انتشار فرآیند دادرسی در حقوق کیفری ایران؛ مبانی و چالش‌ها
محورهای موضوعی : جامع الفقهیهرحمت اله نصیرپور شهرضا 1 , مهدی شیدائیان 2 * , زینب شیدائیان 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
2 - دانشیار، گروه کیفری و جرم شناسی، دانشگاه تهران؛ دانشکدگان فارابی، تهران، ایران.
3 - استادیار، گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
کلید واژه: دادرسی علنی, سری بودن, انتشار جریان دادرسی, کرامت انسانی, مصالح عمومی,
چکیده مقاله :
امروزه از منظر جامعه بینالملل، علنی بودن جریان محاکمات کیفری یکی از معیارهای سنجش رعایت حقوق بشر در دنیا به شمار می آید. علنی بودن جریان دادرسی علاوه بر افزایش اعتماد عمومی به دستگاه قضا، کارکردهای آموزشی را نیز در پی داشته و مهمتر از آن، نقش ویژه ای را در بازدارندگی از جرم در جامعه ایفا نماید. از دیگر سو، حقوق متهم یا متهمین، در پرتو رسیدگی علنی به لحاظ شفافیت وقایع و تقابل طرفین دعوی و بازخوردهای قضایی به لحاظ قضاوت وجدان عمومی، بیش از پیش مورد رعایت قرار می گیرد. پایین آمدن شان نظام عدالت کیفری، اثرگذاری منفی در جریان دادرسی، نقض محرمانگی، تشویش و تزلزل در امنیت روانی جامعه و تخدیش اصول کرامتمدار حاکم بر دادرسی کیفری از جمله نگرانیهای جدی مخالفان علنی بودن و طرفداران سری بودن را شکل می دهد. انتشار جریان دادرسی، به عنوان مدل مرزناشناسانهی علنی بودن، قید دیوارها و حصارهای فیزیکی را گسسته و در عصر تکنولوژی و فضای سایبر، با وسعت و سرعتی حیرتانگیز، دادگاهی به گسترهی تمام دنیا و محاکمهای در منظر میلیاردها انسان را فراهم ساخته است. انتشار جریان دادرسی تحت تدابیر ویژه و در سایهی پایاپای «حفظ کرامت انسانی متهم» و «حفظ مصالح عمومی» میتواند عادلانه بودن دادرسی کیفری را به قضاوت عموم واگذارد! این مقاله، به روش تحلیلی- توصیفی، درصدد آن است تا به مدد نظرگاه های موافقین و مخالفین، و با توسل به نگاه تقنینی کشور، این موضوع چالش برانگیز را نقادانه مورد بررسی قرار دهد.
Today, from the perspective of the international community, the openness of criminal trials is considered one of the criteria for measuring compliance with human rights in the world. In addition to increasing public trust in the judiciary, the openness of the trial process also has educational functions and, more importantly, plays a special role in deterring crime in society. On the other hand, the rights of the accused or accused, in light of the transparency of events and the confrontation of the parties to the lawsuit and judicial feedback in terms of the judgment of public conscience, are more and more respected than ever before. The decline of the criminal justice system, the negative impact on the trial process, the violation of confidentiality, anxiety and instability in the psychological security of society, and the desecration of the dignity-based principles governing criminal proceedings are among the serious concerns of opponents of openness and supporters of secrecy. The publication of the trial proceedings, as a model of anonymous borderlessness of publicness, has broken the bonds of physical walls and fences and, in the age of technology and cyberspace, has provided a court that spans the entire world and a trial in the view of billions of people with astonishing scope and speed. The publication of the trial proceedings under special measures and in the shadow of the balance of "preserving the human dignity of the accused" and "preserving the public interest" can leave the fairness of the criminal trial to the public's judgment! This article, using an analytical-descriptive method, seeks to critically examine this challenging issue with the help of the viewpoints of supporters and opponents, and by resorting to the legislative perspective of the country.
اکبری رومنی، فرناز، اصل برائت در گذار تاریخ، مجله حقوقی دادگستری، دوره جدید، شماره 63062، بهار و تابستان1387
امیدی، جلیل و سمیه نیکویی، مدرس علوم انسانی، پژوهش های حقوق تطبیقی، 1387 شماره 3 ، پیاپی58
اﻧﺼﺎري، ﺑﺎﻗﺮ، ﺣﻘﻮق ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ، چ 2، ﺗﻬﺮان، ﺳﻤﺖ،1387
اﻧﺼﺎري، ﺑﺎﻗﺮ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺣﻖ دﺳﺘﺮﺳﯽ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ دادرﺳﯽ ﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﻘﻮق ، ﺳﺎل 13، ش 35، 1390
آشوری،م؛ و دیگران؛ حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت؛ چ 1، تهران، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، فروردین 1383
جعفري لنگرودي، م .ج. ؛ مبسوط در ترمينولوژي حقوق؛ ج4 ،چ 2 ، تهران گنج دانش، 1381
حديثي، عبدالرزاق و عمر فخري؛ حق المتهم في محاكمه عادله؛ الطبعه االولي، دارالثقافه النشر و التوزيع، 2004.
خالقي، علی، علني بودن دادرسي در پرتو اسناد بين المللي و حقوق داخلي؛ مجله پژوهشهای حقوقي، ش 5 ، 1383.
دياني، عبدالرسول، ادله اثبات دعوي در امور مدني و كيفري، نشر تدريس، چاپ دوم،1386
شاملو، باقر، اصل برائت كيفري در نظام‌هاي نوين دادرسي، (مجموعه مقالات در تجليل از دكتر محمد آشوري)، نشر سمت، چاپ اول، 1381.
شركشيان، سيد حسين، اصل برائت متهم در حقوق كيفري ايران، روزنامه حيات نو،1383
طباطبايي مؤتمني، م، آزادي هاي عمومي و حقوق بشر؛ چ 3 ، تهران مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تابستان 1382
علیدوست ابوالقاسم، فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی1388
گزارش پژوهی؛شماره مسلسل13950036-31/6/1395 آشنايي با مفاهيم حقوق عمومي؛ بررسي مفهوم «مصالح عمومي»، پژوهشکده شورای نگهبان.
ﻣﺤﺴﻨﯽ، ﻓﺮﯾﺪ، ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ اﻃﻼﻋﺎت: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ در ﺣﻘﻮق اﯾﺮان، اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻓﻘﻪ اﻣﺎﻣﯿﻪ، چ 1،ﺗﻬﺮان، اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺻﺎدق، 1389
مدنی شیرازی، علی خان بن احمد، الطراز الأول، محقق: السيّد علي بن أحمد بن محمّد معصوم الحسيني، قم، ١٤٢٦ هـ.ق
نکویی، سمیه، الزامات علنی بودن دادرسی كیفری در پرتو دادرسی عادلانه، مجله حقوقی دادگستری شماره 56 و57، پاییز و زمستان 1385
*کتب قوانین
قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392
قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵
قانون مجازات اسلامی مصوب 1392
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ميثاق بين¬المللي حقوق مدني و سياسي
اعلاميه جهاني حقوق بشر
اساسنامه ديوان كيفري بين المللي
كنوانسيون آمريكايي حقوق بشر
كنوانسيون اروپايي حقوق بشر
قـانون آيـين دادرسـي دادگـاه هـاي عمـومي و انقلاب در امور كيفري مصوب 1378