راهزنان سعادت انسان از نگاه قرآن و مثنوی مولوی
محورهای موضوعی : مجله «مطالعات ادبی دینی» بر آن است تا با رویکردي میان رشته‌‌اي، بستري براي پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علاقه‌‌مند به این حوزه فراهم آورد. در این راستا، از مقـالات علمـی و پژوهشـی مـرتبط بـا محورهاي ذیل استقبال می‌کنیم: * نقد و تحلیل متون ادبی دینی * بررسی تطبیقی ادبیات دینی در ایران و جهان * تأثیر متقابل دین و ادبیات بر یکدیگر * جایگاه دین در شکل‌گیري و تحول ژانرهاي ادبی * بازتاب مفاهیم و آموزه‌هاي دینی در آثار ادبی * نقد و بررسی رویکردهاي مختلف به ادبیات دینی * ادبیات دینی در عصر حاضر و چالش‌هاي پیش رو از تمامی پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علاقه‌‌مند به این‌حوزه دعوت می‌کنیم تا با ارسـال مقـالات و پژوهش هاي خود، ما را درنیل به اهداف مجله یاري رسانند. امید است که ایـن تـلاش جمعـی، گـامی مؤثر در جهت اعتلاي فرهنگ و ادب این مرز و بوم باشد. بی‌گمان با همکاري و مشـارکت شـما، ایـن مجله می‌تواند به مرجعی معتبر و تأثیرگذار درحوزه مطالعات ادبی دینی تبدیل شود.فاضل عباس زاده 1 * , فریبا ایمانزاده 2
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد پارس آباد مغان، دانشگاه آزاد اسلامی، پارس آباد، ایران
2 - دانشجوی دکتری،گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.
کلید واژه: سعادت, راهزنان سعادت, قرآن, مثنوی مولوی, اشتراکات و افتراقات,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف شناسایی، تبیین و تحلیل تطبیقی عواملی انجام شده است که مانع رسیدن انسان به سعادت حقیقی از منظر دو منبع اصلی یعنی قرآن کریم و مثنوی معنوی مولوی، می‌شوند. پرسش محوری تحقیق آن است که این عوامل بازدارنده در هر یک از دو منبع چه ماهیتی دارند و نگاه قرآن و مولوی در این باره چه اشتراک‌ها و تفاوت‌هایی را نشان می‌دهد. در آموزه‌های دینی و عرفانی، سعادت به معنای کمال وجودی و قرب به ذات الهی است. با این حال، مسیر کمال با آفات و موانعی روبه‌روست که مهم‌ترین آن‌ها، بر اساس یافته‌های این مطالعه، شامل وسوسه‌های شیطان، نفس اماره، دنیاپرستی و دلبستگی افراطی به لذت‌های زودگذر، غفلت از یاد خدا، همنشینی با بدکاران و مکر است. این عناصر، هم در قرآن و هم در مثنوی، تحت عنوان نیروهای منفی یا «راهزنان مسیر معنویت» تصویر شده‌اند. روش پژوهش، توصیفی–تحلیلی بوده و داده‌ها با رجوع به تفاسیر معتبر قرآنی و شروح و متون اصیل عرفانی گردآوری و تطبیق شده‌اند. یافته‌ها حاکی از آن است که هرچند مثنوی غالباً شاعرانه و تمثیلی است و قرآن زبانی مستقیم و تعلیمی به کار می‌برد، اما هر دو در شناسایی ریشه‌ها و پیامدهای این موانع، نقاط اشتراکی دارند. نتیجه نهایی نشان می‌دهد که آگاهی و شناخت عمیق از این موانع و بهره‌گیری هم‌زمان از آموزه‌های قرآنی و عرفانی برای مقابله با آن‌ها، ضرورتی در دستیابی به سعادت پایدار است. چنان‌که در آثار عرفانی آمده، گذر از کمین «راهزنانِ راه حقیقت» تنها با بیداری دل و استقامت در پیروی از هدایت الهی ممکن است.
This study was conducted with the aim of identifying, explaining, and comparatively analyzing the factors that hinder human beings from attaining true felicity, as presented in the Holy Qur’an and Rumi’s Masnavi. The central research question is: What is the nature of these obstructive factors in each source, and what similarities and differences can be found between the Qur’an and Rumi’s perspective? In religious and mystical teachings, felicity is understood as existential perfection and closeness to the Divine. Nevertheless, the path toward perfection is beset with obstacles, the most significant of which—according to this study—include the temptations of Satan, the commanding self (nafs al-ammāra), worldliness and excessive attachment to fleeting pleasures, heedlessness of God’s remembrance, corrupt companionship, and deceit. These elements, in both the Qur’an and the Masnavi, are portrayed as negative forces or “bandits of the spiritual path.” The research method is descriptive–analytical, with data collected through Qur’anic commentaries as well as classical mystical texts and commentaries on Rumi. The findings indicate that although the Masnavi conveys these ideas in poetic and allegorical form, while the Qur’an employs direct and didactic language, both share common ground in identifying the roots and consequences of such obstacles. The conclusion underscores that awareness of these impediments, combined with the application of Qur’anic and mystical teachings, is essential for attaining lasting felicity. As mystical writings suggest, overcoming the ambush of these “bandits of the path to truth” is possible through awakening of the heart and steadfast adherence to guidance.
کتاب نامه
1. قرآن کریم
2. آقچایی، عباس(۱۳۸۴). سعادت از دیدگاه قرآن. همايش ضرورت گسترش مفاهیم قرآن کریم، دوره ۱.
3. ابن سینا، ابوعلی محمد(۱۳۸۴). اشارات و تنبیهات. قم: بوستان کتاب.
4. ابن فارس، احمد (۱۴۰۴ق). مقاييس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
5. ابن منظور، محمد بن مکرم (۱۴۰۸ق). لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
6. ..........................................(۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر – دار صادر.
7. اشرف‌زاده، رضا؛ حسین‌پور، فاطمه و مقدم، امیررضا (۱۳۹۶). بررسی تطبیقی شیوه بیان داستان‌های قرآنی در مثنوی معنوی و تفسیر کمبریج. فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هشتم، شماره ۲۹، صص ۷۴-۴۹.
8. اکبری، روح الله(۱۳۹۶). شیوه های مکر مذموم از منظر قرآن کریم.
9. باوان‌پوری، مسعود و لرستانی، نرگس (۱۳۹۳). بررسی و تبیین سعادت انسانی و نمودهای آن در قرآن کریم. فصلنامه مطالعات قرآنی، سال پنجم، شماره ۲۰، صص ۱۰۱-۸۱.
10. بهنام‌فر، محمد (۱۳۹۲). وحی دل، مولانا. مشهد: آستان قدس رضوی.
11. بیگلر، محمد تقی(۱۳۹۵). بررسی تطبیقی گناه در قرآن کریم و مثنوی مولوی. فصلنامه مطالعات قرآنی. سال هفتم. شماره ۲۹. تابستان ۱۳۹۵، صص ۷۵ – ۹۵.
12. جبران، مسعود (۱۳۷۶). فرهنگ الفبایی الرائد. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
13. حسنی حمید آبادی، مهناز و یزدان پناه، مهرعلی(۱۳۹۴). فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی. دانشکده ادبیات و زبان های خارجی. سال هفتم. شماره ۲۴. پاییز ۱۳۹۴.
14. حسینی، حسین آقا و زراعتی، سمانه( ۱۳۸۹). بررسی تطبیقی داستان حضرت ابراهیم در متون تفسیری و عرفانی تا قرن هفتم هجری. الهيات تطبیقی (علمی پژوهشی). سال اول. شماره دوم. صص ۶۲-۲۱.
15. خمینی، روح الله(۱۳۶۲). طلب و اراده. قم: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
16. داوودی مقدم، فریده(۱۳۸۴). قصه چهار مرغ خلیل در متون تفسیری و عرفانی. دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی. دوره جدید، شماره چهارم بهار و تابستان ۱۳۸۴، صص ۹۸-۸۱.
17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(۱۳۸۷). مفردات ألفاظ القرآن. قم: نوید اسلام.
18. .................................................. (۱۴۱۲ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت – دمشق: دار القلم.
19. رجب زاده، مهتاب و مدرسی، فاطمه( ۱۴۰۰). سرچشمهٔ رذالتهای نفسانی انسان از دیدگاه مولانا. پژوهش نامه اورمزد. شماره ۵۴.
20. رجبی، امیر و همکاران(۱۴۰۱). بررسی تطبیقی شکر و کفران نعمت در قرآن و مثنوی معنوی(عوامل نتایج و مراتب). فصلنامه تأملات اخلاقی. دوره سوم. شماره اول. بهار ١٤٠١. صص ٧٣-٩٦
21. ریاحی مهر، باقر(1394). بررسی مفهوم سعادت و آثار آن از نظر قرآن. دو فصلنامۀ الهیات( با رویکرد کلامی). سال سوم. شمارۀ4.
22. سلطانیان، سهیلا و یوسف فام، عالیه(1391). نشریۀ مطالعات نقد ادبی. دورۀ7. شمارۀ27.
23. سلیمانی، علی(۱۴۰۱). بررسی شرایط و فواید صحبت و هم نشینی در مثنوی مولوی. نشریه علمی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. سال چهاردهم. شماره پنجاه و چهارم. صص ۱۲۲-۹۵.
24. صادقی، افلاطون(۱۳۹۵). حوزه معنایی واژه «عقل» در قرآن کریم. دو فصلنامه علمی پژوهشی. کتاب قیم. سال ششم (۱۳۹۵)، شماره چهاردهم.
25. صدر المتألهين، محمد بن ابراهیم صدر الدین شیرازی (۱۴۱۹ ق) الحكمة المتعاليه في الاسفار العقليه الاربعه دار احياء التراث العربي، بيروت.
26. طباطبایی، سید محمد حسین، (بی تا)، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بيروت.
27. غلامحسین زاده، غلامحسین و قاسم زاده، سید علی(۱۳۸۹). رفتارشناسی مکر و نیرنگ در جامعه استبدادی از نگاه مولانا (علمی – پژوهشی). نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. دوره جدید. شماره ۲۸. پیاپی ۲۵.
28. فراهیدی، خلیل بن احمد(۱۴۰۹ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت، چاپ دوم.
29. فولادی، محمد و یوسفی، محمد رضا(۱۳۸۳). جایگاه عقل و مراتب آن در مثنوی معنوی مولوی. پژوهشهای فلسفی کلامی 1383 شماره 22 و 23.
30. قرشی بنابی، علی اکبر(۱۴۱۲ق). قاموسی قرآن. چاپ ششم. تهران: ناشر دارالکتب الاسلامی.
31. محمدی، علی و محمدی، الناز( 1390). مثنوی در آیینۀ مثنوی. نشریۀ عرفانیات در ادب فارسی( ادب و عرفان). شماره.
32. مصطفوی، حسن(۱۴۱۷ق). التحقيق في كلمات القرآن الكريم. تهران: موسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
33. معین، محمد(۱۳۶۰). فرهنگ فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم.
34. مولوی، جلال الدین محمد بن محمد (۱۳۶۶) مثنوی معنوی تصحیح نیکلسون، چ دهم، تهران، امیر کبیر
35. .........................................................(۱۳۷۱ش). مثنوی معنوی. به کوشش و اهتمام رینولد نیکلسون، مقدمه: قدمعلی سرامی. تهران: انتشارات بهزاد.
36. .........................................................( ۱۳۷۲). شرح مثنوی. به شرح محمد استعلامی. چاپ سوم، تهران: نشر سیمرغ.
37.
38. .........................................................(1379). کلیات شمس. به تصحیح فروزانفر، محمدحسن.چاپ دوم. ناشران: سنایی و نشر ثالث.
39. .........................................................(۱۳۸۳) مثنوی معنوی بر اساس نسخه تصحیح شده رینولد نیکلسون، تهران: ققنوس.
40. .....................................................(۱۳۹۳). مثنوی معنوی. شرح کریم زمانی. تهران: اطلاعات.
41. نراقی، محمد مهدی(بی تا) جامع السعادات موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چ اول، قم
42. وزیر نژاد، ابوالفضل(1388). قرآن در مثنوی. منبع: ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ24.
43. وفایی فرد، زهره و کزازی، میر جلال الدین(۱۳۹۶). تحلیل دنیا مداری در مثنوی مولوی. متن شناسی ادب فارسی (علمی- پژوهشی). دانشکده ادبیات و علوم انسانی - دانشگاه اصفهان. دوره جدید شماره ۳. پیاپی ۳۵. صص ۲۲ ۲۹.