تحلیل منطق واسازانه روایت رستم و سهراب
محورهای موضوعی : حماسهمحسن (اکبری زاده)بتلاب اکبرآبادی 1 *
1 - عضو هیات علمی دانشگاه جیرفت، گروه زبان و ادبیات فارسی
کلید واژه: داستان, طرح, رستم و سهراب, واسازی, تعلیق,
چکیده مقاله :
در هر روایت، نوعی منطق واسازانه وجود دارد که از طریق تقابل اجزای ساختاری روایت یعنی رخ دادها و طرح شکل می‌گیرد. تکیه بر هر کدام از این اجزا، خوانشی متفاوت به وجود می آورد. روایت رستم و سهراب به دلیل نوع تراژیک خود، باید به فاجعه منتهی شود. این ویژگی، روی دادها را به سمت طرحی خاص جهت می‌دهد و در نتیجه این گونه برداشت می‌شود که روی دادها بر اساس نیت نویسنده و نوع تراژدی چیده شده‌اند و هیچ گریزی از فاجعه نیست. از طرفی منطق و احتمالاتی که به واسطۀ رخ دادها در متن ایجاد می‌گردد، باعث شده تا این گونه برداشت شود که خاصیت علّی و منطقی روی دادها باعث به وجود آمدن چنین فاجعه ای شده است. بر اساس همین منطق متضاد، در این مقاله کوشش شده، تناقض داستان و طرح و تبعات ساختاری و معنایی این تنش در روایت رستم و سهراب واکاوی شود. ضعف رخ دادها و برجسته شدن طرح، ضعف روابط علّی، استفاده از شتاب مثبت برای به حاشیه راندن خلل‌های معنایی، توجیه علیت حوادث با پشتوانۀ قضا و قدر، تکثیر تعلیق و واسازی طرح از جمله پیامدها و شگردهایی هستند که به واسطۀ تنش واسازانه میان داستان و طرح در این روایت شکل گرفته‌اند.
In every narrative there exists a kind of deconstructive logic that is formed by the contrast between components of the narrative structure, namely, events and plot. Concentrating on each of these components creates different readings. Due to its tragic genre, the tale of Rostam and Sohrab must lead to disaster. This feature turns events towards specific plot structure, and therefore, it is implied that the events are laid according to the intention of the author and in line with genre of tragedy; hence, the outcome of tragedy becomes inevitable. On the other hand, logic and probabilities formed in the text because of chain of events implies that the logic behind events led the story towards a tragic end. Based on this paradox, an attempt is made in this article to study this conflict in the tale of Rostam and Sohrab to analyze the plot and its semantic and structural consequences. Weaknesses of the events, boldness of the plot, poor causal relations, rising action in order to compensate for the semantic fallacies, justifying causality of events by fate and determinism, rising suspense and plot deconstruction are among the consequences and techniques formed by the deconstructive tension between the narrative and the plot in the tale.
- اس‍ک‍ول‍ز، راب‍رت. (۱۳۷۹). درآمدی بر س‍اخ‍ت‍ارگ‍رای‍ی در ادبیات، ترجمۀ ف‍رزان‍ه طاه‍ری، تهران: آگ‍اه
- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1348)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: ابنسینا
- اکبری، مهرداد و محسن ذوالفقاری. (1394). «تحلیل مفهوم تعلیق در ساختار روایت، «مطالعۀ موردی سوره نبأ»، فصلنامۀ پژوهشهای ادبی – قرآنی، دانشگاه اراک، سال سوم، شماره چهارم، صص 99-120.
- بارت، رولان. (1394). اس/زد، ترجمۀ سپیده شکریپور، تهران: افراز
- بارت، رولان. (۱۳۸۷). درآمدی بر تحلیل ساختاری روایت‌ها، ترجمۀ محمد راغب، تهران: فرهنگ صبا.
- برتنس، هانس. (۱۳۸7) مبانی نظریۀ ادبی، مترجم محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
- پرینس، جرالد. (1391). روایتشناسی: شکل و کارکرد، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: مینوی خرد.
- تودوروف، تزوتان. (۱۳۸۸). بوطیقای نثر: پژوهش‌هایی نو دربارۀ حکایت، ترجمۀ انوشیروان گنجی‌پور، تهران: نی.
- تولان، مایکل. (۱۳۸۶). روایتشناسی: درآمدی زبان‌شناختی – انتقادی، ترجمه فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
- چتمن، سیمور. (1390) داستان و گفتمان: ساختار روایی در داستان و فیلم، ترجمۀ راضیه‌سادات میرخندان، قم: مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما.
- فردوسی، ابوالقاسم. (1369).شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، دفتر دوم،کالیفرنیا: مزدا.
- فردوسی،ابوالقاسم. (1353). شاهنامه بر اساس نسخۀ ژول مل، جلد دوم، تهران: فرانکلین
- فردوسی، ابوالقاسم. (1392)، شاهنامه بر اساس نسخه مسکو، به کوشش و زیر نظر سعید حمیدیان، جلد اول، تهران: قطره.
- کالر، جاناتان. (1388). در جستوجوی نشانهها: نشانهشناسی، ادبیات، واسازی، ترجمۀ لیلا صادقی و تینا امراللهی، تهران: علم.
- کزازی، جلالالدین. (1368). از گونهای دیگر: جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: مرکز.
- کنان، شلومیت ریمون. (۱۳۸۷). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.
- لوته، یاکوب. (۱۳۸۶). مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمۀ امیر نیک‌فرجام، تهران: مینوی‌خرد.
- محمدی، علی و نوشین بهرامی پور. (1390) «تحلیل داستان رستم و سهراب بر اساس نظریههای روایتشناسی» مجلۀ ادبپژوهی، دانشگاه گیلان، دورۀ پنجم، شمارۀ پانزدهم، صص 141-168.
- مهرکی، ایرج و خدیجه بهرامی رهنما، (1390). « ساختار تقدیرمحور داستانهای تراژیک شاهنامه»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران، شماره بیستم، صص 37-67.
- یاحقّی، محمّدجعفر. (1390). مجموعه مقالات همایش هزارۀ شاهنامه، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
_||_