آتش در آثار منظوم مولانا

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

میر جلال الدین کزازی ¹ , اسماعیل عبدی مکوند ² , صغری مرداسی سردارآبادی ³

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد اراک
2 - مدرّس دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد شوشتر
3 - مدرّس دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد اهواز.

تاریخ دریافت : 1389/10/10 تاریخ پذیرش : 1390/02/08 تاریخ انتشار : 1390/06/01

کلید واژه: مثنوی معنوی, مولانا, آتش, Fire, دیوان شمس, Molana, نار, Mathnawi e manawi, Shams Divan,

چکیده مقاله :

آتش در شعر مولانا در قالب‌های تلمیح، تمثیل، استعاره، نماد، مجاز و غیره حضور یافته است. آتش گاهی می سازد و گاهی می سوزاند؛ انسان را می آزماید و می‌گدازد و می نوازد. آتش را با دو بعد الهی و شیطانی آن در عرفان اسلامی می بینیم. آتش در اندیشه های مولانا در مصداق آتش حق و تجلیّات وی، آتش انبیا، آتش مشکلات سیر و سلوک، آتش عشق، آتش طبایع درون، آتش هواهای نفسانی، آتش جهان مادی و علایق آن، آتش جهنم، آتش عناصر و غیره به چشم می خورد. مولانا نه تنها آثار آتش عنصری را از قبیل: گرمابخشی، سوزندگی، سازندگی، بالاروندگی، گسترش یابندگی، نوردهی، پاک کنندگی؛ برای همه ی آتش های معنوی نیز صادق می داند بلکه در آتش های معنوی این صفات را حقیقی تر می داند. آتش %89/2 ابیات دیوان شمس و %78/1 ابیات مثنوی معنوی را در برمی‌‌گیرد. مولانا از مترادفات واژه ی آتش بهره برده است امّا در مفاهیم استعاری، کنایی و نمادین و می توان گفت تشبیهی، مترادفات آتش را قوی و کارا نمی دانست لذا کمتر از آن استفاده کرده است. در مثنوی به نار شهوت، نار حرص، نار حسد برمی خوریم امّا در دیوان او این کاربرد بسیار اندک است. در آتش می، آتش و خورشید، آتش و خون، آتش تجلی رنگ ها است. در مقاله ی حاضر به کارکردهای آتش در آثار منظوم مولانا پرداخته شده است.

چکیده انگلیسی:

Fire in Molana s poem is presented in manners of Allusion, Allegory, Metaphor, symbol, Figurative language and etc.some times fire "builds" and sometimes "burns", It examines and rnelts and plags humans. We see fire, divine dimension and devilish dimension in Islamic Gnosticism. .Fire  reminds  Molana  so many  memories  which could  be  found  in  his  works as  God‘s feeling and  his  manifestation, prophetss’love, admittance difficulties,love,the fire of inner four temperaments, power of carnaldesires,  the  love of  universe and its  properties, the fire  of  the  Hell  and  the fire   itself and etc. Different various traces  have been found  in the fire as; warming, burning, making, up rising, expanding, light deffusing, chasting.Molana believes that all these features could be extremely existed in spiritual  passion as well as  they  are more  objective Fire is repeated %2.89 in ditches or verses of Shams poetical works and %1.78  in virtual verses of  Molana.The synonyms of  the word  “fire” are  used  a lot by Molana but in the contents of  Metaphor, Allusion and symbolism nothing could be found exactly instead of fire itself. In poetical works Masnavi, Fire is used as love of passion, power of avidity, jealousy force from literary point of view of course more than Divan. . Fire can be  traced  as color  through which  the fire of wine or fire and sun or fire blood. In this present paper is presented the functions of fire in Molana s in verse works.  

منابع و مأخذ:

1) قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه­ای.

2) استعلامی، محمد. 1372. شرح مثنوی. 6جلد. تهران: زوّار.

3) افراسیاب­پور، علی­اکبر. 1384. عرفان زرتشتی و مشترکات آن با عرفان اسلامی. فصل­نامۀ تخصصی عرفان. شماره 5.  زنجان: دانشگاه آزاد اسلامی.

4) تاجدینی، علی. 1383.  فرهنگ نمادها و نشانه­ها در اندیشۀ مولانا. تهران: سروش.

5) حافظ،شمس­الدین محمد. 1362. دیوان. تصحیح: پرویز ناتل خانلری. 2ج. تهران: خوارزمی.

6) رضی، هاشم. 1366. حکمت خسروانی. تهران: بهجت.

7) زمانی، کریم. 1386. شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر اول: چ 22. دفتر دوم: چ 16. دفتر سوم: چ 13. دفتر چهارم: چ 12. دفتر ششم: چ 11. تهران: انتشارات اطلاعات.

8) ــــــــــ ، ــــــــــ ، 1385. شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر پنجم: چ دهم. ج هفتم: چ 6. تهران: انتشارات اطلاعات.

9) سعادت، اسماعیل. 1384. دانش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. ج. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

10) سعیدی، گل­بابا. 1387. فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن­عربی. تهران: زوّار.

11) شهرزوری، محمد. 1365. نزهه­الارواح و روضه­الافراح. تهران: علمی.

12) فروزان فر، بدیع­الزمان. 1370. احادیث مثنوی. تهران: امیرکبیر.

13) قشیری، عبدالکریم. 1385. رسالۀ قشیریّه. مترجم: ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح: بدیع الزمان فروزان‌فر. تهران: علمی و فرهنگی.

14) کاظم زاده، پروین.1387. بلا از دیدگاه عطار و مولوی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی شهر ری.

15) لاهوری، محمد اقبال. 1360. سیر فلسفه در ایران. ترجمه: امیر حسین آریان­پور. تهران: امیرکبیر.

16) محمّدی، علی. 1388. تفسیر مثنوی با مثنوی. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

17) مولوی، جلال­الدین. 1387. غزلیات شمس تبریز. مقدمه: محمدرضا شفیعی کدکنی. 2جلد. تهران: سخن.

18) ــــــــــ ، ــــــــــ ، 1389. دیوان کبیر. توفیق ه. سبحانی. 2جلد. تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

19) همدانی، عین­القضاه. 1386. تمهیدات. مقدمه: عفیف عسیران. تهران: منوچهری.

20) یاحقی، محمد جعفر. 1386. فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.