مدلسازی جهت‌گیری کارآفرینی اجتماعی مبتنی بر مسئولیت اجتماعی (مطالعه موردی: هلدینگ‌های صنعت معدن کشور)
محورهای موضوعی : مدیریت بازاریابیمریم عباسی 1 , افسانه زمانی مقدم 2 * , حسین وظیفه دوست 3
1 - دانش آموخته گروه مدیریت و کارآفرینی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار دانشکده تعلیم و تربیت، واحد علوم و تحقیقات،، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد گروه مدیریت بازرگانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: جهت‌گیری کارآفرینی اجتماعی, مسئولیت اجتماعی شرکت, هلدینگ‌های صنعت معدن. ,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر در چارچوب پارادایم عمل‌گرایی (پراگماتیسم) و با اتخاذ رویکردی استقرایی به انجام رسیده و هدف آن مدلسازی جهت‌گیری کارآفرینی اجتماعی مبتنی بر مسئولیت اجتماعی در هلدینگ‌های صنعت معدن کشور است. طرح پژوهش از نوع آشیانه‌ای و در زمره پژوهش‌های کاربردی-توسعه‌ای قرار می‌گیرد. این مطالعه از منظر شیوه گردآوری داده‌ها، یک پژوهش غیرآزمایشی و توصیفی است که با روش پیمایش مقطعی اجرا شده است. در بخش کیفی، طی فرآیند جستجوی نظام‌مند در پایگاه‌های علمی معتبر، تعداد 217 مقاله منتشرشده بین سال‌های 2000 تا 2025 میلادی (1390 تا 1404 شمسی) مورد ارزیابی قرار گرفت که در نهایت، 40 مقاله به‌صورت هدفمند انتخاب و با روش فراترکیب تحلیل شدند. جامعه مشارکت‌کنندگان شامل مدیران باسابقه هلدینگ‌های صنعت معدن کشور با تجربه در حوزه‌های کارآفرینی و مسئولیت اجتماعی بود که با نمونه‌گیری هدفمند، 15 نفر انتخاب شدند. ابزارهای گردآوری داده شامل مطالعات پیشین و پرسشنامه بوده و تحلیل کیفی داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار Maxqda انجام شد. در بخش کمی نیز داده‌ها به‌وسیله روش مدلسازی ساختاری-تفسیری و نرم‌افزار MicMac تحلیل شدند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سه عامل بنیادین ـ شامل ساختارهای سازمانی، فرهنگ کارآفرینی اجتماعی و بستر زیست‌بومی کارآفرینی ـ نقش کلیدی در تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی ایفا می‌کنند. این مسئولیت‌پذیری به‌عنوان متغیر واسط، محرک توسعه سه ظرفیت کلیدی در سازمان‌های معدنی تلقی می‌شود: شایستگی‌های کارآفرینانه، خودکارآمدی کارآفرینانه و هوشیاری کارآفرینانه. در مرحله نهایی، سه مؤلفه راهبردی نوآوری، ریسک‌پذیری و پیشگامی به‌عنوان نیروهای پیشران، فرایند تحقق جهت‌گیری کارآفرینی اجتماعی را در هلدینگ‌های معدنی تکمیل می‌کنند. این مدل با ترسیم زنجیره‌ای از روابط علی و سطوح تعاملی، مسیر حرکت از الزامات ساختاری به کنش‌گری اجتماعی مؤثر را در بستر فعالیت‌های تولیدی و صادراتی هموار می‌سازد.
The present study was conducted within the framework of the pragmatism paradigm and by adopting an inductive approach, and its goal is to model the orientation of social entrepreneurship based on social responsibility in the country's mining industry holdings. The research design is of the nested type and is classified as applied-developmental research. From the perspective of the data collection method, this study is a non-experimental and descriptive research that has been implemented using a cross-sectional survey method. In the qualitative part, during a systematic search process in reputable scientific databases, 217 articles published between 2000 and 2025 (1390 to 1404 AH) were evaluated, and finally, 40 articles were purposefully selected and analyzed using the meta-synthesis method. The participant population included experienced managers of the country's mining industry holdings with experience in the fields of entrepreneurship and social responsibility, of which 15 people were selected through purposeful sampling. Data collection tools included previous studies and questionnaires, and qualitative data analysis was performed using Maxqda software. In the quantitative part, data were analyzed using the structural-interpretive modeling method and MicMac software. The results of the study indicate that three fundamental factors - including organizational structures, social entrepreneurship culture, and entrepreneurial ecosystem - play a key role in strengthening social responsibility. This responsibility, as an intermediary variable, is considered to be a driver of the development of three key capacities in mining organizations: entrepreneurial competencies, entrepreneurial self-efficacy, and entrepreneurial awareness. In the final stage, the three strategic components of innovation, risk-taking, and pioneering as driving forces complete the process of realizing the social entrepreneurship orientation in mining holdings. By drawing a chain of causal relationships and interaction levels, this model paves the way from structural requirements to effective social activism in the context of production and export activities.
جعفری‌نسب، ایمان؛ شیروانی‌جوزدانی، علی؛ داودی، سیدمحمدرضا. (1403). طراحی مدل کارآفرینی اجتماعی دیجیتال. مهندسی مدیریت نوین، 10 (1)، 60-96.
جوجم، عبدالحسین؛ عبدالمنافی، سعید؛ باغبانی آرانی، ابوالفضل. (1401). تاثیر جهت‌گیری کارآفرینی سبز بر دیدگاه مصرف‌کننده و مزیت رقابتی پایدار در شرکت‌های تعاونی تولیدی کشاورزی. تعاون و کشاورزی، 11 (44)، 92-108.
حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (1401). تصمیم‌گیری چندشاخصه. تهران: نارون.
حسنوند، امین؛ کریم، محمدحسین؛ طولابی‌نژاد، مهرشاد. (1403). چالش‌های حقوقی و عملیاتی کارآفرینی اجتماعی در ایران با تأکید بر خط‌مشی و سیاست‌های کلان دولت. سیاست‌های راهبردی کلان، 12 (45)، 104-133.
حسینی، سیداحمد؛ ضیا‌لدینی، محمد؛ حسینی‌پور، محمدرضا. (1403). کاوش الگوی کارآفرینی اجتماعی پایدار روستایی در زمینه دامپروری با استفاده از نظریه داده بنیاد. تعالی منابع انسانی، 5 (15)، 39-54.
خلج، محمد؛ خلج، صبا. (1404). ارزیابی شاخص‌های محیط زیستی معادن با تأکید بر آموزش محیط زیست. آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 13 (37)، 135-148.
داوری، علی؛ فرخ‌منش، ترانه. (1402). مبانی کارآفرینی. تهران: سمت.
رحیم‌دوست، الهه. (1403). بخش صنعت و معدن در لایحه بودجه سال 1404. امنیت اقتصادی، 12 (128)، 19-36.
رسولی، سیده‌عصمت؛ رفاکار، الهه؛ نسیمی، عباس؛ موسوی کیاسری،سیده رویا. (1404). اثربخشی خود راهبری به شیوه آنلاین بر بهبود کارآفرینی اجتماعی دانش آموزان. فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 15 (59)، 121-139.
فلاح، محمدvqh؛ قره‌خانی، شیرین. (1403). تدوین راهبرد برای توسعه کارآفرینی اجتماعی. پژوهشنامه مطالعات خیریه، 2 (2)، 27-50.
لطفی‌فردشکرلو، سکینه؛ کاشف، سیدمحمد؛ نوری خان یوردی،میثم؛ سیدعامری،میر حسن. (1403). بررسی تأثیر بازاریابی معنوی و جهت گیری کارآفرینی بر مزیت رقابتی پایدار با میانجی گری قابلیت بازاریابی. مطالعات بازاریابی ورزشی، 5 (19)، 1-21.
نوروزی‌ا‌جیرلو، رضا؛ سلیمان‌پور، مسلم؛ خباز‌باویل، صمد. (1403). طراحی مدل راهبردی کارآفرینی اجتماعی: یک مطالعه فراترکیب. علوم اجتماعی، 21 (2)، 149-175.
نیازی، عیسی؛ باقری، رامین؛ فراهی، صادق. (1404) بررسی رابطه مسئولیت اجتماعی با رضایت مشتری و جذابیت سازمانی با نقش میانجی شهرت سازمان. اقتصاد و بانکداری اسلامي، ۱۴ (۵۰)، ۵۰۳-۵۲۸.
ب) منابع لاتین
Adro, D, F., Fernandes, C. I., Veiga, P. M., & Kraus, S. (2021). Social entrepreneurship orientation and performance in non-profit organizations. International Entrepreneurship and Management Journal, 17(4), 1591-1618.
Baquero, G., & Monsalve, D. B. (2024). From fossil fuel energy to hydrogen energy: Transformation of fossil fuel energy economies into hydrogen economies through social entrepreneurship. International Journal of Hydrogen Energy, 54, 574-585.
Castillo-Villar, F. R., Cavazos-Arroyo, J., & Castillo-Villar, K. K. (2025). Entrepreneurial Orientation in Social Entrepreneurship: A Systematic Literature Review and Research Agenda. Sustainability, 17(3), 801-816.
Clark, D. R., Covin, J. G., & Pidduck, R. J. (2024). Individual entrepreneurial orientation: scale development and validation. Entrepreneurship Theory and Practice, 10(4), 225-237.
Dash, T., & Sahoo, C. K. (2025). Indian mining industry: exploring the significance of social audit in fostering sustainable corporate social responsibility. Social Responsibility Journal, 21(3), 640-666.
Denphitat, R., Kanjanavisutt, C., & Rumpagaporn, M. W. (2024). The Components of Entrepreneurial Orientation of Higher Education Student: A Systematic Literature Review. Higher Education Studies, 14(3), 134-146.
Fauzi, M. A., Muhamad Tamyez, P. F., & Kumar, S. (2025). Social entrepreneurship and social innovation in ASEAN: past, present, and future trends. Journal of social entrepreneurship, 16(1), 146-168.
Forster-Holt, N., & Davis, J. H. (2025). An investigation of the masculinity of entrepreneurial orientation in family business. Journal of Family Business Management, 15(1), 205-223.
Mondal, S., Singh, S., & Gupta, H. (2024). Exploring the impact of green entrepreneurial orientation on sustainable performance: insights from CSR, policy and innovation. Management Decision, 62(12), 3946-3977.
Oduro, S., Nanz, A., & Matthes, J. (2023). Entrepreneurial orientation and innovation performance of social enterprises in an emerging economy. Journal of Research in Marketing and Entrepreneurship, 24(2), 312-336.
Permatasari, A., Dhewanto, W., & Dellyana, D. (2025). Creative social entrepreneurial orientation: Developing hybrid values to achieve the sustainable performance of traditional weaving SMEs. Journal of Social Entrepreneurship, 16(1), 230-244.
Praszkier, R., & Munnik, P. (2023). social entrepreneurship. In The Palgrave Encyclopedia of the Possible, 17(2), 1508-1517.
Sandelowski, M., & Barroso, J. (2006). Handbook for synthesizing qualitative research. springer publishing company.
Southcott, C. (2024). Cooperatives, Social Entrepreneurship, and the Social Economy in Arctic Canada: Opportunities and Challenges. Human Security through the New Traditional Economy in the Arctic, 275-293.
Stock, D. M., Hongyu, C., & Erpf, P. (2023). Systematic literature review on entrepreneurial orientation in nonprofit organizations–Far more than business‐like behavior. Journal of Philanthropy and Marketing, 28(4), e1753.
Veneziani, M., Aftab, J., Wei, F., Abid, N., & Aftab, F. (2025). Corporate Social Responsibility and Business Excellence: Examining the Serial Mediation of Green Entrepreneurial Orientation and Differentiation Strategy. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 15(1), 39-50.
Xiaobao, P., Hongyu, C., & Horsey, E. M. (2023). The predictive effect of relative intuition on social entrepreneurship orientation: How do exploratory and exploitative learning and personal identity interact?. Acta Psychologica, 237, 103951.