خویش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری و ناخویش‌‌‌کاریِ شاهانِ شاهنامه
محورهای موضوعی : حماسهفاطمه قایینی کریم آبادی 1 , حسن بساک 2
1 - گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی- دانشگاه آزاد اسلامی - واحد مشهد
2 - دانش‌یارِ گروهِ آموزشی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران (نویسندۀ مسؤول)
کلید واژه: فردوسی, جمشید, کلید واژه ها: شاهنامه, اندیشۀ سیاسی, آسیب‌شناسی قدرت, خویش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری,
چکیده مقاله :
چکیده شاهنامۀ فردوسی، یکی از آثار بزرگ ادب پارسی است که با اجتماع، حکومت و سیاست زمان خود ارتباطی تنگاتنگ دارد. نوع حکومت در شاهنامه پادشاهی و بنیاد و اصول آن بر گرفته از اندیشۀ ایران شهری است. پایه و اساس حاکمیّت درشاهنامه، پادشاه است و تزلزل او، ویرانی کل حکومت و قلمرو آن محسوب می شود. ایران شهر آرمانی فردوسی نیز نمود حکومتی با پادشاهی دادگر، خردمند و فره مند است. فردوسی در شاهنامه علاوه بر داشتن نگاه جهانی و آرمانی، با نگاهی آسیب شناسانه، آفت های قدرت و ناخویش کاری شاهان را همانند فروگذاشتن خردورزی، دادگـری و شکیبایی که در نهایت بـه خروج از قانون اشه می انجامد، تبیین کرده است. نویسندگان در این مقاله که به شیوۀتوصیفی و تحلیل محتوا و با بهره گیری ازمتن شاهنامۀ فردوسی به انجام رسیده است، علاوه بر خویش کاری شاهان و حکومت در شاهنامه، با نگاه آسیب شناسی قدرت، به نقد و تحلیل داستان جمشید- به عنوان نخستین الگوی یک پادشاه خویش‌کار و ناخویش کار- پرداخته اند و به نتایجی چند دست یافته اند، از جمله این که هستۀ اصلی خویش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کاری را فره مندی تشکیل می دهد و شاه فره مند شاهی خردمند و دادگراست. خویش کاری شاهان باید برگرفته از پادشاه و نظام آفرینش باشد و نـاخویش کـاری شاه نـه تـنها موجب آسیب رساندن به اساس شاهی و حاکمیت و ملت؛ بل که نوعی بی احترامی به آفرینش و در نهایت موجب آشفتگی و ویرانی کشور می گردد.
AbstractFerdowsi’s Shahnameh is one of the greatest masterpieces in the Persian literature which is in close connection with the society, sovereignty, and politics of its time. The kind of sovereignty in Shahnameh is monarchy whose foundation and principals are originated from the Iranshahri thinking. The pillar of sovereignty is the monarch whose incompetence brings destruction to the country and its realms. Ferdowsi’s ideal Iranshahr is the manifestation of a sovereignty with a just, wise king who has Farr or God given glory. Apart from having an ideal worldwide view, Ferdowsi explains how power drawbacks and the flaws committed by the kings such as not acting according to wisdom, justice and engaging in extravagance lead to the final breaking of the rule of Asha. This article made use of descriptive analytic approach in order to criticize and analyze Kings’ and sovereign’s vocation in Shahnameh with specific emphasis on the tale of Jamshid since he is the first example of a monarch who acted according to his vocation but later disregarded his calling. The following results were obtained first that the major source in recognizing one’s vocation lies in having a Farr, God given glory and a king with a Farr is a wise and just king. Kings’ vocation should come from the Lord of wisdom and creator of the world otherwise violation of the vocation not only harms the basis of monarchy, government, and nation, but also is regarded as a sign of disrespect to creation in general and it brings forth chaos and devastation to the country.
فهرست منابع
- قرآن کریم
- ابنبلخی. (1313). فارسنامه، تصحیح جلالالدین طهرانی، تهران.
- بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.
- بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. (1386). آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
- پرهام، باقر. (1373). با نگاه فردوسی: مبانی تقد خرد سیاسی در ایران، تهران: نشر مرکز.
- جوانشیر، ف.م. (1360). حماسۀ داد (بحثی در محتوای سیاسی شاهنامه فردوسی)، تهران: انتشارات حزب توده.
- حمیدیان، سعید. (1372). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
- دوستخواه، جلیل. (1384). ترجمۀ اوستا، تهران: مروارید.
- رجایی، فرهنگ. (1376). تحول اندیشۀ سیاسی در شرق ایران باستان، تهران: نشر قومس.
- رحیمی، مصطفی. (1369). تراژدی قدرت در شاهنامه، تهران: نیلوفر.
- رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویتشناسی ایرانی، تهران: طرح نو.
- رستم وندی، تقی. الف: (1388). اندیشۀ ایرانشهری درعصر اسلامی، تهران: امیرکبیر.
- رستم وندی، تقی . ب: (1388). «آز و داد: آسیب شناسی سیاسی شهریاری در شاهنامۀ فردوسی»، دوفصلنامۀتخصصی پژوهش سیاست نظری، دورۀ جدید، شمارۀ 5.
- رضاییراد، محمد. (1379). مبانی اندیشهی سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرحنو.
- روایت پهلوی. (1367). ترجمۀمهشید میرفخرایی، تهران: موسسۀمطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ریاحی، محمدامین. (1375). فردوسی، تهران: طرح نو.
- زادسپرم. (1366). گزیدههای زادسپرم، ترجمۀمحمدتقی راشد محصل، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- زنر، آر. سی. (1375). طلوع و غروب زرتشتیگری، ترجمۀتیمور قادری، تهران: فکر روز.
- سینایی، وحید و محمد خطیبی قوژدی. (1393). «مفاهیم، کارگزاران و سامان سیاسی در شاهنامۀ فردوسی»، پژوهشنامۀ علومسیاسی، سال نهم، شمارۀدوم.
- طالع، هوشنگ. (1379). «اسطورۀ جمشید، ضحاک و کاوه نمادی از مردم سالاری و استبداد»، گزارش، شمارۀ 113.
- طباطبایی، سیدجواد. (1368). درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- طبری، محمد بن جریر. (1325). تاریخ طبری یا تاریخ الرّسل والملوک، جلد اول، ترجمۀابوالقاسم پاینده، تهران، بنیاد فرهنگ.
- غزالی، امام ابوحامد محمد. (1367). نصیحه الملوک، به تصحیح جلالالدین همایی، تهران: هما.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- قائمی، فرزاد. (1388). «شاهان خیرهسرِ شاهنامه نموداری از مشروط بودن نیروی فرّه در فرهنگ اساطیری ایران باستان»، پاژ، شمارۀ 7.
- کریستنسن، آرتور. (1385). نخستین انسان و نخستین شهریار، ترجمۀاحمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران: چشمه.
- کریستنسن، آرتور. (2535). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمۀ احمد طباطبایی، تبریز: موسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
- ماتیکان یوشت فریان. (1365). ترجمۀ محمود جعفری، تهران: فروهر.
- مجتبایی، فتحالله. (1353). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
- مجمل التواریخ. (1318). تصحیح ملکالشعرا بهار، تهران: کلاله خاور.
- مدرسی، فاطمه. (1382). «کیخسرو فرّهمند به روایت فردوسی و سهروردی»، فلسفه و کلام (شناخت)، شمارۀ 37.
- مسکوب، شاهرخ. (1350)، سوگ سیاوش (در مرگ و رستاخیز)، تهران: خوارزمی.
- مسکوب، شاهرخ. (1382). «جهانداری و پادشاهی در شاهنامه»، ایراننامه، شمارۀ 83 .
- معین، محمد. (1363). مزدیسنا و ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
- مونتسکیو. (بی تا). روح القوانین، ترجمۀ علی اکبر مهتدی.
- مینوی خرد. (1364). ترجمۀ احمد تفضلی، تهران: توس.
- وکیلی، سیامک. (1384). معمای شاهنامه، تهران: مرکز بینالمللی گفتوگوی تمدنها.
- یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات صدا و سیما (سروش).