بررسی تحمل و پایداری ژنوتیپ های تریتیکاله تحت تنش خشکی و شرایط محیطی تغییریافته

محورهای موضوعی : مجله علمی- پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهی

حسن Hassan ¹ , امید علیزاده ² , فرود بذر افشان ³ , مهدی زارع ⁴ , محمد یزدانی ⁵

1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزآباد، بخش علوم کشاورزی، فارس، ایران
2 - عضو هیات علمی
3 - دانشگاه اراد اسلامی
4 - گروه اصلاح نباتات، واحد فیروزاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، فیروزاباد، ایران
5 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزآباد، بخش علوم کشاورزی، فارس، ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/02 تاریخ پذیرش : 1402/09/12 تاریخ انتشار : 1403/04/20

کلید واژه:

چکیده مقاله :

به منظور بررسی تأثیر تیمارهای مختلف آبیاری بر روی ژنوتیپ‌های تریتیکاله و انتخاب ژنوتیپ‌های مناسب در شرایط تنش برای برنامه‌های به‌نژادی، یک مطالعه دو ساله با چهار رژیم آبیاری (آبیاری نرمال و قطع آبیاری در سه مرحله گلدهی، دانه‌شیری و پر شدن دانه) و نه ژنوتیپ تریتیکاله در دو سال زراعی 1397-1396 و 1398-1397 در مزرعه پژوهش مرکز تحقیقات داراب انجام شد. عملکرد دانه ژنوتیپ‌های تریتیکاله در تمامی تیمارها اندازه‌گیری شد و برای برآورد تحمل و پایداری ژنوتیپ‌ها از روش‌های مختلف بیومتریک و محاسبه شاخص‌های تنش شامل شاخص نسبی تنش، میانگین بهره‌وری، شاخص تحمل، شاخص پایداری عملکرد، شاخص تحمل تنش، میانگین بهره وری هندسی، شاخص عملکرد، شاخص مقاومت به خشکی، STI اصلاح شده برای وضعیت غیرتنش، STI اصلاح شده برای وضعیت تنش، نسبت کاهش عملکرد، شاخص تحمل تنش غیرزیستی، شاخص درصد حساسیت به تنش، شاخص میانگین طلایی، شاخص حساسیت به خشکی و میانگین هارمونیک استفاده شد. به دلیل پایین بودن توانایی شاخص‌ها در انتخاب ژنوتیپ‌های متحمل برای برنامه‌های به نژادی و اصلاحی، در این مطالعه شاخص‌های تحمل با هم به صورت هم‌زمان بااستفاده از روش های چند متغیره شامل بای پلات بر اساس تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA) و نقشه حرارتی (Heatmap) استفاده گردید. همچنین، شاخص‌های پایداری تک‌متغیره به همراه شاخص‌های چندمتغیره حاوی مدل‌های AMMI و GGE در آزمون کردن ژنوتیپ‌های این مطالعه به کار گرفته شد. بر اساس روش‌های تحمل تنش تک‌متغیره، ژنوتیپ‌های ET-85-04، سناباد و پاژ مناسب‌ترین ژنوتیپ‌ها برای تحمل شرایط تنش خشکی در مقایسه با سایر ژنوتیپ‌ها بودند. نتایج شاخص‌های چندمتغیره (شاخص‌های پایداری) نیز نشان داد که ژنوتیپ ET-85-04 ژنوتیپ مناسبی تقریبا برای همه شرایط (نرمال و تنش) بود، ژنوتیپ‌های ET-85-04 و ET-83-20 دارای کمترین تنوع عملکرد در محیط‌های مختلف بودند و ژنوتیپ‌های ET-83-18 و ET-85-17 دارای عملکرد مناسبی در شرایط تنش خشکی شدید (در مرحله گلدهی) بودند. همچنین، طبق نتایج این تحقیق پیشنهاد می‌شود که به جای استفاده از یک مدل خاص به تنهایی، بهتر است از روش‌های پایداری و تحمل به صورت ترکیبی استفاده شود تا ژنوتیپ‌های پایدار به درستی تشخیص داده شوند. علاوه بر آن، نتایج تجزیه پایداری نشان داد که ژنوتیپ‌هایET-85-04 و ET-83-20 کمترین تنوع را در محیط‌های مختلف داشتند. در نهایت، نتایج نشان داد که ژنوتیپET-85-04 می‌تواند جزء ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی و همزمان پایدار نیز باشد.