بررسی و تحلیل عاشقانه‌های حماسه‌های ملّی ایران با روی‌کرد نظریّۀ بینامتنی‌نگری (با تأکید بر شاهنامه، سام‌نامه، برزونامه، گرشاسپ‌نامه، بانوگشسب‌نامه)

محورهای موضوعی : حماسه

کمال‌الدین آرخی ¹ (دانش‌جوی دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه سیستان بلوچستان. زاهدان. ایران.)
محمود عباسی ² (دانش‌یار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه سیستان و بلوچستان. زاهدان. ایران.)
عبدالعلی اویسی‌کهخا ³ (دانش‌یار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانش‌گاه سیستان و بلوچستان. زاهدان. ایران.)

تاریخ دریافت : 1394/06/31 تاریخ پذیرش : 1395/08/04 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: شاهنامۀ فردوسی, بینامتنی‌نگری, حماسه‌, عاشقانه‌ها,

چکیده مقاله :

چکیده عاشقانه ها بخشی جدایی ناپذیر از حماسه های ملّی ایران بشمار می روند. با توجّه به این که حماسه هایِ پس از شاهنامه متأثّر از آن بوده اند، بسیاری از ویژگی های غنایی شاهنامه در آن ها یافت می شود. در این مقاله کوشش می شود با روی کرد نظریّۀ بینامتنی‌نگری این ویژگی ها بررسی شود. بینامتنی ها به لفظی، موضوعی و محتوایی تقسیم می شود. این مقاله با روش توصیف و تحلیل محتوایی و کتاب خانه ای، حماسه ها را از منظر بینامتنی محتوایی بررسی می کند. نتایج این بررسی ها بیان کنندۀ آن است که موضوع‌هایی همانندِ عاشقی از راه شنیدن، نقش میانجی ها در عشق، پیش گامی زنان در ابراز عشق، نقش موبدان و منجّمان و ... به صورت بینامتنی در اغلب عاشقانه ها بکار رفته است.

چکیده انگلیسی:

Abstract   Romances are regarded as the integral part of Iranian national epics.  Considering the fact that epics produced after Shahnameh were all influenced by it, many lyrical characteristics of Shahnameh are found in them.  The attempt is made in this article to study these characteristics in the light of intertextuality approach.  Intertextual relationships are divided into three categories in terms of diction, theme, and content. The epics were examined from the perspective of content intertextuality and the descriptive analytic library method was employed in this research. The results of the study indicate that subjects such as falling in love via hearing, the role of mediators in love, women as pioneers in declaring love, role of astronomers and priests or Mobadan, and etc are used intertextually in most romances.

منابع و مأخذ:

-   آلن، گراهام. (1380). بینامتنیّت، ترجمۀ پیام یزدان­جو، تهران: مرکز.

-   احمدی، بابک. (1373). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

-   اسدی­توسی، ابونصر علی بن احمد. (1393). گرشاسپ­نامه، تهران: دنیای کتاب.

-   اسلامی­ندوشن، محمّدعلی. (1358). آواها و ایماها، تهران: توس.

-   ایران­شاه بن ابی­الخیر. (1370). بهمن­نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.

-   بانوگشسپ­نامه. (1393). تصحیح روح­انگیز کراچی، تهران: پژوهش­گاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-  باباصفری، علی‌اصغر و کوروش منوچهری. (1392). «تحلیل موضوعات غنایی در منظومة حماسیِ بهمن‌نامه»، فصل‌نامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارة 27، صص51-73.

-   بصّاری، طلعت. (1350). زنان شاهنامه، تهران: دانش­سرای عالی.

-   پارساپور، زهرا. (1383). مقایسۀ زبان حماسی و غنایی با تکیه بر خسرو و شیرین و اسکندرنامه، تهران: دانش­گاه تهران.

-  جعفرپور، میلاد، محمّدکاظم کهدویی و رضا نجّاریان. (1393). «تحلیل ژرف ساخت گونة عشق و پیوند در حماسه»، مجلّة شعرپژوهی دانش‌گاه شیراز، سال ششم، شمارة چهارم، صص47-80.

-   جوان­شیر، ف.م. (1380). حماسۀ داد، تهران: جامی.

-  حسینی کازرونی، سیّد‌احمد و فاطمه اسماعیلی. (1391). «بررسی ساختاری عاشقانه‌های شاهنامه»، فصل‌نامة زبان و ادبیات فارسی دانش‌گاه آزاد اسلامی واحد مشهد، شمارة 33، صص279-294.

-   حمیدیان، سعید. (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.

-   خالقی­مطلق، جلال. (1381). سخن­های دیرینه (سی گفتار دربارة فردوسی و شاهنامه)، به کوشش علی دهباشی، تهران: افکار.

-  خلیلی­جهان­تیغ، مریم. (1386). «خلاقیّت بینامتنی در دیوان حافظ و ولای حیدر‌آبادی»، مجلّۀ زبان و ادبیات فارسی دانش­گاه سیستان و بلوچستان، دورۀ پنجم، شمارۀ نهم، صص 5-14.

-   دوبرو، هدر. (1389). ژانر (نوع ادبی)، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: مرکز.

-   سام­نامه. (1392). تصحیح وحید رویانی، تهران: میراث مکتوب.

-   شمیسا، سیروس. (1380). انواع ادبی، تهران: فردوس.

-   صفا، ذبیح­الله. (1390). حماسه­سرایی در ایران، تهران: فردوس.

-   فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

-   کریستن­سن، آرتور. (1367). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ غلا­م­رضا رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.

-   کوسج، شمس­الدّین محمّد. (1387). برزونامه، تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.

-   محجوب، محمّدجعفر. (1371). آفرین فردوسی، تهران: مروارید.

-   نامورمطلق، بهمن. (1386). «ترامتنی‌نگری (مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن­ها)»، پژوهش‌نامة علوم انسانی، شمارۀ 56، صص83-95.

-   نامور‌مطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنی‌نگری: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.

-   هارلند، ریچارد. (1382). درآمدی بر نظریّه­های ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمۀ علی معصومی و دیگران، تهران: چشمه.

-   یوسفی، غلام­حسین. (2536). برگ­هایی در آغوش باد، مشهد: توس.

-  Kresteva. Julea. (19801981). Desire in language : A semiotic approach to literature and art. Translation: A. jardine. T.Gora and L.Roudiez, Oxford: Blackwell.

-  Genette. Gerard. (1977). Palimpsests: literature in second Degree, Trans: Channanewman and Calude Doubinsky, Lincoln: University of Nebraska.