، 362.
"	بیستم	"	198، 297.
"	بیست و یکم	"	110، 230، 329، 384.
"	بیست و دوم	"	44، 176، 359.
"	بیست و سوم	"	168.
"	بیست و چهارم	"	61، 96، 425.
"	بیست و پنجم	"	61، 125.
شرح احوال میثم تمار در الذریعه:
"	هفتم	"	124.
"	بیستم	"	323.
"	بیست و دوم	"	32، 34.
"	بیست و چهارم	"	29.

-      کشف الحُجُب در شرح کتاب­ها و احوال بزرگان: سیّد اِعجاز حسینی.

-      شرح کبیر نهج­ البلاغه موسوم به «مصباح السّالکین»: علامه کمال­ الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-      شرح وسیط نهج البلاغه: علامه کمال­ الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-      شرح صغیر نهج­ البلاغه: علامه کمال­ الدّین میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-      انوار البدرَین: علی­بن حسن بن یوسف البلادیّ البحرانی.

-      وفیاتُ العُلما: کفعمی ـ ابراهیم بن علی بن حسن عاملی.

-      الاستحقاق: ابوالحسن علیّ بن اسماعیل بن شعیب بن میثم بن یحیا تمّار اسدی کوفی بصری (گشایندة باب علم کلام).

-      الکامل: ابوالحسن علیّ بن اسماعیل بن شعیب بن میثم بن یحیا تمّار اسدی کوفی بصری (گشایندة باب علم کلام).

-      صدرالمتألّهین شیرازی (ملاّصدرا): حاشیة شرح تجرید.

-      شرح مفتاح سکّاکی: شریف جرجانی استرآبادی.

-      کشکول: علاّمه ابوالحسن شمس­الدّین سلیمان­بن عبدالّه الماحوزی البحرانی.

-      تراجم علمای بحرین: علاّمه ابوالحسن شمس­الدّین سلیمان­بن عبدالّه الماحوزی البحرانی.

-      مفتاح الخیر فی شرح رسالة الطیر ابن سینا: علاّمه ابوالحسن شمس­الدّین سلیمان­بن عبدالّه الماحوزی البحرانی.

-      انوارالبدرین و مطلع  النّیرین فی تراجم علماء الاحساء و القطیف و البحرین: شیخ علیّ بن حسن بن سلیمان بن احمد البلادی البحرانی معروف به «قطیفی».

-      اَمَلُ الآمِل: محمدبن حسن حُرّ عاملی (صاحب وسایل).

-      معالِمُ العلما: محمدبن علیّ بن شهرآشوب.

-      روضة البهیّه: حاج سیّد شفیع بروجردی.

-      ریاض العلما: میرزا عبدالّه از شاگردان علاّمة مجلسی.

-      مجمع البحرین: شیخ فخرالدّین طُرَیحی.

-      مستدرک الوسایل: حاجی نوری.

-      اَعلام زَرَکلی: خیرالدّین زَرَکلی.

-      شذرات الذّهب: عبدالحیّ بن عماد بن ضحّاک گردیزی.

-   فهرست مدرسة عالی سپه سالار: جلد 2: آیة اله حاج شیخ ضیاءالدین ابن یوسف حدائق شیرازی، معروف به صاحب فهرست: 3 جلد فهرست مدرسه سپه سالار و یک جلد فهرست مجلس شورای ملی.

-      انوار الفصاحه و اسرارالبراعه (مختصر شرح کبیر نهج­البلاغه ابن میثم): نظام­الدین علیّ بن حسن گیلانی ملقّب به حکیم المُلک.

-      تلخیص شرح کبیر نهج­البلاغه ابن میثم: علاّمة حِلّی.

-      رسالة العلم: علیّ بن سلیمان ماحوزی بحرانی (به اَقربِ احتمال).

-      توضیح: این رساله را به دو تن از دانش­مندان قرن هفتم نیز نسبت داده­اند:

-      1ـ احمدبن علی­ّ بن سعیدبن سعادة بحرانی استاد علیّ بن سلیمان ماحوزی.

-      2ـ مَیثم بن علیّ بن میثم بحرانی. چه بسا این اثر، با آداب البحث او اشتباه شده باشد.

-      آداب البحث: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-      الدُرالمنثور: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-      شرح مِأَهُ کلمه (صد کلمه) که مِنهاجُ العارفین نیز گفته شده است: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-      قواعد المرام فی علم الکلام: یا قواعد الالاهیه فی الکلام و الکلمه یا مقاصد الکلام فی علم الکلام: میثم بن علیّ بن میثم بحرانی.

-      مبادی الوصول الی علم  الاصول: علاّمة حِلّی.

-      نَهَجُ المسترشدین فی اصول الدّین: علاّمة حِلّی.

-      المراسِلَهُ الی الخواجه نصیرالدّین طوسی: میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      غایة النّظر فی علم الکلام فی مسألة الامامةِِ و اَدِلَّتِها: میثم بن علی بن میثم بحرانی. (استقصاء النّظر فی الامامه)

-      الفرائض (منضمّ به قواعد الالاهیّه): میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      رسالة مشایخ شیعه: میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      المعراجُ السّماوی: میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      تجرید البلاغه (مقدمة البلاغه یا اصول البلاغه): میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      الوحی و الالهام و فرق میان آن­ها: میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      النجاتُ فی القیامَه فی تحقیق امر الامامه: میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      البحرُ الخضم در الاهیّات: میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      شرح حدیث المنزله: میثم بن علی بن میثم بحرانی.

-      حواشی خُلاصة الاقوال: علاّمة حِلّی.

-      خاندان نوبختی: عبّاس اقبال آشتیانی.

-      نامة دانش­وران (در تراجم احوال بزرگان اسلام): علی قلی میرزا اعتضاد السّلطنه.

-      ریحانة الادب: میرزا محمّد علی مدرّس.

-      معجم المؤلّفین (8 جلد): عمر رضا کحّاله.

-      الفهرست ابن ندیم: ابن ندیم.

-      الفهرست طوسی (فهرست کتب شیعه و نام­های مصنفان): ابوجعفر محمدبن حسن طوسی ملقب به شیخ الطائفه.

-      الرّجال نجاشی (در علم رجال): احمدبن علی بن احمد نجاشی مکنّا به ابوالخیر.

-      منتهی المقال:

-      تنقیح المقال: مامقانی.

-      زندگی نامة میثم تمّار (سیمای میثم تمّار): محمدحسین مظفر ترجمة محمدمهدی اشتهاردی.

-      میثم تمّار برچوبة دار: احمد صادقی اردستانی.

-      مجالس المؤمنین: قاض نورالّه بن شریف الحسینی الشّوشتری.

-      مفتاح العلوم (در علوم بلاغی): سراج الدین ابویعقوب یوسف خوارزمی.

-      شرح احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی: به اهتمام محمّد تقی مدرّس رضوی.