تبیین انواع خسارت در نتیجه عدم ایفای تعهد در حقوق ایران، مصر و فقه اسلامی
محورهای موضوعی : جامع الفقهیهتقی شهاوند 1 , رحیم سیاح 2 * , روح‌الله مرادی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، پردیس علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. / دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشگاه صنعت نفت، دانشکده نفت اهواز و استادیار مدعو گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار، گروه حقوق، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
کلید واژه: خسارت, عدم ایفای تعهد, حقوق ایران, مصر و فقه اسلامی,
چکیده مقاله :
در نظام‌های حقوقی، ایفای تعهدات یکی از اصول اساسی برای حفظ نظم و اعتماد در روابط حقوقی است. عدم ایفای تعهد در حقوق به معنای نقض یا عدم انجام به‌موقع و صحیح تعهداتی است که یک فرد یا نهاد به‌موجب قرارداد یا قانون به آن ملزم شده است. این عدم انجام می‌تواند به شکل‌های مختلفی مانند عدم اجرای تعهد یا ناقص عمل کردن به تعهد بروز کند. بنابراین، نقض تعهدات قراردادی یا عدم ایفای تعهد، اغلب منجر به ایجاد خسارت برای طرف متعهدٌله می‌شود. پژوهش با هدف تبیین مبانی نظری جبران خسارت ناشی از عدم ایفای تعهد در نظام حقوقی ایران و مصر قصد دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی دلایل خسارت ناشی از عدم ایفای تعهد با محوریت شیوه‌های ضمانت اجرای خسارت ناشی از عدم ایفای تعهد، راه حل اجرایی دیگر جبران خسارت ناشی از عدم اجرای تعهد، نحوه ارزیابی خسارت ناشی از عدم ایفای تعهد پیش از وقوع خسارت را با نگاه تطبیقی پردازش نماید. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هر دو نظام، تحت تأثیر فقه اسلامی، اصول مشترکی در جبران خسارت دارند، اما در رویه‌های قضایی، ضمانت‌های اجرایی و شرایط مطالبه خسارت تفاوت‌هایی دارند. حقوق ایران مبتنی بر فقه امامیه و قانون مدنی است که بر لزوم انجام تعهد و جبران خسارت تأکید دارد، در حالی که حقوق مصر با تأثیرپذیری از فقه مالکی و حقوق فرانسه، قواعد منسجم‌تری برای جبران خسارت، از جمله خسارات معنوی، پیش‌بینی کرده است. نوآوری در این تطبیق می‌تواند با استفاده از تجربیات مصر در پیش‌بینی خسارات غیرمادی و انعطاف‌پذیری در حل اختلافات، به تقویت ضمانت‌های اجرایی و توسعه حقوق تعهدات در نظام حقوقی ایران کمک نماید.
In legal systems, fulfillment of obligations is one of the basic principles for maintaining order and trust in legal relationships. Failure to fulfill an obligation in law means a violation or failure to fulfill obligations in a timely and correct manner that an individual or entity is required to do under a contract or law. This failure can occur in various forms, such as failure to fulfill an obligation or incomplete fulfillment of an obligation. Therefore, violation of contractual obligations or failure to fulfill an obligation often leads to damage for the obligated party. The research aims to explain the theoretical foundations of compensation for damage resulting from failure to fulfill an obligation in the legal systems of Iran and Egypt, and aims to process the reasons for damage resulting from failure to fulfill an obligation with a descriptive-analytical method, focusing on the methods of guaranteeing the implementation of damage resulting from failure to fulfill an obligation, other executive solutions for compensation for damage resulting from failure to fulfill an obligation, and the method of assessing damage resulting from failure to fulfill an obligation before the damage occurs, with a comparative perspective. The results of this study show that both systems, influenced by Islamic jurisprudence, share common principles in compensation, but differ in judicial procedures, enforcement guarantees, and conditions for claiming compensation. Iranian law is based on Imami jurisprudence and civil law, which emphasizes the need to fulfill obligations and compensate for damages, while Egyptian law, influenced by Maliki jurisprudence and French law, has provided more coherent rules for compensation, including moral damages. Innovation in this adaptation can help strengthen enforcement guarantees and develop the law of obligations in the Iranian legal system by using Egyptian experiences in predicting non-material damages and flexibility in resolving disputes.
1) احمدوند، والله، (1383ش)، آثار و احکام شرط تعیین خسارت ناشی از تأخیر و عدم اجرای تعهد در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران، مجله مصباح، شماره 53.
2) اژدری، حسن، (1398ش)، جایگاه و روش‌های جبران خسارت معنوی در حقوق مصر، مجله تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، شماره 43.
3) اسدی، لیلا،(1381ش)، اشتباه قاضی و نحوه جبران خسارت، مجله فقه و حقوق، شماره ۲۵.
4) اسفندیاری فر، خشایار، (1398ش)، عدالت قضایی و نقش آن در مطالبۀ خسارت قراردادی، مجله حقوقی دادگستری، شماره 108.
5) اسلامی، محمدهادی، (1398ش)، ترجیح تفسیر علیه تنظیم کننده قرارداد، حقوق تطبیقی، شماره 1.
6) اسماعیلی، محسن، (1401ش)، اثر سوء نیت عامل زیان بر شروط قابلیت پیش‌بینی و مستقیم بودن ضرر، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضائی، شماره 99.
7) اصغري آقمشهدي، فخرالدين،(1382ش)، جبران خسارت معنوي در حقوق ايران، پژوهشنامة علوم انساني و اجتماعی، دانشگاه مازندران، شماره9.
8) اکبری، فاطمه، (1394ش)، امکان فسخ قراردادهای پیمانکاری در صورت امتناع متعهد از انجام تعهدات اصلی، مجله دادرسی، شماره 109.
9) امامی، سید حسن، (۱۳۳۵ش)، حقوق مدنی، تهران: دانشگاه تهران.
10) امامی، سید حسن،(1376ش)، حقوق مدنی، تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
11) امیری قائم مقامی، عبدالمجید، (1378ش)، حقوق تعهدات، تهران: نشر میزان.
12) امینی، منصور، (1395ش)، مبانی و قلمرو «حق حبس» در حقوق ایران و فقه امامیه و مقایسه آن با حقوق کامن لا، فرانسه و آلمان، مجله قضاوت، شماره 86.
13) آقابابا، زهرا، (1397ش)، بررسی شیوه‌های جبران خسارت در مسئولیت مدنی در ایران و حقوق نوین اروپا، مطالعات حقوقي، شماره 19.
14) آقاپور، هادی، (1397ش)، نحوه اجبار به ایجاد تعهدات قراردادی، فصلنامه عدل و انصاف، شماره 1.
15) بابایی، ایرج، (1384ش)، نقد اصل قابلیت جبران کلیه خسارات درحقوق مسؤولیت مدنی ایران، پژوهش حقوق عمومی، شماره 15 و 16.
16) بابایی، ایرج،(1389ش)، جبران خسارت ناشی از صدمات بدنی حقوق مسئولیت مدنی ایران، مجله پژوهش حقوق و سیاست،شماره 28.
17) بادینی، حسن، (1396ش)، خسارت تبعی در بیع بین المللی کالا، تحقیقات حقوقی، شماره 79.
18) بادینی، حسن،(1383ش)، هدف مسئولیت مدنی، دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 66.
19) بادینی، حسن،(1391ش)، مسئولیت مدنی ناشی از حقوق معنوی مربوط به شخصیت، مطالعات خصوصی، شماره ۲۵.
20) باریکلو، علیرضا، (۱۳۸۵ش)، مسئولیت مدنی، تهران: میزان.