نقش «کنایه و تعریض» در روایات تاویلی تفسیر البرهان
محورهای موضوعی : مجله «مطالعات ادبی دینی» بر آن است تا با رویکردي میان رشته‌‌اي، بستري براي پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علاقه‌‌مند به این حوزه فراهم آورد. در این راستا، از مقـالات علمـی و پژوهشـی مـرتبط بـا محورهاي ذیل استقبال می‌کنیم: * نقد و تحلیل متون ادبی دینی * بررسی تطبیقی ادبیات دینی در ایران و جهان * تأثیر متقابل دین و ادبیات بر یکدیگر * جایگاه دین در شکل‌گیري و تحول ژانرهاي ادبی * بازتاب مفاهیم و آموزه‌هاي دینی در آثار ادبی * نقد و بررسی رویکردهاي مختلف به ادبیات دینی * ادبیات دینی در عصر حاضر و چالش‌هاي پیش رو از تمامی پژوهشگران، اساتید و دانشجویان علاقه‌‌مند به این‌حوزه دعوت می‌کنیم تا با ارسـال مقـالات و پژوهش هاي خود، ما را درنیل به اهداف مجله یاري رسانند. امید است که ایـن تـلاش جمعـی، گـامی مؤثر در جهت اعتلاي فرهنگ و ادب این مرز و بوم باشد. بی‌گمان با همکاري و مشـارکت شـما، ایـن مجله می‌تواند به مرجعی معتبر و تأثیرگذار درحوزه مطالعات ادبی دینی تبدیل شود.
سید حسین موسوی درچه
1
,
محسن احتشامی نیا
2
*
,
امیر توحیدی
3
1 - دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، گروه قرآن و حدیث
2 - گروه علوم قرآن و حدیث- دانشکده علوم انسانی-دانشگاه ازاد تهران مرکزی
3 - استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: کنایه, تعریض, روایات, تاویل, تفسیر البرهان,
چکیده مقاله :
یکی از اسلوب‌های بیان که در قرآن فراوان بکار گرفته شده، قاعده «کنایه و تعریض» است. امروزه تعریض یکی از اقسام کنایه شناخته می‌شود، اما در گذشته در معانی دیگر و گاه مترادف با کنایه به کار رفته است. این قاعده جایگاه مهمی در تاویل و تفسیر قرآن کریم دارد. این نوع گویش در عین زیبایی خاص خود یکی از مولفه های اعجاز بیانی قرآن کریم را تشکیل می دهد.بی تردید برای دستیابی به لایه های زیرین و بواطن عمیق آیات قرآن و پی بردن به معانی تاویلی کنایه ها وتعریض ها و درک مفاهیم ژرف آن باید به روایات و احادیث اهل بیت علیهم السلام رجوع کرد. از آنجا که یکی از صور « کنایه و تعریض» این است که گوینده شخصی را مخاطب قرار می‌دهد، ولی مرادش شخص یا اشخاص دیگری است. می توان از این قسم کنایه و تعریض در روایات اهل بیت علیهم السلام به خطاب کنایی از نوع « ِايَّاكِ أَعْنِي وَ اسْمَعِي يَا جَارَةُ » اشاره کرد. محدث بحرانی در باب نهم از مقدمه خود در تفسیر البرهان تحت عنوان «بابٌ فی انّ القرآن نزل ب« ایاک اعنی و اسمعی یا جاره» روایاتی را از کتاب‌های کافی و تفسیر عیّاشی به عنوان ادله روایی این قاعده نقل نموده است. این نوشتار که بصورت پژوهش کتابخانه ای و اسنادی است و به روش توصیفی و تحلیلی سامان یافته، می کوشد تا با دقت و تامل، نقش و کاربرد قاعده « کنایه و تعریض» را در روایات تفسیر البرهان واکاوی نماید و با ذکر نمونه هایی به بررسی و تبیین این شیوه ی گویش بپردازد.
One of the expression styles that is used a lot in the Qur'an is the rule of "irony and elaboration". Today, sarcasm is known as one of the types of irony،, but in the past it has been used in other meanings and sometimes synonymous with irony. This rule has an important position in the interpretation of the Holy Quran. This method, in addition to its special beauty, is one of the components of the expressive miracles of the Holy Quran. In order to reach the deep layers of the Qur'anic verses, to understand the irony and allusions, and to understand its deep meanings and concepts, one should refer to the traditions and hadiths of the Ahl al-Bayt, peace be upon them. One of the meanings of "sarcasm" is that the speaker addresses a person،, but it means another person or persons. This type of irony and elaborations in the narrations of Ahl al-Bayt, peace be upon her, can be referred to as an ironic address of the type "I tell the door to hear the wall". Bahrani, in the ninth chapter of his introduction in Tafsir al-Burhan under the title "Babū fi an' al-Qur'an Nazl, "I say to the door, let the wall hear", In this article, which is organized as a library and documentary research and in a descriptive and analytical method, it tries to carefully and thoughtfully examine and explain the role and application of the rule of "irony and elaboration" in the traditions of Tafsir al-Borhan.
1.قرآن کریم
2.ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار صادر
3. ابن اثیر، مبارک بن محمد،1367ش، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان
4.ا بن فارس، احمد بن فارس، 1404ق،مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی
5.ابن کثیر، اسماعیل بن عمر،1419ق، تفسیر القرآن العظیم، ، بیروت، دار الکتب العلمیه
6.ازهری ، محمد بن احمد،1421ق، تهذیب اللغه، ، بیروت،دار احیاء التراث العربی
7.استرآبادی،علی،1409ق، تأویل الآیات الظاهره فی فضائل الطاهره، ، قم، موسسه النشر الاسلامی
8. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم،ت1406ق ،تأویل المختلف الحدیث، ،بیروت، دار الکتب العلمیه
9. ابن شهرآشوب مازندرانی،محمد بن علی،1369ق ،متشابه القرآن و مختلفه،،قم،دار بیدار النشر
10. اشکوری،محمد بن علی،1373ش،تفسیر لاهیجی،تهران،نشر داد
11. العسکری، ابو هلال،1420ق، جمهره الامثال، ، بیروت، دار الجیل
12.بحرانی، سید هاشم، 1415 ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت
13.تفتازانی، مسعود بن عمر،1416ق، المطول، ،قم،مکتب الداوری
12. 14.جرجانی، علی بن محمد،1405ق، التعریفات، تهران، ناصر خسرو
15.جوهری، اسماعیل بن حماد، 1407 ق، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت ، دار العلم للملایین
16.حر عاملی،محمد بن حسن،1409ق ، وسائل الشیعه،قم، موسسه آل البیت علیهم السلام
17.راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 ق، المفردات فی غریب القرآن، بیروت ، دار العلم، الدار الشامیه
18.زرکشی، محمد بن بهادر، 1410ق، البرهان فی علوم القرآن، بیروت،دارالمعرفه
19.سبحانی، جعفر، 1423ق، تهذیب الاصول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
20.سیبویه،عمروبن عثمان، 1408ق ،الکتاب، ، قاهره، مکتبه الخانجی
21.سیوطی،عبدالرحمن بن ابی بکر، 1421ق، الاتقان فی علوم القرآن،بیروت،دار الکتاب العربی
22.شاکر، محمد کاظم، 1376 ش، روش‌های تأویل قرآن، قم ، دفتر تبلیغات اسلامی
23.شاه عبدالعظیمی، سید حسین،1363ش ،تفسیر اثنی عشری، ، تهران، میقات
24. صدوق، محمد بن علی، 1403ق، معانی الخبار،قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
25.طباطبایی، محمد حسین، 1417 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم
26.طبری، محمد بن جریر، 1412ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه
27.طبرسی، فضل بن حسن، 1372 ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو
28.طریحی، فخر الدین، 1375 ش، مجمع البحرین، تهران ،کتابفروشی مرتضوی
29.طوسی، محمد بن حسن، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی
30. علوی یمنی،یحیی، 1400ق،الطراز المتضمن لاسرار البلاغه،بیروت،دار الکتاب العلمیه
31.عیاشی، محمد بن مسعود، بی‌تا، تفسیر العیّاشی، تحقیق هاشم الرسولی المحلاتی، تهران ،المکتبة العلمیه الاسلامیه
32.غزالی، ابو حامد محمد بن محمد، 1413ق، المستصفی،بیروت، دارالکتب العلمیه
33. فخر رازی، محمد بن عمر، 1420ق، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی
34.فراهیدی، خلیل بن احمد، 1410 ق، العین، قم: انتشارات هجرت
35. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، 1415ق،القاموس المحیط،بیروت، دارالکتب العلمیه
36.فیض کاشانی، محسن، 1377ش، الصافی فی تفسیر القرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه
37.عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، 1415 ق، تفسیر نور الثقلین، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان
38.قرطبی، محمد بن احمد، 1405ق،الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء تراث العربی
39.قمی، علی بن ابراهیم،1363ش، تفسیر قمی، چ چهارم، قم، دار الکتاب
40. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا،1368ش،کنز الدقائق بحرالغرائب، تهران، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی
41.کلینی، محمد بن یعقوب،1407ق، اصول کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه
42.مجلسی، محمد باقر، بی‌تا، بحار الانوار، بیروت، لبنان، مؤسسه الوفاء
43.معرفت، محمدهادی،1379ش، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید
44.مصطفوی، حسن، 1430ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت،دارالکتب العلمیه
45.مفید،محمد بن محمد،1413ق،الامالی،قم،کنگره شیخ مفید
46.مکارم شیرازی،ناصر،1371ش،تفسیرنمونه،تهران،دار الکتب الاسلامیه