نقش مطالعات هیپسومتریک در تحلیل وضعیت و فرسایش حوضه‌های آبریزجنوب و جنوب شرق شهرستان سراب
محورهای موضوعی : اقلیم شناسی
معصومه رجبی
1
(استاد گروه ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز،تبریز،ایران)
مریم انصاری
2
(دانشجوی دکتری مخاطرات ژئومورفولوژیک دانشگاه رازی،کرمانشاه،ایران)
کلید واژه: تحول, فرسایش, هیپسومتری, جنوب شرق سراب,
چکیده مقاله :
یکی از روشهای کلاسیک، اما معتبر در تحلیل نحوه تحول شبکه های زهکشی، بویژه نحوه تحول رودخانه اصلی در بستر جریان، استفاده از روش هیپسومتری بی بعد است. نظر به اینکه تمامی تغییرات در رودخانه ها در بستر جریان آنها، بویژه در دره ها به صورت مختلف نمود پیدا می کند، لذا در اینجا از روش هیپسومتری بی بعد و انتگرال هیپسومتری، به منظور تحلیل درست مراحل تحول در بخشهای مختلف دامنه شمالی بزقوش بهره گیری شده است. مقادیر بزرگ انتگرال بزرگتر از (5/0) به معنی این است که مناطق مرتفع کمتر دستخوش فرسایش قرار گرفته اند.نتایج نشان می دهد مقادیر شاخص هیپسومتری در حوضه های منطقه متفاوت است ولی در حالت کلی نوع فرسایش و مرحله تحول تقریبا از نوع بلوغ به سمت پیری است که حکایت از کاهش شدتهای فرسایش در این منطقه دارد. این موضوع از نظر برنامه های آبخیزداری دارای اهمیت قابل ملاحظه است.همچنین، حداقل مقادیر Hi محاسبه شده 230/. مربوط به حوضه شماره 9(هریس) است و بیشترین مقدار معادل 627/. مربوط به حوضه شماره 3(نرمیق) می باشد. بررسی مقادیرHiومرحله فعالیت فرسایش به تفکیک حوضه ها نشان می دهد که تنها یک حوضهیعنی حوضه نرمیق چای در مرحله جوانی از نظر فرسایش است و سه حوضه (عبدل آباد، اردها و گوشنق) دارای مرحله بلوغ و حالت متعادل از نظر فرسایش و رسوبگذاری و بقیه یعنی 6 حوضه باقیمانده دارای شرایط تحول به سمت پیری است.
یکی از روشهای کلاسیک، اما معتبر در تحلیل نحوه تحول شبکه های زهکشی، بویژه نحوه تحول رودخانه اصلی در بستر جریان، استفاده از روش هیپسومتری بی بعد است. نظر به اینکه تمامی تغییرات در رودخانه ها در بستر جریان آنها، بویژه در دره ها به صورت مختلف نمود پیدا می کند، لذا در اینجا از روش هیپسومتری بی بعد و انتگرال هیپسومتری، به منظور تحلیل درست مراحل تحول در بخشهای مختلف دامنه شمالی بزقوش بهره گیری شده است. مقادیر بزرگ انتگرال بزرگتر از (5/0) به معنی این است که مناطق مرتفع کمتر دستخوش فرسایش قرار گرفته اند.نتایج نشان می دهد مقادیر شاخص هیپسومتری در حوضه های منطقه متفاوت است ولی در حالت کلی نوع فرسایش و مرحله تحول تقریبا از نوع بلوغ به سمت پیری است که حکایت از کاهش شدتهای فرسایش در این منطقه دارد. این موضوع از نظر برنامه های آبخیزداری دارای اهمیت قابل ملاحظه است.همچنین، حداقل مقادیر Hi محاسبه شده 230/. مربوط به حوضه شماره 9(هریس) است و بیشترین مقدار معادل 627/. مربوط به حوضه شماره 3(نرمیق) می باشد. بررسی مقادیرHiومرحله فعالیت فرسایش به تفکیک حوضه ها نشان می دهد که تنها یک حوضهیعنی حوضه نرمیق چای در مرحله جوانی از نظر فرسایش است و سه حوضه (عبدل آباد، اردها و گوشنق) دارای مرحله بلوغ و حالت متعادل از نظر فرسایش و رسوبگذاری و بقیه یعنی 6 حوضه باقیمانده دارای شرایط تحول به سمت پیری است.
1- آزادی، مصطفی (1385):پژوهشی در ویژگیهای ژئومورفولوژی کمی حوضه آبریز زرینه رود، پایاننامه کارشناسی ارشد گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه تبریز.
2- بیاتی خطیبی، مریم (1383):بررسی و تحلیل همگونی تحول دره ها در توده کوهستانی سهند، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تبریز.
3- داداشی آرانی، حسن (1384):ژئومورفولوژی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه پیام نور.
4- دورنکامپ، جی سی(1370):تحلیل های کمی در ژئومورفولوژی، ترجمه جمشید فریفته، انتشارات دانشگاه تهران؛ 368 صفحه
5- سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجانشرقی ـ مدیریت آبخیزداری(1382): مطالعات طرح حفاظت خاک و کنترل رسوب حوضه وانق چای شهرستان سراب، ، از نوع مطالعات ( توجیهی ـ اجرایی).
6- علیزاده، امین(1380): اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات آستان قدس، چاپ سیزدهم.
7- کرمی، فریبا(1387):ارزیابی و پهنه بندی خطر زمین لرزه در شهرستان بستان آباد، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، دانشگاه تبریر.
8- کرمی، فریبا(1381): بررسی مسائل ژئوموفولوژی دامنه شمالی رشته کوه بزقوش و دشت انباشتی سراب از ابرغان تا سلطان آباد، رساله دکتری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
9- کوزه گر زینالی، رحیم (1345): گزارش طرح تحقیقاتی مطالعه آبیاری حوضه آبریز آجی چای و علل شوری آن، سازمان آب منطقه ای استان آذربایجان شرقی.
10- گورابی، ابوالقاسم؛ نوحه گر،احمد (1386):شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه آبخیز درکه، پژوهشهای جغرافیایی، شماره 60.
11- لطفی، افتخارنژاد، جمشید (1354): گزارشی درخصوص وجود ذخایر نفلین سینیت در کوههای بزقوش.سازمان زمین شناسی استان آذربایجان شرقی.
12- وزارت مسکن و شهرسازی (1379): طرح توسعه و عمران ناحیه سراب، سازمان مسکن و شهرسازی استان آذربایجان شرقی.
_||_1- Guarnieri, Pierpaolo;Pirrotta, Claudia (2008): The response of drainage basins to thelatequaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina Strait(NE Sicily), Geomorphology,3-4(95), 260-273.
2- Goudie, Andrew; Anderson, Malcolm; Burt, Tim; Lewin, John; Richards, Keith; Whalley, Brian; Worsley, Peter(1990). Geomorphological Techniques, second edition, 692 pages.
3- Hamdouni, R.E.,Irigaray.C., Fernandez,T., Chacon,J., Keller E.A(2008). Assessment of relativ active tectonic, South west border of the Sierra (South Spain), Geomorphology, volume 96, issues 1-2, 150-173
4- Horton,Robert .E.(1945) Erosional development of streams and their drainage basins,hydrophysical approach toquantitayive morphology,Bulletin of the Geological Society of America 56 (3), 275-370
5- Kller , Edward A., Pinter ,Nicholas(2002): Active Tectonics, Earthquakes Uplift and Landscape ,Prentice Hall, second edition, 362 pages
6- Strahler,Arthur.N. (1964): Quantitative geomorphology of drainage basins and channel networks,Handbook of applied hydrology, McGraw-Hill, New York, pp 439-476.
7- Strahler,Arthur .N.(1957): Quantitative analysis of watershed geomorphology, American Geophysical Union, volume 38, number 6, 913-920
8- Schumm, Stanley.A;Mosley, M. paul; Weaer, Wiliam. E (1978):.Experimental fluvial geomorphology, New York and Chichester, first published,413 pages