ارزیابی و پهنه بندی خطر وقوع زمین لغزش با استفاده از مدل ویکور، در حوضه آبریز حاجیلرچای
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیسید اسد اله حجازی 1 , شهرام روستایی 2 , مریم رنجبریان شادباد 3
1 - دانشیار گروه ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز، ایران
2 - استاد گروه ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز، ایران
3 - دانشجوی دکترای ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز، ایران
کلید واژه: سامانه اطلاعات جغرافیایی, مدل ویکور, پهنه بندی زمین لغزش, حوضه حاجیلرچای,
چکیده مقاله :
زمین لغزش ها از جمله مخاطرات طبیعی هستند که همه ساله موجب خسارات جانی و مالی زیاد،به ویژه در نواحی کوهستانی می شوند. محدوده مورد مطالعه موسوم به حوضه آبریز حاجیلر چای با وسعتی معادل 94/1158 کیلومتر مربع در استان آذربایجان شرقی، شهرستان ورزقان و بخش های از جلفا و مرند واقع شده است. این حوضه با مختصات جغرافیایی 38 درجه و 27 دقیقه تا 38 درجه و 52 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 1 دقیقه تا 46 درجه و 36 دقیقه طول شرقی واقع گردیده است. حوضه آبریز حاجیلرچای با داشتن چهره کوهستانی و با توجه به وضعیت زمین شناسی،لیتولوژی و اقلیمی عمده شرایط لازم جهت شکل گیری حرکات لغزشی را دارد. بنابراین هدف تحقیق حاضر ،پهنه بندی حوضه حاجیلرچای از لحاظ خطر زمین لغزش می باشد. برای بررسی و پهنه بندی خطر زمین لغزش در این حوضه، ابتدا نقشه ها و لایه های اطلاعاتی عوامل اصلی موثر در رخداد این پدیده از قبیل قبیل شیب، جهت شیب، بارش، لیتولوژی، کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و طبقات ارتفاعی در سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) تهیه گردید و سپس با استفاده از تصاویر ماهواره ای و عملیات میدانی زمین لغزش های موجود در منطقه شناسایی شد. تحلیل و مدلسازی نهایی ،با استفاده از مدل ویکور به عنوان یکی از روش های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره، انجام شد. در نهایت نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش، در پنج رده با خطر بسیار کم تا بسیار زیاد طبقه بندی گردید. نتایج پژوهش نشان دهنده این است که در حدود 22/20 درصد از مساحت حوضه حاجیلرچای، احتمال وقوع زمین لغزش خیلی زیاد بوده، همچنین 38/25 درصد احتمال وقوع زیاد، 67/18 درصد احتمال وقوع متوسط، 25/20 درصد احتمال وقوع کم و در 45/15 درصد احتمال وقوع خیلی کم می باشد.
زمین لغزش ها از جمله مخاطرات طبیعی هستند که همه ساله موجب خسارات جانی و مالی زیاد،به ویژه در نواحی کوهستانی می شوند. محدوده مورد مطالعه موسوم به حوضه آبریز حاجیلر چای با وسعتی معادل 94/1158 کیلومتر مربع در استان آذربایجان شرقی، شهرستان ورزقان و بخش های از جلفا و مرند واقع شده است. این حوضه با مختصات جغرافیایی 38 درجه و 27 دقیقه تا 38 درجه و 52 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 1 دقیقه تا 46 درجه و 36 دقیقه طول شرقی واقع گردیده است. حوضه آبریز حاجیلرچای با داشتن چهره کوهستانی و با توجه به وضعیت زمین شناسی،لیتولوژی و اقلیمی عمده شرایط لازم جهت شکل گیری حرکات لغزشی را دارد. بنابراین هدف تحقیق حاضر ،پهنه بندی حوضه حاجیلرچای از لحاظ خطر زمین لغزش می باشد. برای بررسی و پهنه بندی خطر زمین لغزش در این حوضه، ابتدا نقشه ها و لایه های اطلاعاتی عوامل اصلی موثر در رخداد این پدیده از قبیل قبیل شیب، جهت شیب، بارش، لیتولوژی، کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و طبقات ارتفاعی در سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) تهیه گردید و سپس با استفاده از تصاویر ماهواره ای و عملیات میدانی زمین لغزش های موجود در منطقه شناسایی شد. تحلیل و مدلسازی نهایی ،با استفاده از مدل ویکور به عنوان یکی از روش های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره، انجام شد. در نهایت نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش، در پنج رده با خطر بسیار کم تا بسیار زیاد طبقه بندی گردید. نتایج پژوهش نشان دهنده این است که در حدود 22/20 درصد از مساحت حوضه حاجیلرچای، احتمال وقوع زمین لغزش خیلی زیاد بوده، همچنین 38/25 درصد احتمال وقوع زیاد، 67/18 درصد احتمال وقوع متوسط، 25/20 درصد احتمال وقوع کم و در 45/15 درصد احتمال وقوع خیلی کم می باشد.
منابع
1-اصغری سراسکانرود، صیاد. پیروزی، الناز. زینالی، بتول. (1394):پهنه‌بندی خطر سیلاب در حوضه آبخیز آق لاقان چای با استفاده از مدل ویکور.پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی.شماره.ص 235.
2-انتظاری، مژگان.خدادادی، فاطمه.رستمی، اکبر. (1395): ارزیابی خطر ریسک زمین‌لغزش حوضه آبخیز طالقان رود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی.شماره 17، صص 54- 34.
3- رنجبر، محسن.معمارافتخاری، محمد. (1391):پهنه‌بندیپدیدۀ لغزش با استفاده از روش LNRFدر جاده هراز (از امامزاده هاشم تا لاریجان). فصلنامه انجمن جغرافیایی ایران. شماره 33. ص 119.
4- سپهر، عادل. بهنیافر، ابوالفضل.محمدیان، عباسعلی. عبدالهی، ابوالفضل. (1392): تهیه نقشه حساسیت پذیری زمین‌لغزشدامنه‌های شمالی بینالود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور.پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم. شماره 1.صص 36- 19.
5- سفیدگری، رضا. (1372): مجموعه سخنرانی‌های نخستین گردهمایی کارشناسان معاونت آبخیزداری پیرامون پدیده زمین‌لغزش. معاونت آبخیزداری جهاد سازندگی. دفتر مطالعات و ارزیابی آبخیزها. ص 92.
6- عطایی، محمد، (1389):تصمیم‌گیری چند معیاره. چاپ اول.انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.ص 87.
7- علوی، سیدعلی.رمضان نژاد، یاسر.فتاحی، احدا…خلیفه، ابراهیم. (1394):پهنه‌بندی فضایی سکونتگاه‌های روستایی در معرض مخاطرات محیطی با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره ویکور(مطالعه موردی: شهرستان تالش). فصلنامه برنامه‌ریزیمنطقه‌ای، سال پنجم، شماره 20، ص 133.
8- فیض نیا، سادات. احمدی، حسن. (1380):پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش (حوضه آبریز شلمانرود در استان گیلان).مجله منابع طبیعی ایران، شماره 3. ص 52.
9- قهرمانی، نرجس. خاشعی سیوکی، عباس. دخیلی، رسول. (1391): بررسی روش‌هایAHP، FAHP، LNRF در پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش(حوضه آبخیز النگ دره)، مجله سنجش از دور وGISایران، سال چهارم. شماره اول.ص 65.
10- کرم، عبدالامیر. محمودی، فرج اله (1384):مدلسازی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش‌ها در زاگرس چین‌خورده (حوضه آبریز سرخون چهارمحال بختیاری).پژوهش‌های جغرافیایی.شماره. صص 1- 14.
11- کرمی، فریبا. (1391): ارزیابی حساسیت زمین‌لغزش در حوضه‌های کوهستانی نیمه‌خشک. با استفاده از روش‌های آماری و مدل وزنی شاهد(مطالعه موردی:حوضه زهکشی سعیدآبادچای- شمال غرب ایران). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 27. شماره 3.
12- مالچفسکی، یاچک. (1385):ترجمۀ : پرهیزگار، اکبر.غفاری، عطا.سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری؛ چاپ اول.انتشارات سمت.
13-مددی، عقیل.غفاری گیلانده، عطا. پیروزی الناز (1394): ارزیابی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی: حوضه آبخیز آق لاقان چای).پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره 4.صص 141- 124.
14- مرادی، حمیدرضا. محمدی، مجید.پورقاسمی، حمیدرضا. (1391): حرکات دامنه‌ای (حرکات توده‌ای) با تأکید بر روش‌های کمی تحلیل وقوع زمین‌لغزش. انتشارات سمت.ص 10.
15- Bednarik, M. Magulova, B. Matys, M. Marschalko, M (2010): Landslide Susceptibility Assessment of The Kral Ovany – Liptovsky Mikulas Railways Case Study, Physics and Chemistry of The Earth,Pp.162 – 171.
16- Chen, L.Y., Wang, T.C., (2009):Optimizing Partners’Choice in IS/IT Outsourcing Projects: The Strategicdecisiono Fuzzy VIKOR, International Journal of.Production Economics,Vol. 120, Issue 1.Pp 224.
17- Fanyu liu, Z (2007): Study on Landslide Susceptibility Mapping BasedGIS and With Bivariate Statistics a Case study in Longman Area Highway 212. Science online.
18- Guzzetti,F., Carrara,A., Cardinally,M., and Reichenbach,P(1999): Landslide Hazard Evaluation: A Review of Current Techniques and Their Application in AMultiscale Study,Central Italy.Geomorphology,Vol.31:181- 216.
19- Guzzeti, F. Reichenbach, P. Cardinal, M. Galli,M. and Ardizzone, F (2005):Probilistic Landslide Hazard Assessment At The Basin Scale, Geomorphology, Natural Hazard in Developing countries, Geomorphology, Vol. 47. Pp.107 – 124.
20- Opricovic, S., Tzeng, G., (2006): Extended VIKOR Method in Comparison With OutrankingMethods, European Journal of Operational Research., European JournalofOperational Research, pp 2.
21-Khullar, V. K, sharam, R. P. Paramanik, K (2000):A GIS ApproachinThe Landslide Zone Lawngthlia in Southern Mizoran.Landslide: Proceeding of The 8thInternational Symposium on Landslides, Vol.3. Pp. 1461- 1472.
22- Komac, M (2006): A Landslide Suscepility Model Using The Analytical Hierarchy Process Method and Multivariate Statistic in Per Alpine Slovenia, Geomorphology, Vol. 24. Pp. 17 – 28.
23- Wan, S (2009): A Spatial Decision Support System For Extracting The Core Factors and Thresholds for Landslide Susceptibility Map, Engineering Geology, Vol. 108. Pp. 237 – 251.
24- Yalcin, A (2008): GIS –BasedLandslideSusceptibilityMapping UsingAnalytical HersheyProcess and Bivariate Statistics in Ardesen (Turkey): Comparisons of Results and confirmations. CATENA, Vol. 72. Pp 1-12.
25- Zhang, W. Wang, W. Xia, Q (2012): Landslide Risk Zoning Based on Contribution of Rate Stack Method, Energy Procardia, Vol. 16. Pp 178 – 183.
_||_منابع
1-اصغری سراسکانرود، صیاد. پیروزی، الناز. زینالی، بتول. (1394):پهنه‌بندی خطر سیلاب در حوضه آبخیز آق لاقان چای با استفاده از مدل ویکور.پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی.شماره.ص 235.
2-انتظاری، مژگان.خدادادی، فاطمه.رستمی، اکبر. (1395): ارزیابی خطر ریسک زمین‌لغزش حوضه آبخیز طالقان رود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی.شماره 17، صص 54- 34.
3- رنجبر، محسن.معمارافتخاری، محمد. (1391):پهنه‌بندیپدیدۀ لغزش با استفاده از روش LNRFدر جاده هراز (از امامزاده هاشم تا لاریجان). فصلنامه انجمن جغرافیایی ایران. شماره 33. ص 119.
4- سپهر، عادل. بهنیافر، ابوالفضل.محمدیان، عباسعلی. عبدالهی، ابوالفضل. (1392): تهیه نقشه حساسیت پذیری زمین‌لغزشدامنه‌های شمالی بینالود بر پایه الگوریتم بهینه‌سازی توافقی ویکور.پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم. شماره 1.صص 36- 19.
5- سفیدگری، رضا. (1372): مجموعه سخنرانی‌های نخستین گردهمایی کارشناسان معاونت آبخیزداری پیرامون پدیده زمین‌لغزش. معاونت آبخیزداری جهاد سازندگی. دفتر مطالعات و ارزیابی آبخیزها. ص 92.
6- عطایی، محمد، (1389):تصمیم‌گیری چند معیاره. چاپ اول.انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.ص 87.
7- علوی، سیدعلی.رمضان نژاد، یاسر.فتاحی، احدا…خلیفه، ابراهیم. (1394):پهنه‌بندی فضایی سکونتگاه‌های روستایی در معرض مخاطرات محیطی با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره ویکور(مطالعه موردی: شهرستان تالش). فصلنامه برنامه‌ریزیمنطقه‌ای، سال پنجم، شماره 20، ص 133.
8- فیض نیا، سادات. احمدی، حسن. (1380):پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش (حوضه آبریز شلمانرود در استان گیلان).مجله منابع طبیعی ایران، شماره 3. ص 52.
9- قهرمانی، نرجس. خاشعی سیوکی، عباس. دخیلی، رسول. (1391): بررسی روش‌هایAHP، FAHP، LNRF در پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش(حوضه آبخیز النگ دره)، مجله سنجش از دور وGISایران، سال چهارم. شماره اول.ص 65.
10- کرم، عبدالامیر. محمودی، فرج اله (1384):مدلسازی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش‌ها در زاگرس چین‌خورده (حوضه آبریز سرخون چهارمحال بختیاری).پژوهش‌های جغرافیایی.شماره. صص 1- 14.
11- کرمی، فریبا. (1391): ارزیابی حساسیت زمین‌لغزش در حوضه‌های کوهستانی نیمه‌خشک. با استفاده از روش‌های آماری و مدل وزنی شاهد(مطالعه موردی:حوضه زهکشی سعیدآبادچای- شمال غرب ایران). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 27. شماره 3.
12- مالچفسکی، یاچک. (1385):ترجمۀ : پرهیزگار، اکبر.غفاری، عطا.سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری؛ چاپ اول.انتشارات سمت.
13-مددی، عقیل.غفاری گیلانده، عطا. پیروزی الناز (1394): ارزیابی و پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی: حوضه آبخیز آق لاقان چای).پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره 4.صص 141- 124.
14- مرادی، حمیدرضا. محمدی، مجید.پورقاسمی، حمیدرضا. (1391): حرکات دامنه‌ای (حرکات توده‌ای) با تأکید بر روش‌های کمی تحلیل وقوع زمین‌لغزش. انتشارات سمت.ص 10.
15- Bednarik, M. Magulova, B. Matys, M. Marschalko, M (2010): Landslide Susceptibility Assessment of The Kral Ovany – Liptovsky Mikulas Railways Case Study, Physics and Chemistry of The Earth,Pp.162 – 171.
16- Chen, L.Y., Wang, T.C., (2009):Optimizing Partners’Choice in IS/IT Outsourcing Projects: The Strategicdecisiono Fuzzy VIKOR, International Journal of.Production Economics,Vol. 120, Issue 1.Pp 224.
17- Fanyu liu, Z (2007): Study on Landslide Susceptibility Mapping BasedGIS and With Bivariate Statistics a Case study in Longman Area Highway 212. Science online.
18- Guzzetti,F., Carrara,A., Cardinally,M., and Reichenbach,P(1999): Landslide Hazard Evaluation: A Review of Current Techniques and Their Application in AMultiscale Study,Central Italy.Geomorphology,Vol.31:181- 216.
19- Guzzeti, F. Reichenbach, P. Cardinal, M. Galli,M. and Ardizzone, F (2005):Probilistic Landslide Hazard Assessment At The Basin Scale, Geomorphology, Natural Hazard in Developing countries, Geomorphology, Vol. 47. Pp.107 – 124.
20- Opricovic, S., Tzeng, G., (2006): Extended VIKOR Method in Comparison With OutrankingMethods, European Journal of Operational Research., European JournalofOperational Research, pp 2.
21-Khullar, V. K, sharam, R. P. Paramanik, K (2000):A GIS ApproachinThe Landslide Zone Lawngthlia in Southern Mizoran.Landslide: Proceeding of The 8thInternational Symposium on Landslides, Vol.3. Pp. 1461- 1472.
22- Komac, M (2006): A Landslide Suscepility Model Using The Analytical Hierarchy Process Method and Multivariate Statistic in Per Alpine Slovenia, Geomorphology, Vol. 24. Pp. 17 – 28.
23- Wan, S (2009): A Spatial Decision Support System For Extracting The Core Factors and Thresholds for Landslide Susceptibility Map, Engineering Geology, Vol. 108. Pp. 237 – 251.
24- Yalcin, A (2008): GIS –BasedLandslideSusceptibilityMapping UsingAnalytical HersheyProcess and Bivariate Statistics in Ardesen (Turkey): Comparisons of Results and confirmations. CATENA, Vol. 72. Pp 1-12.
25- Zhang, W. Wang, W. Xia, Q (2012): Landslide Risk Zoning Based on Contribution of Rate Stack Method, Energy Procardia, Vol. 16. Pp 178 – 183.