کاربرد واژههای تحقیرآمیز در قبال «دیگری» در منابع مسلمانان با تمرکز بر شبکه مفهومی خرافات
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
کامیار شیراوند
1
(دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران)
نصراله پورمحمدی املشی
2
(دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران)
محمد حسین فرجیهای قزوینی
3
(استادیار گروه تاریخ تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران)
کلید واژه: خرافات, شبکه مفهومی تحقیر, لاطائلات, مزخرفات, هذیانات,
چکیده مقاله :
خرافات با تنوع شبکه واژگانی همسویش، از واژه‌هایی است که معانی و دلالت‌های متعددی در متون مختلف مسلمین داشته است. به‌رغم توجه برخی پژوهشگران به مباحث لغوی، جامعه‌شناختی و روان‌شناختی خرافات، این واژه کمتر به‌صورت شبکه‌ای و در کنار واژههای متناظر و مشابه مطالعه شده است. این مقاله با رهیافت تاریخ اجتماعی زبان دینی و با تأمل در تحولات تاریخی کاربردها و دلالت واژگان، با تمرکز بر اجزای زبانی تشکیل‌دهنده شبکه مفهومی تحقیر در ادبیات اسلامی، به‌طور فشرده نمونه‌های کاربرد واژههای استخفاف‌آمیزی چون مزخرفات، مهملات، هذیانات، چرندیات، خزعبلات، لاطائلات، رکاکات، هرزه‌گویی، اراجیف‌سرایی و لاف‌وگزاف را در شبکه معنایی واژه خرافات در دو حیطه دینی (حوزه‌های کلامی، حدیثی و عرفانی و...) و غیردینی (حوزه‌های جغرافیا، سفرنامه‌نویسی و کاربردهای سیاسی اجتماعی) بررسی کرده و نشان داده است که این واژگان در زمینه‌ای بسیار وسیع از رهیافت‌ها و در طیفی گسترده از نگرش‌ها و با مقاصد مختلف به‌کار رفته‌اند؛ با این‌حال تقریبا همگی به یک واژه مرکزی یعنی خرافات وابستگی معنایی داشته‌اند و برای طرد و رد و سرکوب عقاید و باورهای دیگری مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند، چنان‌که پیدایش فرق و نحله‌های دینی و مذهبی و شدت گرفتن مجادلات درون دینی، از جمله عوامل عمده افزایش شدید استفاده از این واژگان در ادبیات متقدم مسلمین بوده است.
Khorāfāt (Superstitions), with its diverse lexical network of synonym terms, is one of the words that have had many meanings and connotations in various Muslim texts. Despite the attention of some researchers to the lexical, sociological, and psychological dimensions of superstitions, the term has been less studied along with its network of corresponding and similar terms. This article, with the approach of social history of the religious language and reflecting on the historical developments of the uses and meanings of words, focuses on the linguistic components of the Lexical network of humiliation in Islamic literature. To do so, we survey the use of terms such as Mozak̲h̲rafāt, Mohmalāt, Had̲h̲yānāt, čarandiāt, k̲h̲oza'balāt, Lātā'ilāt, Rakākāt, Harzegoyi, Arādjifsarāyi and Lāf-o-Gazāf in the semantic network of the word Khorāfāt in two areas: religious (i.e. theological, hadith and mystical areas, etc.) and non-religious (i.e. geographical, travelogues, and socio-political uses). The study shows that these terms have been used in a very wide range of approaches and for different purposes; however, almost all of them have a semantic dependence on a central word i.e. Khorāfāt, being utilized to reject, deny and suppress the doctrine and beliefs of the “other”. Reasons such as the emergence of religious sects and the intensification of intra-religious controversies are among the main factors behind the sharp increase in the use of these terms in the early Muslim literature.
قرآن کریم.
ابن اسفندیار، محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، پدیده خاور، چاپ دوم، 1366ش.
ابن‌اعثم کوفی، ابو محمد احمد ابن علی، الفتوح، ترجمه مستوفی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1372ش.
ابن جوزی، جمال‌الدین عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1412ﻫ .
ابن حزم، ابو محمد علی بن احمد، الفصل و الاهواء والنحل، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1416ﻫ .
ابن حوقل، محمدبن حوقل، صورة الارض، بیروت، دار صادر،چاپ دوم، 1938م.
ابن خطیب، احمدبن عبدالله، الاحاطة فی اخبار غرناطه، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1424ﻫ.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم، 1375ش.
ابن رشد، تهافت التهافت، تحقیق محمد العریبی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1993م.
ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله، المباحثات، تحقیق محسن بیدار فر، قم، انتشارات بیدار، چاپ اول، 1371ش.
ابن عبری، ابوالفرج یوحنا بن تاج‌الدین، تاریخ المختصر الدول، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1377ش.
ابن غیلان، افضل‌الدین عمر بن علی، حدوث العالم، تهران، موسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول، 1377ش.
ابن فرحون، عبدالله بن محمد، تاریخ المدینة المنورة، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، 1427ﻫ .
ابن فقیه، احمد ابن محمد، البلدان، تحقیق یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، 1416 ﻫ .
ابن قیم، شمس‌الدین ابوعبدالله محمدبن ابی بکر زرعی، مفتاح دارالسعادة و منشور...، تحقیق محمود ربیع، قاهره، چاپ اول، 1939م.
ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، 1407ﻫ .
ابن مسکویه، احمد ابن علی، تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی و منزوی، تهران، سروش، چاپ اول، 1369ش.
اتکینسون، ریتال، زمینه روانشناسی هلیگارد، ترجمه محمد تقی براهنی، تهران، انتسارات رشد، 1383ش.
اصفهانی، ابوالفرج علی بن الحسین، الاغانی، بیروت ، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1415ﻫ .
افشار، ایرج، دفتر مجموعه اسناد و منابع تاریخی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چاپ اول، 1380ش.
امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ﻫ .
ایزوتسو، توشی هیکو، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پورسینا، تهران، سروش، چاپ دوم، 1380ش.
بلاغی، محمد جواد، الهدی الی دین المصطفی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، 1405ﻫ .
بیرونی، ابو ریحان محمدبن احمد، الآثارالباقیة عن قرون الخالیة، تحقیق پرویز اذکایی، تهران، نشر میراث مکتوب، چاپ اول، 1380ش.
همو، تحقیق ماللهند، تصحیح احمد آرام، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، 1403ﻫ .
ترکمان، اسکندر بیگ، تاریخ عالم آرای عباسی، تحقیق ایرج افشار، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، 1382ش.
تطیلی، بنیامین بن یونه، رحله بنیامین التطیلی، تحقیق عبدالرحمن عبدالله شیخ، ابوظبی المجمع الثقافی، چاپ اول، 2002م.
تنوخی، نشوار المحاضره، تحقیق عبود شالجی، بیروت، دارصادر، 1391ﻫ .
ثعالبی، ابو منصور محمد بن عبدالملک، شاهنامه ثعالبی، ترجمه محمود هدایت، تهران اساطیر، چاپ پنجم، 1384ش.
جاهودا، گوستاو، روانشناسی خرافات، ترجمه محمد تقی براهنی، تهران، البرز، 1363ش.
جوینی، علاء‌الدین عطا ملک بن بهاءالدین محمد بن علی، تاریخ جهانگشای جوینی، تحقیق محمد قزوینی، تهران، دنیای کتاب، چاپ چهارم، 1385ش.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله، جغرافیای حافظ ابرو، تحقیق سجادی، تهران میراث مکتوب، چاپ اول، 1375ش.
حسینی المدنی، ضامن بن شدقم، تحفة الأزهار وزلال الانهار فی...، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب، چاپ اول، 1378ش.
خنجی، فضل الله بن روزبهان، تاریخ عالم آرای امینی، تحقیق محمد اکبر عشیق، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، 1382ش.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، تاریخ حبیب السیر، تهران، نشر خیام، چاپ چهارم، 1380ش.
خویی، حبیب الله بن محمد هاشم، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تهران، مکتبه الاسلامیه، چاپ اول، 1400ﻫ .
دیاربکری، شیخ حسین، تاریخ الخمیس فی احوال انفس النفیس، بیروت، دار الصادر، 1430ﻫ .
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبد السلام تدوی، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1413ﻫ .
رازی، ابو الفتوح حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1408ش.
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، انتشارات نگاه، چاپ دوم، 1382ش.
ژاکار، آلبروژاک، علم و اعتقاد، ترجمه عباس باقری، تهران، نشر نی، 1380ش.
سبزواری، ملا هادی بن مهدی (محقق)، اسرار الحکم، تصحیح کریم فیضی، قم، مطبوعات دینی، چاپ اول، 1383ش.
سپهر، محمد تقی لسان الملک، ناسخ التواریخ، تهران، اساطیر، چاپ اول، 1380ش.
سیدمن، آ، کشاکش آراء در جامعه‌شناسی، ترجمه جلیلی، تهران، انتشارات نشر نی، 1386ش.
سیستانی، حسین بن ملک، احیاء الملوک، تحقیق ستوده، تهران انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1383ش.
شعربافیان، حمید رضا، باورهای عامیانه در ایران به گزارش سیاحان غربی، مشهد، انتشارات محقق، 1383ش.
شوشتری، قاضی نور الله مرعشی، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم، مکتبه آیه الله المرعشی، چاپ اول، 1409ﻫ .
شیروانی، زین العابدین بن اسکندر، بستان السیاحه، تهران سنایی، چاپ اول، 1310ﻫ .
صالحی امیری، سید رضا، خرافه گرایی، چیستی، چرایی، تهران، پژوهشکده استراتژیک، 1387ش.
صدر المتالهین، محمدبن ابراهیم، کسر الصنام الجاهلیه، تصحیح جهانگیری، تهران، بنیاد حکمت صدرا چاپ اول، 1381ش.
طبری ابو جعفر، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ترجمه پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، 1375ش.
طبری، علی بن عبدالقادر، الارج المسکی فی التاریخ المکی، تحقیق اشرف احمد جمال، مکه، چاپ اول، 1416ﻫ .
طبری، عماد‌الدین حسن بن علی، تحفة الابرار فی مناقب الائمه الاطهار(ع)، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، 1376ش.
عسقلانی، ابن حجر احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ﻫ .
غزالی، ابوحامد محمدبن محمد، مجموعه رسائل الامام الغزالی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1416ﻫ .
همو، تهافه الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، تهران، شمس تبریزی، چاپ اول، 1382ش.
فریزر، جیمز، شاخه زرین، پژوهشی در جادو و دین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران، نشر آگاه، 1382ش.
قاضی ابرقوه، رفیع‌الدین اسحاق، سیرت رسول الله، تحقیق اصغر مهدوی، تهران، خوارزمی، چاپ سوم، 1377ش.
قزوینی اصفهانی، محمد یوسف واله، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، تحقیق محمد رضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ دوم، 1382ش.
قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه جهانگیر قاجار، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1373ش.
قسطلانی، احمدبن محمد، المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة، القاهره، المکتبه التوفیقیه، 2008م.
قیطوری، عامر، «زبان، نشانه و معنی»، تهران، فصلنامه فرهنگ، شماره 34، ص88، 1387ش.
کاشانی، فتح الله بن شکرالله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، چاپ سوم، 1336ش.
کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ، تاریخ نوشته‌های جغرافیایی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1379ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش.
لاهیجی، بمحمدبن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق محدث ارموی، تهران، نشر ولایت، چاپ اول، 1373ش.
لکهنوی، میرحامد حسین، عبقات الانوار فی الامامة الائمة الاطهار، اصفهان، کتابخانه امام علی(ع)، چاپ دوم، 1366ش.
مراغه‌ای، زین العابدین، سیاحت نامه ابراهیم بیگ، تحقیق محمد علی سپانلو، تهران آگاه، چاپ دوم، 1385ﻫ .
مرزوقی اصفهانی، احمد بن محمد، الازمنة و الامکنة، تحقیق خلیل عمران منصور، بیروت، دار الکتاب العلمیة، چاپ اول، 1417ﻫ .
مطهری، مرتضی، سیری در سیره نبوی، تهران، انتشارات صدرا، چاپ چهارم، 1383ش.
مقدسی، مطهر بن طاهر، بی تا، البدء و التاریخ، پورسعید، مکتبه الثقافه الدینیه، 1374ش.
همو، آفرینش و تاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر آگه، چاپ اول، 1374ش.
مقری، شهاب‌الدین احمد بن محمد، نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب، تحقیق یوسف بقاعی، بیروت دار الفکر، چاپ اول، 1419ﻫ .
مقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی، النزاع و التخاصمما بین بنی امیه و بنی‌هاشم، تحقیق حسین مونس، دارالمعارف، 1419ﻫ .
موسی پور، ابراهیم، خرافات، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، تهران، دانشنامه جهان اسلام، جلد15، ص338، 1390ش.
نوری، محمدتقی، اشرف التواریخ، تصحیح سوسن اصیلی، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، 1386ش.
نویری، نهایت الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب و الوثاق القومیه، چاپ اول، 1423ﻫ .
وارنیک، فلیپ، فرهنگ خرافات،عجایب خرافات مردم جهان، ترجمه احمد حجاران، تهران، نشر حجاران، 1371ش.
واصفی، زین‌الدین محمود، بدایع الوقایع، تحقیق الکساندر بلدروف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349ش.
یاقوت بن عبدالله، حموی، معجم البلدان، ترجمه علی نقی منزوی، تهران، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور، چاپ اول، 1380ش.
_||_References
Ḳurʾān-i Karīm.
Ibn Isfandyār, Muḥammad Ibn Hassan, Tārik̲h̲-i Tabaristān, research by Abbās Iḳbāl Āshtiyāni, Tehrān, Padideh k̲h̲āvar, Second Edition, 1366/1987.
Ibn A't̲h̲am Kufi, Abu Muḥammad Ahmad Ibn Ali, Al-Futuḥ, translated by Mostowfi, Tehrān, Sāzmān-i Intis̲h̲ārāt va Amozis̲h̲-i Inḳilāb-i Islāmi, 1372/1993.
Ibn Jawzi, Djamāl al-Din Abd al-Rahmān ibn Ali, Al-Muntazam Fi Tārik̲h̲ Al-Umam Wa Al-Molūk, Beirut, Dār al-Kutub al-Ilmiyyah, First Edition, 1412 AH/1992 AD.
Ibn Hazm, Abu Muḥammad Ali ibn Ahmad, Al-Fasl Wa Al-Ahwa wa Al-Nihal, Beirut, Dār al-Kutub al-Ilmiyyah, First Edition, 1416 AH/1996 AD.
Ibn Hawḳal, Muḥammad, Sūrat Al-Arḍ, Beirut, Dār Sāder, Second Edition, 1938.
Ibn k̲h̲atib, Ahmad Ibn Abdullāh, Al-Iḥātah Fi Akhbār-I Gharnātah, Beirut, Dār Al-Kutub Al-Ilmiyyah, First Edition, 1424 AH/2004 AD.
Ibn Khaldūn, Abd Al-Rahmān Ibn Muḥammad, Tārik̲h̲-i Ibn Khaldūn, translated by Muḥammad Parvin Gonābādi, Tehrān, Ilmi va Farhangi, 8th edition, 1375/1996.
Ibn Rushd, Tahāfut al-Tahāfut, Research by Muḥammad Al-Aribi, Beirut, Dar al-Fikr, first ed ition, 1, 1993.
Ibn Sinā, Abu Ali Hussein Ibn Abdullāh, Al-Mobaḥit̲h̲āt, Research by Mohsen Bidārfar, Qom, Bidār Publications, First Edition, 1371/1992.
Ibn Ibri, Ab-Alfaraj Yohannā Ibn Tāj Al-Din, Tārik̲h̲-i Al-Muk̲h̲tasar Al-Duwal, translated by Abd Al- Muḥammad Āyati, Tehrān, Ilmi va Farhangi, First Edition, 1377/1998.
Ibn Ghilān, Afzal Al-Din Umar Ibn Ali, Hudūth Al-Ālam, Tehrān, Institute of Islamic Studies, First Edition, 1377/1998.
Ibn Farḥun, Abdullāh Ibn Muḥammad, Tārik̲h̲-i Al-Madinah Al-Monawarah, the, Cairo, Maktabah Al-Thiḳāfiyyah, First Edition, 1427 AH/2007 AD.
Ibn Faḳih, Ahmad Ibn Muḥammad, Al-Buldān, Research by Yusuf Al-Hādi, Beirut, Ālam Al-Kutub, First Edition, 1416 AH/1996 AD.
Ibn ḳayyim, Shams Al-Din Abu Abdullāh Muḥammad Ibn Abi Bakr Zar'i, Miftāh Dār Al-Sa'ādah wa Manshūr..., Research by Maḥmoud Rabi, Cairo, First Edition, 1939.
Ibn Kathir, Abu al-Fidā Ismā'il Ibn Umar, Al-Bidāyah Wa Al-Nihāyah, Beirut, Dār al-Fikr, 1407 AH/1987 AD.
Ibn Maskiwayh, Ahmad Ibn Ali, Tadjārib Al-Umam, translated by Abolghāsim Imāmi and Monzavi, Tehrān, Soroush, First Edition, 1369/1990.
Atkinson, Rita L., Hilgard's Introduction to Psychology, Translated by Muḥammad Taghi Brāhani, Tehrān, Roshd, 1383/2004.
Isfahāni, Abolfaraj Ali Ibn Al-Hussein, Al-Aghāni, Beirut, Dār Al-Iḥya Al-Turāth Al-Arabi, First Edition, 1415 AH/1995 AD.
Afshār, Iradj, Daftar-i Madjmu'ey-i, Asnād wa Manābi-i Tarik̲h̲i, Tehrān, Bonyād-i Mouḳufāt-i Doktor Afshār, First Edition, 1380/2001.
Amini, Abdulḥussein, Al-Ghadir Fi Al-Kitāb Wa Al-Sunnah Wa Al-Adab, Tehrān, Bonyād-I Bi'sat, First Edition, 1416 AH/1996 AD.
Izutsu, Toshihiko, Concept of Belief in Islamic Theology, translated by Zaḥra Poursina, Tehrān, Soroush, Second Edition, 1380/2001.
Balāghi, Muḥammad Jawād, Al-Hudā Ilā Din Al-Mustafā, Beirut, Mu'asisah Al-A'lami Li Al-Matbū'āt, Third Edition, 1405 AH/1985 AD.
Birūni, Abū Reyhān Muḥammad Ibn Ahmad, Al-Āthār Al-Bāḳiyah An Al-ḳorun Al-Khāliyah, Research by Parviz Azkāyi, Tehrān, Mirāth-i Maktūb, First Edition, 1380/2001.
Idem, Tahḳiḳ mā Li Al-Hind, Edited by Aḥmad Ārām, Beirut, Ālam Al-Kutub, First Edition, 1403 AH/1983 AD.
Turkmān Monshi, Eskandar Beik, Tārikh-i Ālam Ārāy-i Abbāsi, Research by Iradj Afshār, Tehrān, Amir Kabir, Third Edition, 1382/2003.
Tatili, Benyāmin Ibn Yunah, Riḥlah Benyāmin Al-Tatili, Research by Abdulraḥmān Abdullāh Sheikh, Abu Dhabi, Al-Madjma Al-Thiḳāfi, First Edition, 2002.
Tannukhi, Nashvār Al-Muḥazirah, Research by Abbud Shāldji, Beirut, Dār Sādir,1391 AH/1971 AD.
Tha'ālabi, Abu Mansour Muḥammad Ibn Abd Al-Malik, Shāhnāmeh Al- Tha'ālabi, translated by Maḥmoud Hedāyat, Tehrān, Asātir, Fifth Edition, 1384/2005.
Jahuda, Gustav, Psychology of Superstitions, translated by Muḥammad Taghi Brāhani, Tehrān, Alborz, 1363/1984.
Juweini, Alā Al-Din Atā Malik Ibn Bahā Al-Din Maḥmoud Ibn Ali, Tārikh-i, Djahān Goshāy-i Juweini, Research by Muḥammad Qazvini, Tehrān, Dunyāy-I Kitāb, Fourth Edition, 1385/2006.
Hāfiz Ibru, Abdullāh Ibn Lotfullāh, Djoghrāfiya-i Hāfiz Ibru, Research by Sādiḳ Sajjādi, Tehrān. Mirāth-i Maktūb, First Edition, 1375/1996.
Hosseini Al-Madani, Dāmin Ibn Shadḳam, Tuhfat Al-Azhār Wa Zulāl Al-Anhār, Tehrān, Mirāth-i Maktūb, First Edition, First Edition, 1378/1999.
Khanji, Fazlullāh Ibn Rūzbihān, Tārikh-i Ālam Ārāy-i Amini, Research by Muḥammad Akbar Ashiq, Tehrān, Mirāth-i Maktūb, First Edition, 1382/2003.
Kh̲wandmir, Ghiās Al-Din Ibn Humām Al-Din, Tārikh-i Habib Al-Siyar, Tehrān, Khayyām, Fourth Edition, 1380/2001.
Khūyi, Habibullāh Ibn Muḥammad Hashim, Minhaj al-Birā'a Fi Sharḥ Naḥdj Al-Bilāghah, Tehrān, Maktabah Al-Islāmiyya, First Edition, 1400 AH/1980AD.
Diyārbakri, Sheikh Hussein, Tārikh Al-Khamis Fi Aḥwāl Anfus Al-Nafis, Beirut, Dār Al-Sādir,1430 AH/1993 AD.
Dahabi, Shams al-Din Muḥammad ibn Ahmad, Tārikh al-Islam, Research by Omar Abd al-Salam Tadwi, Beirut, Dar al-Kitab al-Arabi, Second Edition, 1413 AH/1993 AD.
Razi, Abu al-Futūh Hussein Ibn Ali, Rawdh al-Janān wa Ruh al-Janān fi Tafsir al- Ḳurān, Research by Muḥammad Dja'far Yāhaḳi and Muḥammad Mahdi Nāseḥ, Mashhad, Āstān Ḳuds Razavi Islamic Research Foundation, First Edition, 1408 AH/1988 AD.
Rāvandi, Mortazā, Tārikh-i Idjtima'i-yi Irān, Tehrān, Negāh, Second Edition, 1382/2003.
Lacarrière, Jacques, Science et Croyances, translated by Abbās Bāḳeri, Tehrān, Ney, 1380/2001.
Sabzevāri, Mullā Hādi Ibn Mahdi (Researcher), Asrār al-Hikam, Edited by Karim Faizi, Ḳom, Dini, First Edition, 1383/2004.
Sepehr, Muḥammad Taḳi Lisān al-Mulk, Nāsikh al-Tawārikh, Tehrān, Asātir, First Edition, 1380/2001.
Seidman, Steven, Contested Knowledge: Social Theory in the Postmodern Era, translated by Jalili, Tehrān, Ney, 1386/2007.
Sistani, Hussein Ibn Malik, Iḥyā al-Mulūk, Research by Sotoudeh, Tehrān, Ilmi wa Farhangi, Second Edition, 1383/2004.
Sharbāfiān, Hamid Rizā, Bāvarhay-i Āmiyāneh dar Irān, Mashhad, Mohaḳiḳ, 1383/2004.
Shūshtari, Ḳādhi Nūrullāh Mar'ashi, Iḥḳāḳ al-Haḳ wa Izhāḳ al-Bāṭil, Ḳum, Maktabah Āyatullāh al-Marashi, First Edition, 1409 AH /1989 AD.
Shirvāni, Zayn al-Ābidin Ibn Iskandar, Bustān al-Siyāha, Tehrān Sanāyi, First edition, 1310 AH/1893 AD.
Sālihi Amiri, Seyed Rizā, Khurāfeh Girāyi čisti wa čirāyi, Tehrān, Strategic Research Institute, 1387/2008.
Sadr al-Muta'allihin, Muḥammad Ibn Ibrāhim, Kasr al-Sanām al-Jāhiliyyah, Edited by Jahāngiri, Tehrān, Sadra Wisdom Foundation, First Edition, 1381/2002.
Tabari Abu Ja'far, Muḥammad Ibn Djarir, Tārikh Al-Umam wa al-Mulūk, Translated by Pāyendeh, Tehrān, Myths, Fifth Edition, 1375/1996.
Tabari, Ali Ibn Abd al-Ḳādir, Al-Arj al-Maski Fi al-Tārikh al-Makki, Research by Ashraf Ahmad Djamāl, Mecca, First Edition, 1416 AH/1996 AD.
Tabari, Imād al-Din Hassan Ibn Ali, Tuhfah al-Abrār Fi Manāḳib al-A'imah al-Athār, Tehran, Mirāth-i Maktūb, First Edition, 1376/1997.
Asḳalāni, Ibn Hadjar Ahmad Ibn Ali, Al-Iṣābah fi Tamyiz Al-Sahābah, Beirut, Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, First Edition, 1415 AH/1995 AD.
Al-Ghazāli, Abu Hāmid Muḥammad Ibn Muḥammad, Madjmo'ah Rasā'il al-Imam al- Ghazāli, Beirut, Dar al-Fikr, first edition, 1416 AH/1996 AD.
Idem, Tahāfut al-Falāsifah, Research by Soleimān Dunyā, Tehran, Shams Tabrizi, First Edition, 1382/2003.
Fraser, James, The Golden Bough, A Study in Magic and Religion, translated by Kāzim Firūzmand, Tehrān, Agāh, 1382/2003.
Ḳāzi Abarḳūh, Rafi al-Din Isḥāq, Sirat-i Rasolullāh, Research Asḳar Mahdavi, Tehrān, khwārazmi, Third Edition, 1377/1998.
Ḳazvini Isfahāni, Muḥammad Yūsif Vālih, Irān dar Zamān-I Shāh Safi, Research by Muḥammad Rizā Nasiri, Tehrān, Association of Cultural Works and Honors, Second Edition, 1382/2003.
Qazvini, Zakariā Ibn Muḥammad, Āthār al-Bilād wa Akhbār al-Ibād, translated by Djahāngir Qājār, Tehrān, Amirkabir, First Edition, 1373/1994.
Ḳastalāni, Ahmad Ibn Muḥammad, Al-Mawāhib al-Laduniyah Bi al- Muḥammadiyyah, Cairo, Al-Maktabah Al-Tawfiḳiyyah, 2008.
Ḳeytūri, Āmir, Zabān Nishāneh wa Ma'nā, Tehran, Farhang Quarterly, No. 34, 2008.
Kāshāni, Fatḥullāh Ibn Shukrullāh, Tafsir Manhadj al-Sādiḳin Fi Ilzām al-Mukhālifin, Tehrān, Muḥammad Hassan Ilmi Bookstore, Third Edition, 1336/1957.
Krachkovsky, Ignaty Yulianovich, Tārikh Nivishtihāy-i Djughrāfiāyi, Translated by Abulḳāsim Pāyandih, Tehrān, Ilmi wa Farhangi, First Edition, 1379/2000.
Kulaini, Muḥammad Ibn Ya'ḳob, Usūl Kāfi, Research by Ali Akbar Ghaffāri, Tehrān, Dār al-Kutub al-Islāmiyyah, 1375/1996.
Lāhidji, Muḥammad Ibn Ali, Tafsir-i Sharif-i Lāhidji, Research by Mohaddis Armavi, Tehran, Vilāyat, First Edition, 1373/1994.
Lakhnavi, Mir Hāmid Hussein, ʿAbaḳāt al-Anwār Fi al-Imāmat al-A'immah al-Aṭhār, Isfahān, Imām Ali (AS) Library, Second Edition, 1366/1987.
Marāgheh'i, Zain al-Ābidin, Siāḥat Nāmeh-yi Ibrāhim Beig, Research by Muḥammad Ali Sipānlū, Tehrān Āgāh, Second Edition, 1385 AH/1965 AD.
Marzūḳi Isfahāni, Ahmad Ibn Muḥammad, Al-Azminah wa al-Amkinah, Research by Khalil Imrān Mansūr, Beirut, Dar Al-Kitāb Al-Ilmiyyah, First Edition, 1417 AH/1997 AD.
Mutahari, Mortazā, Seiri dar Sireh-ye Nabavi, Tehrān, Sadrā, Fourth Edition, 1383/2004.
Maḳdisi, Mutahar Ibn Tāhir, No Date, Al-Bada' wa al-Tārikh, Maktabah al-Thiḳafā al-Diniyyah, 1374/1995.
Idem, Āfarinish wa Tārikh, translated by Muḥammad Rizā Shafi'i Kadkani, Tehrān, Āgāh, First Edition, n 1374/1995.
Muḳari, Shahāb al-Din Ahmad Ibn Muḥammad, Nafḥ al-Tib, Research by Yusif Baḳā'i, Beirut, Dār al-Fikr, First Edition, 1419 AH/1999 AD.
Maḳrizi, Taḳi al-Din Ahmad ibn Ali, Al-Nizā' wa al-Takhāsum, Research by Hussein Mūnis, Dar al-Ma'ārif, 1419 AH/1999 AD.
Mosāpūr, Ibrāhim, Khurāfāt, Islamic Encyclopedia Foundation, Tehran, Encyclopedia of the Islamic World, Vol.15, 2011.
Nūri, Muḥammad Taḳi, Ashraf al-Tawārikh, Edited by Susan Asili, Tehrān, Mirāth-i Maktūb, First Edition, 1386/2007.
Nuwairi, Nihāyat al-Irab Fi Funūn Al-Adab, Cairo, Dar al-Kutub wa al-Withāḳ al-ḳawmiyyah, First Edition, 1423 AH/2003 AD.
Warnick, Philip, “Culture of Superstitions, Wonders of Superstitions of the People of the World”, translated by Ahmad Hadjārān, Tehrān, Hadjārān, 1371/1992.
Vāsifi, Zain al-Din Mahmūd, Badāyi' al-Waḳāyi', Research by Aleksandr N. Boldyrev, Tehrān, Iran Culture Foundation, 1349/1970.
Yāḳūt Ibn Abdullāh, Himavi, Mu'djam al-Buldān, Translated by Ali Naḳi Munzavi, Tehrān, Research Institute of the Cultural Heritage Organization, First Edition, 1380/2001.