شناسایی پهنه های همسان تولید گندم دیم با ریز پهنه بندی اقلیمی در کردستان

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

ناصح قادری ¹ (دکترای اقلیم شناسی و پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی ومنابع طبیعی استان کردستان،ایران)
بهلول علیجانی ² (استاد اقلیم شناسی ،دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی،تهران)
زهرا حجازی زاده ³ (استاد اقلیم شناسی ،دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی،تهران)
محمد سلیقه ⁴ (دانشیار اقلیم شناسی ،دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی،تهران)

تاریخ دریافت : 1396/05/21 تاریخ پذیرش : 1397/04/15 تاریخ انتشار : 1397/09/30

کلید واژه: عملکرد, پهنه بندی, اقلیم, گندم دیم, آگروکلیما,

چکیده مقاله :

محور اصلی اقتصاد کردستان کشاورزی است. در یک دوره 31 ساله داده های سطح کاشت، تولید، خسارات و عملکرد گندم در 10 منطقه و عناصر اقلیمی ایستگاه های سینوپتیک مقیاس ساعتی تا سالانه گردآوری شدند. با رگرسیون چند متغیره همزمان و گام به گام متغیرهای موثر بر عملکرد گندم تعیین شدند. نقشه پهنه های زمینی همسان متغیرها و عملکرد گندم استان ارائه شد. نتایج نشان داد تعداد زیادی از شاخص های آگروکلیمایی و عناصر اقلیمی همبستگی بالا دارند. متغیرهای موثر مستقل و متغیر وابسته عملکرد گندم با 99% اطمینان پهنه های متفاوتی از فضای جغرافیایی استان را به خود اختصاص داده اند. استان کردستان از نظر هر کدام از متغیرهای موثر بر عملکرد گندم از جمله: تاریخ کاشت، تاریخ جوانه زنی، تعداد روزهای بارانی سال و بارش سالانه دارای 4-7 پهنه متفاوت است. لازمه پایداری و ثبات در تولید گندم و امنیت اقتصادی استان برنامه ریزی با توجه به شاخصه های هر واحد کلیمایی است.

چکیده انگلیسی:

محور اصلی اقتصاد کردستان کشاورزی است. در یک دوره 31 ساله داده­های سطح کاشت، تولید، خسارات و عملکرد گندم در 10 منطقه و عناصر اقلیمی ایستگاه­های سینوپتیک مقیاس ساعتی تا سالانه گردآوری شدند. با رگرسیون چند متغیره همزمان و گام به گام متغیرهای موثر بر عملکرد گندم تعیین شدند. نقشه پهنه­های زمینی همسان متغیرها و عملکرد گندم استان ارائه شد. نتایج نشان داد تعداد زیادی از شاخص­های آگروکلیمایی و عناصر اقلیمی همبستگی بالا دارند. متغیرهای موثر مستقل و متغیر وابسته عملکرد گندم با 99% اطمینان پهنه­های متفاوتی از فضای جغرافیایی استان را به خود اختصاص داده­اند. استان کردستان از نظر هر کدام از متغیرهای موثر بر عملکرد گندم از جمله: تاریخ کاشت، تاریخ جوانه زنی، تعداد روزهای بارانی سال و بارش سالانه دارای 4-7 پهنه متفاوت است. لازمه پایداری و ثبات در تولید گندم و امنیت اقتصادی استان برنامه ریزی با توجه به شاخصه­های هر واحد کلیمایی است.

منابع و مأخذ:

1. احمدالی، خ.. حسینی پژوه ن. گ. و ع. م.، لیاقت 1394. تعیین زمان بهینه کشت گندم در استان کردستان. نشریه زراعت. شماره 109. زمستان 1394.


2. استغفاری، فریبا. 1387. پهنه بندی اقلیمی کشت کلزای دیم در استان لرستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر مهران لشنی زند، رشته جغرافیای طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد.


3.  اسماعیل زاده مقدم، محسن.؛راهنمای گندم (کاشت ،داشت ، برداشت).1394. سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی، معاونت آموزش و ترویج، نشر آموزش.


4. بازگیر، سعید. 1378. بررسی پتانسیل اقلیم زراعت گندم دیم، مطالعه موردی استان کردستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران،


5. حسینی، سید محمد طاهر.؛ عادل، سی و سه مرده.؛ پرویز، فتحی, و معروف، سی و سه مرده. 1386. کاربرد شبکه های عصبی مصنوعی و رگرسیون چند متغیره در برآورد عملکرد گندم دیم منطقه قروه استان کردستان.، پژوهش کشاورزی: آب و خاک و گیاه در کشاورزی، جلد 7، شماره 1، صص: 41-57.


6. خلیلی، علی. 1388. پهنه‌بندی اقلیمی ایران از دیدگاه بیمه محصولات کشاورزی در مقابل آسیب‌های خشکسالی، سرماهای زیان‌بخش و بارش‌های سیل‌آسا گزارش طرح، امور پژوهش­های کاربردی دانشگاه تهران و صندوق بیمه محصولات کشاورزی، جلد 2 و 7.


7. خلیلی، علی.1389. پیشنهاد نمایه جدید و گسترش یک مدل برای ارزیابی کمی ریسک سرمازدگی بهاره محصولات زراعی و باغی در ایران، اولین کنفرانس بین المللی مدلسازی گیاه، آب، خاک و هوا، کرمان، مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی.


8. خلیلی، علی. 1393. ارزیابی کمی و مدل­سازی ریسک سرمازدگی بهاره محصولات زراعی و باغی در ایران. نشریه هواشناسی کشاورزی، 2(1):31-17.


9. روحی، ابراهیم.؛ حسن، اسماعیل زاده و محمد شریف، خالدیان. 1389. بررسی خصوصیات زراعی و عملکرد دانه ژنوتیپ های تریتیکاله در شرایط دیم مناطق سردسیر، شماره پروژه: 88056-15-15-0


10. زارع ابیانه، حمید. 1392. بررسی نقش عوامل اقلیمی و خشکسالی بر تغییر پذیری عملکرد چهار محصول دیم در مشهد و بیرجند، نشریه دانش آب وخاک/ جلد23 ،شماره1،صص39 -56.


11. سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان،1394


12. ساری صراف، بهروز.؛ سعید، بازگیر و غلامحسن، محمدی. 1388. پهنه بندی پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجان غربی، جغرافیا و توسعه، شماره 13، بهار 1388: صص 5-26.


13. سبحانی، بهروز. 1384. پهنه­بندی اگروکلیماتیک استان اردبیل با استفاده از تصاویر ماهوارهای در محیطGIS ، رساله دکتری جغرافیای طبیعی، به راهنمایی دکتر علی اکبر رسولی، دانشگاه تبریز.


14. سبزی پرور، علی اکبر.؛ مجتبی، ترکمان و زهره، مریانجی. 1391. بررسی تاثیر شاخص­ها و متغیرهای هواشناسی کشاورزی در عملکرد بهینه گندم (مطالعه موردی استان همدان) ، نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 26، شماره 6: 1554-1567.


15. شاهرخوندی، سید منصور.؛ لشتی زند و هادی، لرستانی.  1391. پهنه بندی اقلیمی کشت ذرت دانه ای در استان لرستان، فصلنامه جغرافیای طبیعی، زمستان سال پنجم، شماره 81، ، ، صص 49-58.


16. شائمی، اکبر. 1387. ارزیابی حساسیت مناطق بیوکلیمایی ایران به گرمایش جهانی با استفاده از مدل هولدریج، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 12، شماره 2، تابستان 1387: 97-117.


17. عزیزی،  قاسم و داریوش، یاراحمدی. 1382. بررسی ارتباط پارامتر های اقلیمی و عملکرد گندم با استفاده از مدل رگرسیونی، مطالعه موردی دشت سیلاخور، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 44 : 29-33.


18. علیجانی، بهلول. 1393. اقلیم شناسی سینوپتیک، انتشارات سمت، چاپ هشتم.


19. علیجانی، بهلول و یوسف، قویدل رحیمی. 1384.  مقایسه و پیش بینی تغییرات دمای سالانه تبریز با ناهنجاری های دمایی کره زمین با استفاده از روش های رگرسیون خطی و شبکه عصبی مصنوعی، نشریه جغرافیا و توسعه :  پاییز و زمستان، 1384، دوره 3  شماره پیاپی 6 ، صص 21 – 28.


20. فرج زاده اصل، منوچهر و آذر، زرین. 1381. مـدلسـازی میـزان عملکـرد محصـول گنـدم دیـم با توجه به معیارهای اقلیم شناسی کشاورزی در استان آذربایجان غربی، فصلنامه مدرس علوم انسانی، ISSN 1605-9689، سال ششم، شماره 2 ، (پیاپی 25)، برنامه ریزی و آمایش فضا ، ص 77-86.


21. فرج زاده اصل، منوچهر. و عباس، تکلوبیغش. 1380. ناحیه بندی آگروکلیمایی استان همدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی . با تأکید بر گندم دیم، فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی، شماره 41، سال سی و سوم، صص93-105.


22. قانعی خو، محمد. 1380. اقلیم کشاورزی شهرستان فیروزآباد با تأکید بر کشت ذرت دانه­ای، پایان­نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر جواد خوشحال، رشته جغرافیای طبیعی، دانشگاه اصفهان.


23. کاظمی راد، مظفر. 1377. تعیین زمان و منطقه مساعد کشت گندم دیم در آذربایجان غربی بر اساس توزیع دما بارش، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم تهران.


24. کمالی، غلامعلی.؛ علی، صدقیانی پور و عبدالله، صداقت کردار. 1387. بررسی پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی، مجله آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، جلد 22 ، شماره 2، سال.1387.


25. مرکز ]مارایران،1393


26. مهدوی، محمد.1374. هیدرولوژی کاربردی، ج. اول، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 362 صفحه.


27. ناصرزاده، محمدحسین.؛ دوستکامیان، مهدی و آذر، بیرانوند. 1395. تحلیل تغییرات الگوی درون دهه­ای دمای ایران طی نیم قرن اخیر، ‎نشریه فضای جغرافیایی، دوره 16، شماره 53، صص: 193- 208.


28. وزرات جهاد کشاورزی 1394. آمارنامه کشاورزی سال زراعی 94- 1393، جلد اول، محصولات زراعی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، 174 صفحه.

1. Agriculture and Agri-Food Canada, 2013,Effective growing degree days: Prₒcedures, National Ecological Framework.http://www.agr.gc.ca/eng/home/?id=1395690825741.


2. Ashori, Z., Moalemi, M., Khodadadi, A., & Torabinia, M. 2014.. Climatic zonation planting sunflower cultivation in Kurdistan Province. International Journal of Advanced Biological and Biomedical Research, 2, 243-247.


3. Bazgeer, S., and Mahey, R.K., and Sidhu, S., and Sharma, P.K.,and Sood, A., and Noorian, A.M., and Kamali, G.H., 2008, Wheat yield prediction using remotely sensed agromet trend-based models for Hoshiarpur district of Punjab, India, Jurnal of applied sciences 8(3): 510-515.


4. Dalezios R. D., A. Loukas and D.Bampzelis, 2002, The role of agro meteorological and agro hydrological phonology of wheat in central Greece, Physics and Chemistry of the Earth, 27 2002.: 1019-1023.


5. Dehghanpour, A., Dehghanizadeh, R., & Fallahpour, M., 2014, InvestigatingMost Important Climatic Parameters Affecting Performance of Wheat Crop with aClimate Change Approach: Case Study on Central Iran. International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 7(8), 422-429 ISSN 2227-670X ©2014 IJACS Journal..


6. Ehteramian Kourosh ؛ SohrabMohammadnia Gharaee؛, HussinRezaiee Azaryani3, Mostafa Amjadian4, Mohammad Motamedi5, Shadi Gharaee1, Majid Rafiee, 2013,The Potential of Agro Climatic Zoning of Dry Land Wheat using GIS in Northern Khorasan Province, International Journal of Agriculture and Crop Sciences, Available online at www.ijagcs.com, IJACS/2013/5-21/2598-2609, ISSN 2227-670X ©2013 IJACS Journal.


7. Ghaffari, E. De Pauw and V. Ghassemi, 2007, Agroecological Characterization Studies in the Aras and the Daryacheh-Uromieh basins, NW Iran. ICARDA & DARI.


8. Farajzadeh, A. M., KHOORANI, A., BAZGIR, S., & ZIAEIAN, P. 2012.. The analysis of the agrclimatological indices and climatic elements effect on rainfed wheat in different phonological stages in Kurdistan province. SPATIAL PLANNING (MODARES HUMAN SCIENCES) WINTER 2012, Volume 15, Number 4 (72); Page(s) 1 To 17.


9. Hanafi A., 2015, Agro- climatology Configuration of Dry Farming Wheat using GIS (A Case Study: Zanjan Province, Iran), International Journal of Scholarly Research Gate, 2015;3(2) eISSN: 2345-6590.


10. Hejazizadeh, Z., & Naserzadeh, M. H., 2007, Calculation and analysis of frost duration times by using Delphi programming: a case study in Lorestan, Iran. Journal of Applied Sciences, 7(23), 3831-3835.


11. Holden, N. M., & Brereton, A. J. 2004.. Definition of agrₒc limatic regions in Ireland using hydro-thermal and crop yield data. Agricultural and Forest Meteorology, 122(3), 175-191.


12. Khalili, A., 1999, Three Dimensional Analysis of Heating and Cooling Degree Days in Iran, Geographical Researches, 54-55, 7-18 Quarterly.


13. Maluf. JRT. 1986, Agro Climatic Zoning of Maize Crop for the State of Regrind. Agronomies – Salvia Grandness, Vol. 22, NO. 2, PP: 261- 281.Mc Graw Hill Publishing Company Ltd., New Delhi.


14. Parker, Ric, 2001, Introduction Plant Science, Delmar Publish is Proud to Support Activities.


15. PRISM Climate Group, 2012, the 2012 USDA Plant Hardiness Zone Map, Agricultural Research Service, Oregon State University, United States Department of Agriculture.


16. Wu, H., Hubbard, K. G., & Wilhite, D. A. 2004.. An agricultural drought risk‐assessment model for corn and soybeans. International Journal of Climatology, 24(6), 723-741.