بررسی مؤلفه‌های زیباشناسی فضای سبز شهری و نقش آموزشی آن‌ها در جلوگیری از تخریب محیط زیست (مطالعه موردی: شهر شاهین‌شهر)
محورهای موضوعی : ترویج و ارتقای فرهنگ حفاظت از محیط زیستحدیث معصومی 1 * , محمد علی نادی 2
1 - گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2 - گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
کلید واژه: زیباشناسی, فضای سبز, اثربخشی, آموزش.,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه‌های زیباشناسی فضای سبز شهری و نقش آموزشی آن‌ها در جلوگیری از تخریب محیط زیست در شاهین شهر است. این پژوهش، از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون است. دوره‌های آموزشی شناسایی مولفه‌های زیباشناسی فضای سبز متغیر مستقل و تعیین اثربخشی آموزشی این مولفه‌ها بر جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری متغیر وابسته این تحقیق را تشکیل می‌دهند. در این پژوهش 60 نفر به شیوه نمونه‌گیری تصادفی در گروه‌ها انتخاب شدند و در دو گروه کنترل و آزمایشی قرار گرفتند. افراد گروه آزمایشی، دوره‌های آموزشی شامل دوازده جلسه 45 دقیقه‌ای را دریافت کردند در حالی که گروه گواه این آموزش‌ها را دریافت نکردند. در این پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته نگرش محیط زیستی بانوان به عنوان ابزار سنجش استفاده شد. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از نرم‌افزار آماري SPSS استفاده شده است، روش آماری مورد استفاده در اين تحقيق آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار، دامنه تغییرات، پایین‌ترین نمره، بالاترین نمره و آمار استنباطی شامل آزمون تحلیل کوواریانس بود. نتایج به دست آمده از داده‌های آماری بیانگر آن است که نمرات پیش‌آزمون با پس‌آزمون آن رابطه معنی‌داری ندارد. ميزان تأثير اين آموزش‌ها در مرحله پس‌آزمون 075/0 بوده است. يعني تنها در حدود 5/7 درصد از واريانس نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری مربوط به عضويت گروهي و يا تأثير آموزش‌ها است که این مقدار جزیی و غیر معنی‌دار است.
This study aims to investigate the aesthetic components of urban green spaces in Shahinshahr and their educational role in preventing environmental degradation. A quasi-experimental pre-test-post-test design was employed. The independent variable was educational courses on identifying aesthetic components of green spaces, while the dependent variable was the effectiveness of these courses in preventing urban green space degradation. Sixty participants were randomly assigned to experimental and control groups. The experimental group received 12, 45-minute training sessions, while the control group did not. A researcher-designed questionnaire on women's environmental attitudes was used as the measurement tool. Data were analyzed using SPSS, with descriptive statistics and a covariance analysis. Results showed no significant difference between pre-test and post-test scores. The effect size of the training was 0.075, indicating that only 7.5% of the variance in attitudes towards preventing urban green space degradation was attributable to group membership or the training effect, which was considered negligible and non-significant.
Aboufazeli, S., Jahani, A., & Farahpour, M. (2024). Aesthetic quality modeling of the form of natural elements in the environment of urban parks. Evolutionary Intelligence, 17(1), 327-338. [In Persian]
Ardoin, N. M., Bowers, A. W., & Gaillard, E. (2020). Environmental education outcomes for conservation: A systematic review. Biological conservation, 241, 108224.
Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative research, 1(3), 385-405.
Bagheri, M., Mirdamadi, S. M., farajallah hosseini, S. J., & Lashgarara, F. (2020). Factors Affecting the Participation of Tehran Green Space Research, Education and Counseling Center Staff in Urban Green Space Development. Agricultural Education Administration Research, 11(51), 141-152. [In Persian]
Booth, N. K. (1989). Basic elements of landscape architectural design. Waveland press.
Boyatzis, R. E. (1998). Transforming qualitative information: Thematic analysis and code development. Sage.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.
Dastras, F., & Khajenoori, B. (2019). Investigating the Relationship between Sociological Factors and Environmental Behavior of Citizens of Shiraz. Journal of Applied Sociology, 30(4), 35-58. [In Persian]
Deng, L., Luo, H., Ma, J., Huang, Z., Sun, L. X., Jiang, M. Y., ... & Li, X. (2020). Effects of integration between visual stimuli and auditory stimuli on restorative potential and aesthetic preference in urban green spaces. Urban Forestry & Urban Greening, 53, 126702.
Dorst, H., van der Jagt, A., Runhaar, H., & Raven, R. (2021). Structural conditions for the wider uptake of urban nature-based solutions–A conceptual framework. Cities, 116, 103283.
Fors, H., Molin, J. F., Murphy, M. A., & van den Bosch, C. K. (2015). User participation in urban green spaces–For the people or the parks?. Urban Forestry & Urban Greening, 14(3), 722-734.
ghashghaei, R., & mansourian, E. (2021). Influential components on improving the quality of urban green space (Case study of sidewalks in Yasuj). Geography and Human Relationships, 4(3), 50-64.
Giannico, V., Spano, G., Elia, M., D’Este, M., Sanesi, G., & Lafortezza, R. (2021). Green spaces, quality of life, and citizen perception in European cities. Environmental research, 196, 110922.
Grahn, P., & Stigsdotter, U. K. (2010). The relation between perceived sensory dimensions of urban green space and stress restoration. Landscape and urban planning, 94(3-4), 264-275.
Hartig, T., Mitchell, R., De Vries, S., & Frumkin, H. (2014). Nature and health. Annual review of public health, 35(1), 207-228.
Hartmann, P., & Apaolaza-Ibáñez, V. (2010). Beyond savanna: An evolutionary and environmental psychology approach to behavioral effects of nature scenery in green advertising. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 119-128.
Holloway, I., & Todres, L. (2003). The Status of Method: Flexibility, Consistencyand Coherence. Qualitative Research, 3(3), 345-357.
Horng, C. Y., Chen, S. C., & Cheng, Y. T. (2024). Review and Experience Sharing on Environmental Education for Pollution Prevention and Control in Taiwan. Japanese Journal of Environmental Education, 33(4), 4_79-89.
Kang, P., Huang, K., & Zhao, Y. (2024). A Study of Environmental Education Requirements in Urban Theme Parks from the Perspective of Adolescents. Sustainability, 16(2), 505.
Khadivi, m., zargar, y., & davoudi, i.. (2012). The effects of stress management based on cognitive-behavior therapy on type a personality and job stress in personnel of khozestan gas company. Journal of psychological achievements (journal of education & psychology), 19(1), 175-198.
Lafortezza, R., & Sanesi, G. (2019). Nature-based solutions: Settling the issue of sustainable urbanization. Environmental research, 172, 394-398.
Ma, B., Hauer, R.J., & Xu, C. (2020). Effects of Design Proportion and Distribution of Color in Urban and Suburban Green Space Planning to Visual Aesthetics Quality Forests, 11(3),278.
Martin, L., White, M. P., Hunt, A., Richardson, M., Pahl, S., & Burt, J. (2020). Nature contact, nature connectedness and associations with health, wellbeing and pro-environmental behaviours. Journal of environmental psychology, 68, 101389.
Morab, Y., Sadat, M., & Salehi I. (2016). Analysis and investigation of vitality in new urban parks (Case Study: Water and Fire Park, Tehran). Geographical Planning of Space, 6(20), 193-208. [In Persian]
Palliwoda, J., & Priess, J. A. (2021). What do people value in urban green? Linking characteristics of urban green spaces to users’ perceptions of nature benefits, disturbances, and disservices. Ecology and Society, 26(1), 28.
Palmer, A. (2016). Effectiveness of thematic and social awareness in environmental education. Translated by M. Rifatpour. Tehran: Afra Publications. 180.
Polat, A. T., & Akay, A. (2015). Relationships between the visual preferences of urban recreation area users and various landscape design elements. Urban Forestry & Urban Greening, 14(3), 573-582.
Rahmanpour; S., & Ramazani, M. A. (2019). Investigating the role of environmental education of local communities in the environmental performance of citizens of the 5th area of Tabriz municipality. Sociological Studies, 11(41), 151-169. [In Persian]
Sezavar, N., Pazhouhanfar, M., Van Dongen, R. P., & Grahn, P. (2023). The importance of designing the spatial distribution and density of vegetation in urban parks for increased experience of safety. Journal of Cleaner Production, 403, 136768.
Sharma, N., Paço, A., & Upadhyay, D. (2023). Option or necessity: Role of environmental education as transformative change agent. Evaluation and Program Planning, 97, 102244.
Taghizadeh, K., & Minaei, A. (2012). The Method of Plants Selection in Planning and Architecturing of urban Green Spaces in Iran (Represented by Using Mathematic Base and Totality Theory). Human Geography Research, 44(3), 127-140. [In Persian]
Ulrich, R. S. (1993). Stress Recovery during Exposure to Natural and Urban Environments. Journal of Environmental Psychology, 36, 729-742.
Van Oijstaeijen, W., Van Passel, S., & Cools, J. (2020). Urban green infrastructure: A review on valuation toolkits from an urban planning perspective. Journal of environmental management, 267, 110603.
Wan, C., Shen, G. Q., & Choi, S. (2021). Underlying relationships between public urban green spaces and social cohesion: A systematic literature review. City, culture and society, 24, 100383.Dobson, J., & Dempsey, N. (2021). Known but not done: How logics of inaction limit the benefits of urban green spaces. Landscape Research, 46(3), 390-402.
فصلنامه مدیریت و حقوق محیط زیست 2(2): تابستان 1403: 20-1
Journal of Environmental management and law, Vol.2, Issue 2, 1-20
فصلنامه مدیریت و حقوق محیط زیست |
Hadis Masumi1, Mohammad Ali Nadi2*
1 Department of Environmental Sciences, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
2 Department of Educational Management, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
*Corresponding Author: mnadi@khuisf.ac.ir
Abstract This study aims to investigate the aesthetic components of urban green spaces in Shahinshahr and their educational role in preventing environmental degradation. A quasi-experimental pre-test-post-test design was employed. The independent variable was educational courses on identifying aesthetic components of green spaces, while the dependent variable was the effectiveness of these courses in preventing urban green space degradation. Sixty participants were randomly assigned to experimental and control groups. The experimental group received 12, 45-minute training sessions, while the control group did not. A researcher-designed questionnaire on women's environmental attitudes was used as the measurement tool. Data were analyzed using SPSS, with descriptive statistics and a covariance analysis. Results showed no significant difference between pre-test and post-test scores. The effect size of the training was 0.075, indicating that only 7.5% of the variance in attitudes towards preventing urban green space degradation was attributable to group membership or the training effect, which was considered negligible and non-significant. | Original Paper
|
Received: 5.18.2024 Accepted: 12.17.2024
| |
Keywords: Aesthetics, Green Space, Effectiveness, Education. |
https://doi.org/10.30486/JEML.2024.140308231190453
بررسی مؤلفه‌های زیباشناسی فضای سبز شهری و نقش آموزشی آن‌ها در جلوگیری از تخریب محیط زیست (مطالعه موردی: شهر شاهین‌شهر)
حدیث معصومی1، محمدعلی نادی2*
1- گروه آموزش محیط‌زیست، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
2- گروه مدیریت آموزشی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
* پست الکترونیکی نویسنده مسئول: mnadi@khuisf.ac.ir
نوع مقاله: علمی-پژوهشی
| چكيده هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه‌های زیباشناسی فضای سبز شهری و نقش آموزشی آن‌ها در جلوگیری از تخریب محیط زیست در شاهین شهر است. این پژوهش، از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون است. دوره‌های آموزشی شناسایی مولفه‌های زیباشناسی فضای سبز متغیر مستقل و تعیین اثربخشی آموزشی این مولفه‌ها بر جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری متغیر وابسته این تحقیق را تشکیل می‌دهند. در این پژوهش 60 نفر به شیوه نمونه‌گیری تصادفی در گروه‌ها انتخاب شدند و در دو گروه کنترل و آزمایشی قرار گرفتند. افراد گروه آزمایشی، دوره‌های آموزشی شامل دوازده جلسه 45 دقیقه‌ای را دریافت کردند در حالی که گروه گواه این آموزش‌ها را دریافت نکردند. در این پژوهش از پرسشنامه محقق ساخته نگرش محیط زیستی بانوان به عنوان ابزار سنجش استفاده شد. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از نرم‌افزار آماري SPSS استفاده شده است، روش آماری مورد استفاده در اين تحقيق آمار توصیفی شامل میانگین، انحراف معیار، دامنه تغییرات، پایین‌ترین نمره، بالاترین نمره و آمار استنباطی شامل آزمون تحلیل کوواریانس بود. نتایج به دست آمده از داده‌های آماری بیانگر آن است که نمرات پیش‌آزمون با پس‌آزمون آن رابطه معنی‌داری ندارد. ميزان تأثير اين آموزش‌ها در مرحله پس‌آزمون 075/0 بوده است. يعني تنها در حدود 5/7 درصد از واريانس نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری مربوط به عضويت گروهي و يا تأثير آموزش‌ها است که این مقدار جزیی و غیر معنی‌دار است. |
تاریخچه مقاله: ارسال: 29/02/1403 پذیرش: 27/9/1403
| |
کلمات کلیدی: زیباشناسی، فضای سبز، اثربخشی، آموزش. |
مقدمه
فضای سبز شهری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر زیرساختی شهرها، نقش اساسی در بهبود کیفیت زندگی شهروندان و حفظ محیط زیست ایفا می‌کند (Lafortezza & Sanesi, 2019). فضاهای سبز شهری به بهبود سلامت و رفاه انسان و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک می‌کنند. همچنین شواهد قوی نشان می‌دهد که فضاهای سبز اثرات جزیره گرمایی شهری را کاهش داده و در نتیجه مصرف انرژی را (به عنوان مثال با کاهش استفاده از تهویه هوا) کاهش می‌دهند. علاوه بر این، جنگل‌های شهری به عنوان چاه‌های کربن عمل می‌کنند و آلودگی هوا و صدا را کاهش می‌دهند و مزایای کوتاه مدت و بلند مدت برای ساکنان تولید می‌کنند و در عین حال، شرایط زندگی بهتری را برای شهروندان فراهم می‌کنند (Giannico et al., 2021). تحقیقات نشان می‌دهد که تعامل انسان با فضای سبز، به‌ویژه فضاهایی که از مولفه‌های زیباشناسی برخوردارند، به کاهش استرس، افزایش خلاقیت و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند بنابراین، بهینه‌سازی و حفاظت از این فضاها از اهمیت بالایی برخوردار است (Martin et al., 2020). با توجه به موارد فوق، کمی‌سازی دقیق اثرات مفید فضاهای سبز شهری در رابطه با رفاه انسان، باید به یک تعهد ضروری برای برنامه‌ریزان شهری و سیاست‌گذاران تبدیل شود. ارتباط بین نتایج سلامت و فضاهای سبز شهری در چندین مطالعه نشان داده شده است (Giannico et al., 2021)، Wan و همکاران (2021) در مطالعه‌ای به بررسی روابط اساسی بین فضاهای سبز شهری عمومی و انسجام اجتماعی پرداختند، نتایج نشان داد که هم مقدار فضای سبز و هم کیفیت آن با بهبود سلامت عمومی، کاهش بیماری‌های حاد و بهبود سلامت روان مرتبط است. به عبارت دیگر، هرچه کیفیت فضای سبز بهتر باشد، تأثیر مثبت آن بر سلامت بیشتر است. تحلیل‌های آماری نشان داد که استرس و روابط اجتماعی نقش مهمی در این ارتباط ایفا می‌کنند. به این معنی که فضای سبز با کاهش استرس و تقویت روابط اجتماعی به طور غیرمستقیم بر سلامت افراد تأثیر می‌گذارد. در حالی که فعالیت فیزیکی نیز می‌تواند نقش داشته باشد، اما به اندازه استرس و روابط اجتماعی مهم نیست. ghashghaei & mansourian (2021) در پژوهشی، با تمرکز بر پیاده‌روهای شهر یاسوج به عنوان نمونه‌ای از فضاهای سبز شهری، به بررسی عمیق مؤلفه‌های تأثیرگذار بر کیفیت این فضاها پرداختند. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان‌دهنده تأثیر قابل‌توجه مؤلفه‌های احساسی بر کیفیت ادراک شده پیاده‌روها است. به عبارت دیگر، احساسات و تجربیات کاربران از فضا، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارزیابی کیفیت آن ایفا می‌کند که این امر نشان می‌دهد که طراحی هوشمندانه فضاهای سبز می‌تواند به ایجاد محیط‌هایی با کارکردهای متنوع و پاسخگو به نیازهای مختلف کاربران کمک کند.
Dastras & Khajenoori (2019) در پژوهشی، رابطه متقابل بین عوامل جامعه‌شناختی و رفتار محیط زیستی شهروندان شهر شیراز را مورد بررسی قرار دادند. نتایج توصیفی حاکی از آن است که اکثریت قابل توجهی از نمونه آماری (8/60 درصد) رفتار محیط زیستی در سطح متوسط از خود نشان داده‌اند. این یافته نشان می‌دهد که اگرچه بخش قابل توجهی از جامعه به موضوع محیط زیست اهمیت می‌دهند، اما هنوز تا رسیدن به سطح مطلوب از رفتارهای محیط زیستی فاصله وجود دارد. همچنین، نتایج نشان می‌دهد که بین اهمیت دادن به سلامت فردی و حساسیت نسبت به سلامت محیط زیست رابطه مستقیمی وجود دارد. افرادی که به سلامت خود اهمیت می‌دهند، تمایل بیشتری دارند که محیط زیست را نیز به عنوان بخشی از سلامت کلی خود تلقی کنند و برای حفظ آن تلاش نمایند.
زیبایی‌شناسی فضای سبز شهری شامل عناصری است که از نظر بصری، احساسی و عملکردی به محیط شهر اضافه می‌شوند و تجربه مثبت و آرامش‌بخشی را برای شهروندان فراهم می‌کنند. این مؤلفه‌ها شامل طراحی مناسب و هماهنگ با محیط، رنگ، تنوع گیاهی، استفاده از عناصر طبیعی نظیر آب و سنگ، و ایجاد مسیرهای پیاده‌روی و فضاهای عمومی تعاملی است (Polat & Akay, 2015). استفاده از تنوع رنگ‌های طبیعی درختان، گل‌ها و بوته‌ها یکی از عوامل مهم در جذابیت بصری فضای سبز است. علاوه بر رنگ، تنوع در شکل و اندازه گیاهان نیز به افزایش زیبایی و جذابیت این فضاها کمک می‌کند. این مولفه‌ها، به ویژه در فصل‌های مختلف، تغییراتی در چشم‌انداز شهری ایجاد می‌کنند که تجربه‌های جدیدی را برای شهروندان به ارمغان می‌آورد (Aboufazeli et al., 2024). ایران از نظر رنگی در مقایسه با کشورهای اروپایی دارای فضاهای خنثی و بدون رنگ است. با توجه به نقش رنگ در روح و روان آدمی باید این نقیصه را با تنوع رنگ در فضاهای سبز جبران نمود (Morab et al., 2016). رنگ‌ها به عنوان عناصر تأثیرگذار بر ادراک انسان، ارتباطی مستقیم با احساسات و عواطف او برقرار می‌کنند. به عنوان مثال، رنگ سبز گیاهان به دلیل تأثیر مثبت بر سیستم عصبی، از دیرباز مورد توجه محققان بوده است (Deng, 2020). در طراحی فضاهای سبز، ترکیب گونه‌های گیاهی و شیوه چیدمان آن‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد حس مکان و زیبایی بصری ایفا می‌کند. استفاده از گیاهانی با رنگ‌های متنوع در فصول مختلف، علاوه بر افزایش زیبایی بصری، به تنوع زیستی نیز کمک کرده و جذابیت فضا را برای شهروندان دوچندان می‌کند (Sezavar, 2023). آب به‌عنوان یکی از عناصر طبیعی مهم در فضاهای سبز، نقش ویژه‌ای در بهبود کیفیت بصری و زیباشناختی فضا ایفا می‌کند. جریان آب، آب‌نماها و حتی صدای آب باعث ایجاد حس آرامش و طبیعی بودن فضا می‌شوند. این عنصر می‌تواند ارتباط بیشتری بین شهروندان و طبیعت برقرار کند و جذابیت فضاهای سبز را دوچندان کند (Deng, 2020). کاربرد هنر در فضاهای سبز، استفاده از مجسمه‌ها، آثار هنری و مبلمان شهری زیباشناسی در فضاهای سبز می‌تواند تجربه بصری متفاوتی ایجاد کرده و توجه شهروندان را به اهمیت این فضاها جلب کند. یک فضای سبز خوب طراحی شده، علاوه بر تأمین نیازهای فیزیولوژیکی انسان، باید بتواند تجربه‌ای زیباشناختی را نیز برای کاربران فراهم کند. این تجربه زیباشناختی از طریق عناصری مانند رنگ، بافت، فرم و مقیاس ایجاد می‌شود و به ایجاد حس رضایت و آرامش در افراد کمک می‌کند. با توجه به اهمیت فضاهای سبز در زندگی شهری، باید تلاش شود تا فضاهایی که هم از نظر زیبایی‌شناسی جذاب باشند و هم بتوانند نیازهای فیزیولوژیکی و روانشناختی انسان را برآورده کنند، طراحی و احداث شود (Dorst et al., 2021). Ma و همکاران (2020) در مطالعه‌ای که به بررسی تأثیر رنگ بر VAQ پرداختند، تصاویر بصری مختلفی با ترکیبات متفاوت رنگ قرمز و سبز در پس‌زمینه‌های مختلف را طراحی کردند تا تأثیر این رنگ‌ها و ترکیب آن‌ها بر کیفیت زیبایی‌شناختی را مورد ارزیابی قرار دهند. نتایج این مطالعه نشان داد که افزایش نسبت رنگ قرمز به سبز باعث افزایش VAQ می‌شود و استفاده از گیاهان پهن‌برگ و سوزنی‌برگ نسبت به گیاهان مخلوط، تأثیر بیشتری بر جذابیت بصری دارد. این یافته‌ها نشان داد که ترکیب‌بندی و توزیع رنگ‌ها در طراحی فضای سبز نه تنها بر زیبایی‌شناسی، بلکه بر میزان توجه و مشارکت شهروندان در استفاده و حفاظت از این فضاها نیز تأثیر داشته است. Polat & Akay (2015) در مطالعه‌ای که بر روی ۴۰۹ نفر از بازدیدکنندگان فضاهای تفریحی شهری انجام دادند، ارتباط بین کیفیت بصری این فضاها و ترجیحات کاربران با تمرکز بر عناصر گیاهی و ساختاری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد که عواملی مانند مساحت سطح آب، عرض پیاده‌روها، عملکرد فضاهای تفریحی، ترکیب گیاهان و تنوع گونه‌های گیاهی تأثیر مثبتی بر کیفیت بصری محیط دارند. همچنین، مشاهده شد که نبود گیاهان بوته‌ای در ترکیب گیاهی یک منطقه می‌تواند تأثیر منفی بر تجربه کاربران و کیفیت بصری فضا داشته باشد.
نقش آموزشی مؤلفه‌های زیباشناسی در جلوگیری از تخریب محیط زیست
با این حال، توسعه بی‌رویه شهری و فشارهای اقتصادی و جمعیتی منجر به تخریب و کاهش فضای سبز در بسیاری از شهرها شده است. در شهرهای مدرن، یکی از راهبردهای مؤثر در حفظ و توسعه فضای سبز، آموزش و ارتقاء آگاهی‌های عمومی در زمینه ارزش‌های زیباشناختی و محیط زیستی این فضاها است. آموزش می‌تواند شهروندان را به درک اهمیت استفاده از فضاهای سبز و توجه به زیبایی‌های طبیعی آن‌ها هدایت کند. این آگاهی نه تنها به بهبود رفتارهای شهروندان نسبت به فضای سبز منجر می‌شود، بلکه به ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در قبال حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند (Dobson & Dempsey, 2021). در همین راستا، مطالعات نشان داده‌اند که در شهرهایی که آموزش محیط زیستی و زیبایی‌شناسی به طور مؤثر انجام شده است، سطح مشارکت عمومی در حفظ فضاهای سبز و جلوگیری از تخریب آن‌ها افزایش چشمگیری داشته است (Aboufazeli et al., 2024). آموزش زیباشناسی و محیط زیستی می‌تواند شهروندان را با اهمیت و ارزش فضاهای سبز آشنا کرده و حس مسئولیت‌پذیری آنان را نسبت به حفاظت از این فضاها تقویت کند و موجب شود که آن‌ها نه تنها به عنوان استفاده‌کنندگان، بلکه به عنوان محافظان و حامیان این فضاها عمل کنند. آموزش یکی از ابزارهای کلیدی در تغییر نگرش‌ها و رفتارهای شهروندان در قبال محیط زیست است. آموزش شهروندان در زمینه زیباشناسی فضای سبز و اهمیت آن، باعث تغییر نگرش و رفتار آن‌ها نسبت به محیط زیست می‌شود. تحقیقات نشان داده است که شهروندانی که از طریق آموزش با ارزش‌های محیط زیستی و زیبایی‌شناختی آشنا می‌شوند، تمایل بیشتری به مشارکت در فعالیت‌های حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب فضاهای سبز دارند (Dastras & Khajenoori, 2019).
Sharma و همکاران (2023) در پژوهشی با عنوان نقش آموزش محیط زیست به عنوان عامل تغییر تحول‌آفرین، به این نتیجه رسیدند که آموزش محیط زیست بر نگرانی دانشجویان نسبت به محیط زیست، تمایل به دوستدار محیط زیست بودن و نگرش داوطلبانه تأثیر مثبت دارد.
Whitburn و همکاران (2023) در پژوهشی، تأثیر اردوهای آموزشی محیط زیستی بر تقویت ارتباط کودکان با طبیعت و بهبود رفتارهای محیط زیستی و سلامت روان را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که آموزش محیط زیستی مبتنی بر تجربه مستقیم در طبیعت می‌تواند به عنوان ابزاری کارآمد در جهت ارتقای رفتارهای محیط زیستی پایدار و حمایت از حفاظت از محیط زیست مورد استفاده قرار گیرد.
Lahoti و همکاران (2024) به پژوهشی با هدف بررسی ارتباط میان دسترسی به فضاهای سبز شهری، احساس تعلق به طبیعت و در نهایت، تأثیر این عوامل بر رفتارهای محیط زیستی مثبت در میان ساکنان شهر ناگپور، هند پرداختند. این پژوهش نشان می‌دهد که فضاهای سبز شهری فراتر از فضاهای تفریحی، به عنوان ابزاری قدرتمند برای ارتقای آگاهی محیط زیستی و تغییر رفتارهای فردی عمل می‌کنند. این یافته‌ها برای برنامه‌ریزی شهری، طراحی فضاهای سبز شهری و اجرای برنامه‌های آموزشی محیط زیستی در سطح محلی و ملی دارای اهمیت فراوانی است.
در ایران، فضای سبز شهری در معرض تهدیداتی از جمله توسعه بی‌رویه شهری و کمبود مدیریت پایدار قرار دارد. شهر شاهین‌شهر به‌عنوان یک نمونه‌پژوهی، چالش‌های خاص خود را در زمینه حفظ و توسعه فضای سبز تجربه کرده است. از این رو، بررسی مؤلفه‌های زیباشناسی در فضای سبز شاهین‌شهر و تحلیل نقش آموزش در افزایش آگاهی و مسئولیت‌پذیری شهروندان در قبال حفاظت از این فضاها می‌تواند به تدوین سیاست‌های بهتری در زمینه مدیریت پایدار فضای سبز شهری منجر شود.
مواد و روش‌ها
منطقه مورد مطالعه
شهر شاهین‌شهر با مختصات جغرافیایی 51 درجه و 30 دقیقه تا 51 درجه و 37 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 50 دقیقه تا 32 درجه و 57 دقیقه عرض شمالی و ارتفاع متوسط 1600 متر از سطح دریا، در منطقه‌ای با توپوگرافی تقریباً مسطح واقع شده است. پوشش گیاهی غالب پارک‌های شهری در این منطقه، با توجه به شرایط اقلیمی و خاکی، شامل گونه‌های سازگار به خشکی همچون کاج، سرو، نارون، توت، بید و سنجد تلخ است. زمین‌شناسی منطقه شاهین‌شهر عمدتاً تحت تأثیر رسوبات کواترنری است و خاک‌های آن منشأی کوهستانی داشته و از کوه‌های اطراف تأمین می‌شود. این کوه‌ها که عمدتاً از سازندهای کرتاسه پایینی و تریاس بالایی تشکیل شده‌اند، تأثیر قابل توجهی بر ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی خاک و در نتیجه، نوع پوشش گیاهی منطقه داشته‌اند. منبع تأمین آب فضای سبز شهری شاهین‌شهر، پساب تصفیه‌شده فاضلاب شهری است. اقلیم خشک سرد با میانگین دمای سالانه 6/15 درجه سانتی‌گراد و بارندگی سالانه 2/107 میلی‌متر، مهم‌ترین عامل محدودکننده رشد گیاهان در منطقه شاهین‌شهر است. رژیم حرارتی خاک ترمیک و رژیم رطوبتی آن اريدیک است. در انتخاب گونه‌های گیاهی برای فضای سبز شهری شاهین‌شهر، عواملی همچون سازگاری با شرایط اقلیمی خشک و سرد، تحمل شوری خاک، مقاومت به آفات و بیماری‌ها و همچنین جنبه‌های زیبایی‌شناختی مورد توجه قرار گرفته است.
روش پژوهش
با توجه به ماهیت و اهداف، این پژوهش از دو روش تحلیل مضمون و آزمایشی استفاده می‌کند که هر یک با توجه به ماهیت سوالات تحقیق، انتخاب شده‌اند. تحلیل مضمون برای استخراج مؤلفه‌های زیباشناسی از داده‌های کیفی و روش آزمایشی برای بررسی تأثیر آموزش این مؤلفه‌ها بر نگرش محیط زیستی، استفاده شده است.
روش تحقیق در مرحله نخست، تحلیل مضمون است که براساس رویکرد استقرایی و کیفی انجام شده است (Holloway & Todres, 2003). این روش برای شناسایی و استخراج مضامین کلیدی در زیباشناسی فضای سبز شهری مناسب است. تحلیل مضمون جز دسته روش‌هایی قرار گرفته است که وابسته به جایگاه معرفت شناسی یا نظری خاصی نیست و می‌تواند در طیف وسیعی از روش‌های نظری مورد استفاده قرار گیرد (Braun & Clarke, 2006)، به همین جهت تحلیل مضمون، تحلیلی منعطف و مناسب برای روش‌های مختلف است (Boyatzis, 1998). تحلیل مضمون استفاده شده در پژوهش حاضر بر مبنای روش آتراید – استرلینگ (2001) است که این روش براساس یک رویه مشخص و در سه سطح، نقش‌هایی از کل مضامین را ارائه می‌کند: مضامین فراگیر (اولیه) که شامل مضامین عالی دربرگیرنده اصول حاکم بر متن به عنوان یک کل است و در کانون شبکه مضامین قرار می‌گیرد، مضامین سازمان‌دهنده که دربرگیرنده مضامین حاصل از ترکیب و تلخیص مضامین پایه است و در نهایت مضامین پایه که شامل کدها و نکات کلیدی موجود در متن است (Attride-Stirling, 2001). ارتباط بین این مضامین در شکل 1 نشان داده شده است.
شکل 1- ارتباط بین مضامین (Attride-Stirling, 2001)
Fig. 1- The relationship between themes (Attride-Stirling, 2001)
فرآیند تحلیل مضمون انجام شده شامل مراحل زیر است:
· جمع‌آوری داده‌های اولیه: داده‌های مورد نیاز از طریق مرور نظام‌مند مقالات علمی و منابع معتبر مرتبط با زیباشناسی فضای سبز شهری جمع‌آوری شدند. مضامین به طور مستقیم از جملات تفاسیر برگرفته شده و پژوهشگردر محتوای آن‌ها دخل و تصرفی نداشته است. مفاهیم کلیدی استخراج و خوشه‌بندی شدند.
· کدگذاری باز: در این مرحله، داده‌ها به واحدهای معنایی شکسته شده و کدهای اولیه استخراج می‌شوند.
· تلفیق کدها و شناسایی مضامین: کدهای مرتبط ترکیب شده و مضامین اولیه و ثانویه شناسایی می‌شوند.
· اجماع متخصصان: به منظور افزایش اعتبار نتایج، مضامین استخراج‌شده توسط گروهی از متخصصان حوزه محیط زیست و زیباشناسی مورد ارزیابی و تایید قرار گرفتند.
· تهیه مدل مفهومی: در نهایت، براساس مضامین شناسایی‌شده، مدلی مفهومی طراحی شد که مؤلفه‌های زیباشناسی فضای سبز شهری را همان‌طور که در شکل 2 نشان داده شده است، نمایش می‌دهد.
شکل2- شبکه مضامین مولفه‌های زیبایی شناسی فضای سبز
Fig. 2- Thematic Network of Aesthetic Components in Green Spaces
در بخش دوم تحقیق، از یک طراحی نیمه‌آزمایشی با پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه کنترل استفاده شده است. این روش برای بررسی تأثیر متغیر مستقل (آموزش مؤلفه‌های زیباشناسی) بر متغیر وابسته (نگرش محیط زیستی) مناسب است. جامعه آماری شامل 60 زن 30 تا 40 ساله از ساکنین شاهین‌شهر است که به روش تصادفی ساده انتخاب شده و به دو گروه آزمایش و گواه تقسیم شدند.
ابزار پژوهش یک پرسشنامه محقق‌ساخته است که براساس مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای شامل گزینه‌های خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم، طراحی شده و شامل 20 سوال در پنج مؤلفه مختلف است که مؤلفه‌های مذکور عبارتند از: شاخص دسترسی و خدماتی، شاخص سلامت فرد، شاخص احساس، شاخص کالبدی و شاخص محیطی و محیط زیستی. این پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (86%) و تحلیل عاملی اکتشافی (841/0) دارای پایایی و روایی مناسبی است.
به منظور بررسی تأثیر آموزش بر نگرش محیط زیستی بانوان 30 تا 40 ساله ساکن شاهین‌شهر، مطالعه‌ای نیمه‌تجربی انجام شد. پس از هماهنگی با دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان و موسسه یوگای ساحل آرامش، دو کلاس یوگا از بانوان ساکن شاهین‌شهر به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. یکی از کلاس‌ها به عنوان گروه آزمایش و دیگری به عنوان گروه گواه تعیین شد. پیش از اجرای مداخله، پرسشنامه محقق‌ساخته نگرش محیط زیستی به هر دو گروه ارائه شد. پس از پاسخ‌دهی بانوان پرسشنامه‌ها جمع‌آوری شد و نمرات در نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سپس، گروه آزمایش به مدت 12 هفته و هر هفته دو جلسه 45 دقیقه‌ای آموزش دریافت کرد. در اولین جلسه، اهداف و شیوه کار به طور کامل برای شرکت‌کنندگان تشریح شد. آموزش‌های محیط زیستی در طی چند جلسه به بانوان ارائه گردید. در هر جلسه، تمرین‌های عملی و مباحث مشارکتی پیرامون موضوعاتی چون تأثیر آلودگی بر محیط زیست، نقش فضاهای سبز و پارک‌ها در حفظ محیط زیست و سلامت انسان (از جنبه‌های روانی و جسمانی)، و همچنین مولفه‌های زیبایی‌شناختی فضاهای سبز برگزار شد. گروه گواه هیچ‌گونه مداخله‌ای دریافت نکرد. پس از اتمام دوره آموزشی، مجدداً پرسشنامه نگرش محیط زیستی از هر دو گروه کنترل و آزمایش جمع‌آوری شد. برای تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از پرسشنامه، از نرم‌افزار SPSS استفاده شد.
نتایج
یافته های توصیفی
یافته‌های توصیفی سن و تحصیلات به تفکیک گروه آزمایش و کنترل در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1- شاخص‌های توصیفی سن و تحصیلات به تفکیک دو گروه و دو مرحله پژوهش
Table 1- Descriptive Statistics of Age and Education Level in Two Groups and Two Research Phases
متغیر | گروه‌ها | آزمایش | کنترل | ||||
سن | ميانگين | 47/34 | 53/33 | ||||
انحراف معیار | 99/2 | 67/2 | |||||
تحصیلات | ميانگين | 13/14 | 93/14 | ||||
انحراف معیار | 16/3 | 28/3 | |||||
همان گونه که در جدول1 مشاهده می‌شود، میانگین سن در گروه آزمایش 47/34 سال و در گروه کنترل 53/33 سال است. میانگن تحصیلات نیز در گروه آزمایش 13/14 سال و در گروه کنترل 93/14 سال به دست آمده است.
شاخص‌های توصیفی نمرات هر یک از سؤالات جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری به تفکیک گروه آزمایش و کنترل در جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2-شاخص‌های توصیفی نمرات متغیرهای وابسته پژوهش به تفکیک دو گروه و دو مرحله پژوهش
Table 2- Descriptive Statistics of Dependent Variable Scores for Two Groups across Two Phases of the Study
متغیر | گروه‌ها | آزمایش | کنترل | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
پیش‌آزمون | پس‌آزمون | پیش‌آزمون | پس‌آزمون | ||||||||
جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری کل | ميانگين | 56 | 07/79 | 93/50 | 6/76 | ||||||
انحراف معیار | 25/4 | 47/3 | 63/3 | 47/5 | |||||||
رضایت از دسترسی به مراکز | ميانگين | 93/2 | 39/3 | 4/2 | 6/3 | ||||||
انحراف معیار | 96/0 | 06/1 | 12/1 | 12/1 | |||||||
رضایت از روان بودن تردد وسایل نقلیه | ميانگين | 6/2 | 53/3 | 53/2 | 53/3 | ||||||
انحراف معیار | 83/0 | 74/0 | 99/0 | 18/1 | |||||||
رضایت از دسترسی به فضاهای مذهبی | ميانگين | 8/2 | 67/3 | 2/2 | 53/3 | ||||||
انحراف معیار | 86/0 | 04/1 | 77/0 | 12/1 | |||||||
ایمنی و بزرگ بودن پیاده‌روها | ميانگين | 07/3 | 6/3 | 8/2 | 07/4 | ||||||
انحراف معیار | 88/0 | 4/1 | 94/0 | 79/0 | |||||||
احساس سلامتی از زندگی و تردد شهری | ميانگين | 73/2 | 6/3 | 8/2 | 07/4 | ||||||
انحراف معیار | 46/0 | 18/1 | 67/0 | 09/1 | |||||||
اهمیت سلامت افراد ساکن در شهر | ميانگين | 3 | 13/4 | 8/2 | 38/3 | ||||||
انحراف معیار | 84/0 | 2/1 | 94/0 | 3/1 | |||||||
تأثیر محیط و فضای سبز شهر در احساس آرامش | ميانگين | 8/2 | 47/4 | 93/2 | 73/3 | ||||||
انحراف معیار | 68/0 | 83/0 | 88/0 | 22/1 | |||||||
استفاده از فضای باز در روزهای تعطیل | ميانگين | 53/2 | 4 | 93/2 | 27/4 | ||||||
انحراف معیار | 83/0 | 93/0 | 22/1 | 22/1 | |||||||
ترجیح حضور در این شهر | ميانگين | 47/2 | 93/3 | 07/3 | 4 | ||||||
انحراف معیار | 07/1 | 33/1 | 96/0 | 13/1 | |||||||
احساس خوب از سکونت در شهر | ميانگين | 6/2 | 33/4 | 33/2 | 13/4 | ||||||
انحراف معیار | 98/0 | 11/1 | 82/0 | 18/1 | |||||||
شهر خوشنام ایران | ميانگين | 87/2 | 47/4 | 53/2 | 4 | ||||||
انحراف معیار | 06/1 | 51/0 | 06/1 | 25/1 | |||||||
تعلق خاطر به فضلی باز شهری | ميانگين | 87/2 | 13/4 | 6/2 | 37/3 | ||||||
انحراف معیار | 83/0 | 74/0 | 18/1 | 17/1 | |||||||
رضایت از روشنایی و نورپردازی فضای باز | ميانگين | 6/2 | 93/3 | 07/2 | 4 | ||||||
انحراف معیار | 63/0 | 96/0 | 79/0 | 25/1 | |||||||
مطابقت فضای شهری یا معماری ایرانی- اسلامی | ميانگين | 67/2 | 73/3 | 33/2 | 73/3 | ||||||
انحراف معیار | 97/0 | 09/1 | 04/1 | 27/1 | |||||||
رضایت از وضعیت آسفالت، جوي و جدول معابر شهر | ميانگين | 87/2 | 47/4 | 87/2 | 4 | ||||||
انحراف معیار | 12/1 | 06/1 | 92/0 | 13/1 | |||||||
رضایت از كف‌سازي شهر از لحاظ تنوع مصالح، راحتی و دوام | ميانگين | 07/3 | 13/4 | 33/2 | 67/3 | ||||||
انحراف معیار | 88/0 | 74/0 | 89/0 | 17/1 | |||||||
رضایت از جایگذاری امكانات داخل شهر مانند نیمکت، سطل زباله و ... | ميانگين | 13/3 | 07/4 | 4/2 | 8/3 | ||||||
انحراف معیار | 18/1 | 03/1 | 91/0 | 86/0 | |||||||
میزان پسند شکل ظاهری (از لحاظ شکل هندسی) گونه‌های موجود در فضای سبز شهر | ميانگين | 8/2 | 6/3 | 6/2 | 6/3 | ||||||
انحراف معیار | 86/0 | 45/1 | 63/0 | 12/1 | |||||||
تنوع و رنگ‌بندي گياهان موجود در شهر | ميانگين | 87/2 | 93/3 | 13/2 | 76/3 | ||||||
انحراف معیار | 84/0 | 38/1 | 74/0 | 11/1 | |||||||
امکان استفاده از فضای سبز شهر در همه فصول | ميانگين | 73/2 | 47/3 | 27/2 | 67/3 | ||||||
انحراف معیار | 96/0 | 18/1 | 03/1 | 11/1 | |||||||
همان‌گونه که در جدول 2 مشاهده می‌شود، در جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری میانگین پیش‌آزمون در گروه آزمایش برابر با 56 و پس‌آزمون 07/79 به دست آمده است. در گروه کنترل میانگین متغیر مذکور در پیش‌آزمون و پس‌آزمون به ترتیب برابر با 93/50 و 6/76 حاصل گردیده است. به طور کلی براساس یافته‌های توصیفی میانگین نمرات جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در گروه آزمایش نسبت به کنترل افزایش بیشتری در مرحله پس‌آزمون نشان داده است.
جدول3-آزمون کلموگروف- اسمیرنف جهت ارزیابی نرمال بودن توزیع نمرات متغیرهای پژوهش در مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون
Table 3- Kolmogorov-Smirnov Test for Normality of Pre- and Post-Test Scores
متغیر | گروه ها | پیش‌آزمون | پس‌آزمون | |||
آماره | معنی‌داری |
|
| |||
جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری کل | آزمایش | 159/0 | 174/0 | 189/0 | 19/0 | |
کنترل | 2/0 | 2/0 | 2/0 | 152/0 | ||
رضایت از دسترسی به مراکز | آزمایش | 272/0 | 004/0 | 217/0 | 056/0 | |
کنترل | 239/0 | 021/0 | 173/0 | 2/0 | ||
رضایت از روان بودن تردد وسایل نقلیه | آزمایش | 232/0 | 029/0 | 363/0 | 001/0 | |
کنترل | 281/0 | 002/0 | 253/0 | 011/0 | ||
رضایت از دسترسی به فضاهای مذهبی | آزمایش | 392/0 | 001/0 | 205/0 | 091/0 | |
کنترل | 249/0 | 013/0 | 194/0 | 133/0 | ||
ایمنی و بزرگ بودن پیاده‌روها | آزمایش | 263/0 | 006/0 | 241/0 | 052/0 | |
کنترل | 317/0 | 001/0 | 212/0 | 068/0 | ||
احساس سلامتی از زندگی و تردد شهری | آزمایش | 453/0 | 001/0 | 173/0 | 2/0 | |
کنترل | 282/0 | 02/0 | 276/0 | 003/0 | ||
اهمیت سلامت افراد ساکن در شهر | آزمایش | 3/0 | 001/0 | 322/0 | 001/0 | |
کنترل | 317/0 | 001/0 | 274/0 | 003/0 | ||
تأثیر محیط و فضای سبز شهر در احساس آرامش | آزمایش | 283/0 | 002/0 | 339/0 | 001/0 | |
کنترل | 27/0 | 004/0 | 186/0 | 17/0 | ||
استفاده از فضای باز در روزهای تعطیل | آزمایش | 312/0 | 001/0 | 233/0 | 027/0 | |
کنترل | 244/0 | 017/0 | 326/0 | 001/0 | ||
ترجیح حضور در این شهر | آزمایش | 27/0 | 004/0 | 255/0 | 01/0 | |
کنترل | 272/0 | 004/0 | 367/0 | 001/0 | ||
احساس خوب از سکونت در شهر | آزمایش | 324/0 | 001/0 | 325/0 | 001/0 | |
کنترل | 326/0 | 001/0 | 322/0 | 001/0 | ||
شهر خوش نام ایران | آزمایش | 217/0 | 056/0 | 35/0 | 001/0 | |
کنترل | 226/0 | 051/0 | 254/0 | 01/0 | ||
تعلق خاطر به فضلی باز شهری | آزمایش | 297/0 | 01/0 | 238/0 | 022/0 | |
کنترل | 168/0 | 2/0 | 212/0 | 069/0 | ||
رضایت از روشنایی و نورپردازی فضای باز | آزمایش | 295/0 | 001/0 | 2/0 | 11/0 | |
کنترل | 212/0 | 068/0 | 254/0 | 01/0 | ||
مطابقت فضای شهری یا معماری ایرانی- اسلامی | آزمایش | 234/0 | 027/0 | 329/0 | 001/0 | |
کنترل | 205/0 | 091/0 | 249/0 | 013/0 | ||
رضایت از وضعیت آسفالت، جوي و جدول معابر شهر | آزمایش | 253/0 | 011/0 | 359/0 | 0001/0 | |
کنترل | 242/0 | 018/0 | 233/0 | 027/0 | ||
رضایت از كف سازي شهراز لحاظ تنوع مصالح، راحتی و دوام | آزمایش | 27/0 | 004/0 | 238/0 | 022/0 | |
کنترل | 371/0 | 001/0 | 205/0 | 09/0 | ||
رضایت از جایگذاری امكانات داخل شهر | آزمایش | 255/0 | 009/0 | 284/0 | 002/0 | |
کنترل | 278/0 | 003/0 | 258/0 | 008/0 | ||
میزان پسند شکل ظاهری گونه‌های موجود در فضای سبز شهر | آزمایش | 258/0 | 008/0 | 232/0 | 029/0 | |
کنترل | 403/0 | 001/0 | 173/0 | 2/0 | ||
تنوع و رنگ‌بندي گياهان موجود در شهر | آزمایش | 297/0 | 001/0 | 253/0 | 011/0 | |
کنترل | 238/0 | 022/0 | 284/0 | 002/0 | ||
امکان استفاده از فضای سبز شهر در همه فصول | آزمایش | 276/0 | 003/0 | 34/0 | 001/0 | |
کنترل | 202/0 | 101/0 | 218/0 | 054/0 | ||
همان‌طور که در جدول 3 مشاهده مي‌شود، فرض صفر مبني بر نرمال بودن توزيع نمرات در متغیر کل پژوهش شامل نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون باقي است يعني توزيع نمرات نمونه نرمال و همسان با جامعه است و کجي و کشيدگي حاصل اتفاقي است (همه سطوح معني‌داري بزرگ‌تر از 05/0 است). اما در بیشتر سوالات پرسشنامه در هر دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون رد شده است (سطوح معني‌داري کمتر از 05/0 است).
هدف از بررسي پيش‌فرض برابری ورایانس‌ها، بررسی مساوي بودن واريانس‌هاي گروه‌هاست. بدين منظور از آزمون لوين استفاده شده است. نتایج، در جدول 4 آورده شده است.
جدول 4- آزمون لوین جهت ارزیابی پيش‌فرض برابري واريانس‌هاي نمرات متغیرهای پژوهش
Table 4- Levene's Test for Equality of Variances of Research Variables
مراحل پژوهش | پیش‌آزمون | پس‌آزمون | ||
متغیر | F | معني‌داري | F | معني‌داري |
جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری کل | 863/2 | 102/0 | 406/2 | 132/0 |
رضایت از دسترسی به مراکز | 005/1 | 325/0 | 318/0 | 577/0 |
رضایت از روان بودن تردد وسایل نقلیه | 636/0 | 432/0 | 868/2 | 101/0 |
رضایت از دسترسی به فضاهای مذهبی | 08/0 | 78/0 | 002/0 | 966/0 |
ایمنی و بزرگ بودن پیاده‌روها | 08/0 | 779/0 | 408/9 | 005/0 |
احساس سلامتی از زندگی و تردد شهری | 532/1 | 226/0 | 666/0 | 421/0 |
اهمیت سلامت افراد ساکن در شهر | 492/0 | 489/0 | 39/0 | 538/0 |
تأثیر محیط و فضای سبز شهر در احساس آرامش | 229/0 | 636/0 | 544/2 | 122/0 |
استفاده از فضای باز در روزهای تعطیل | 442/2 | 129/0 | 652/0 | 426/0 |
ترجیح حضور در این شهر | 645/0 | 428/0 | 373/1 | 251/0 |
احساس خوب از سکونت در شهر | 289/0 | 595/0 | 001/0 | 976/0 |
شهر خوش نام ایران | 002/0 | 968/0 | 451/4 | 054/0 |
تعلق خاطر به فضلی باز شهری | 737/2 | 109/0 | 952/2 | 097/0 |
رضایت از روشنایی و نورپردازی فضای باز | 202/0 | 656/0 | 499/0 | 486/0 |
مطابقت فضای شهری یا معماری ایرانی- اسلامی | 23/0 | 635/0 | 758/0 | 391/0 |
رضایت از وضعیت آسفالت، جوي و جدول معابر شهر | 311/0 | 582/0 | 1/0 | 754/0 |
رضایت از كف‌سازي شهراز لحاظ تنوع مصالح، راحتی و دوام | 968/0 | 334/0 | 467/6 | 017/0 |
رضایت از جایگذاری امكانات داخل شهر | 091/0 | 765/0 | 205/1 | 282/0 |
میزان پسند شکل ظاهری گونه‌های موجود در فضای سبز شهر | 737/0 | 398/0 | 44/2 | 129/0 |
تنوع و رنگ‌بندي گياهان موجود در شهر | 009/0 | 924/0 | 415/0 | 525/0 |
امکان استفاده از فضای سبز شهر در همه فصول | 24/0 | 628/0 | 043/0 | 837/0 |
همان‌طور که در جدول 4ديده مي‌شود، پيش‌فرض لوين مبني بر برابري واريانس‌ها در گروه‌ها در متغیر وابسته پژوهش شامل جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در مرحله پیش‌آزمون و همه سؤالات در مرحله پیش‌آزمون تأیید شده است و در مرحله پس‌آزمون نیز در نمره کل و بیشتر سؤالات به جز ایمنی پیاده‌روها و رضایت از کف‌سازی تأیید شده است.
در حالی که این فرض وجود دارد که در تحلیل کوواریانس‌ها متغیرها در کل داده‌ها باید خطی باشند، این فرض نیز مطرح است که خطوط رگرسیون برای هر گروه باید یکسان باشد. اگر خطوط رگرسیون ناهمگن باشند، آن گاه تحلیل کوواریانس مناسب نیست. فرض همگنی رگرسیون یک موضوع کلیدی تحلیل رگرسیون است (Khadivi et al., 2012). جهت بررسی این پيش‌فرض آزمون تعامل گروه در پیش‌آزمون از نظر پس‌آزمون در جدول 5 ارائه شده است.
جدول 5- نتایج بررسی رابطه خطی پیش‌آزمون و متغیر وابسته در متغيرهاي پژوهش
Table 5- Results of Linear relationship between Pretest and Dependent Variable for Research Variables
شاخص متغير | مجموع مجذورات | درجه آزادي | ميانگين مجذورات | F | معنی‌داری |
جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری | 531/10 | 1 | 531/10 | 478/0 | 495/0 |
همان‌گونه که در جدول 5 مشاهده می‌شود، تعامل پیش‌آزمون با عضویت گروهی در متغیر وابسته غیر معنی‌دار به دست نیامده است و لذا می‌توان گفت در همه متغیرهای پژوهش رابطه پیش‌آزمون با متغیر وابسته خطی است.
در جدول 6 نتایج همبستگی نمرات متغیر پژوهش با ویژگی‌های جمعیت شناختی پیوسته سن و تحصیلات ارائه شده است. در صورتی که متغیر پژوهش رابطه معنی‌داری با این متغیرها داشته باشند، باید در بررسی فرضیه کنترل شوند.
جدول 6- ضرايب همبستگي متغيرهاي جمعيت شناختي با متغير پژوهش
Table 6- Correlation Coefficients between Demographic Variables and the Research Variable
متغيرهاي پژوهش | سن | تحصیلات | ||
ضریب همبستگی | معنی‌داری | ضریب همبستگی | معنی‌داری | |
جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری | 214/0 | 256/0 | 077/0- | 684/0 |
همان‌طور که در جدول 6 ديده مي‌شود، سن و تحصیلات رابطه معنی‌داری با متغیر پژوهش نشان نداده است، هر دو سطوح معنی‌داری از 05/0 بیشتر است. بدین ترتیب در بررسی فرضیه پژوهش نیازی به کنترل این متغیرهای جمعیت شناختی نیست.
با توجه به تأیید بیشتر پيش‌فرض‌های آماری لازم همچنین برابری تعداد در دو گروه، می‌توان از آزمون پارامتری تحلیل کوواریانس استفاده نمود. نتايج تحليل کوواريانس اثر آموزش مؤلفه‌های زیبایی شناسی فضای سبز بر نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در جدول 7 ارائه شده است. در اين تحليل، به منظور مهار اثر اجراي پيش‌آزمون بر نتايج نمرات پس‌آزمون نمرات پيش‌آزمون کنترل گرديده است يعني اثر آن از روي نمرات پس‌آزمون برداشته شده است و سپس دو گروه با توجه به نمرات باقي مانده مقايسه شده‌اند.
جدول 7- نتايج تحليل کوواريانس مقايسه ميانگين‌هاي نمرات نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری برحسب عضویت گروهی
Table 7- Results of Covariance Analysis Comparing Mean Attitude Scores Regarding the Prevention of Urban Green Space Destruction Based on Group Membership
منبع تغييرات | مجموع مجذورات | درجه آزادي | میانگین مجذورات | F | معني‌داري | اندازه اثر | توان آماري |
پیش‌آزمون | 119/5 | 1 | 119/5 | 237/0 | 63/0 | 009/0 | 076/0 |
عضویت گروهی | 352/47 | 1 | 352/47 | 191/2 | 15/0 | 075/0 | 298/0 |
خطا | 415/583 | 27 | 608/21 |
|
|
|
|
همان‌طور که در جدول 7 مشاهده مي‌شود، نمرات پیش‌آزمون نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری با پس‌آزمون آن رابطه معنی‌داری ندارد. همچنین تفاوت بين ميانگين‌های تعدیل شده نمرات نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در مرحله پس‌آزمون (بعد از کنترل نمرات پيش‌آزمون) در دو گروه آزمایش و کنترل معني‌دار به دست نیامده است (05/0p>). لذا پاسخ به سؤال پژوهش منفی است. به عبارت ديگر آموزش مؤلفه‌های زیبایی‌شناسی فضای سبز، نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری را در گروه آزمایش نسبت به کنترل افزایش معنی‌داری نمی‌دهد. ميزان تأثير اين آموزش‌ها در مرحله پس‌آزمون 075/0 بوده است. يعني تنها در حدود 5/7 درصد از واريانس نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری مربوط به عضويت گروهي و يا تأثير آموزش‌ها است که این مقدار جزیی و غیر معنی‌دار است.
میانگین‌هاي تعدیل شده نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در مرحله پس‌آزمون در دو گروه در جدول 8 ارائه شده است.
جدول 8- میانگین‌هاي تعدیل شده نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در مرحله پس‌آزمون در دو گروه
Table 8- Adjusted Mean Attitudes towards Preventing Urban Green Space Destruction in the Post-test Phase for Two Groups
مرحله پژوهش | گروه | میانگین | خطای انحراف استاندارد |
پس‌آزمون | آزمایش | 34/79 | 32/1 |
کنترل | 33/76 | 32/1 |
نتايج تحليل کوواريانس اثر آموزش مؤلفه‌های زیبایی شناسی فضای سبز بر مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در جدول9 تا 13 ارائه شده است.
جدول 9- نتايج تحليل کوواريانس مقايسه ميانگين‌هاي نمرات مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در بعد شاخص دسترسی و خدماتی برحسب عضویت گروهی
Table 9- Results of Covariance Analysis Comparing Mean Scores of Attitude Components Related to Preventing Urban Green Space Destruction in the Dimension of Accessibility and Services, According to Group Membership
مؤلفه‌ها | منبع تغييرات | مجموع مجذورات | درجه آزادي | میانگین مجذورات | F | معني‌داري | اندازه اثر | توان آماري |
رضایت از دسترسی به مراکز | پیش‌آزمون | 452/3 | 1 | 452/3 | 119/3 | 089/0 | 104/0 | 339/0 |
عضویت گروهی | 053/0 | 1 | 053/0 | 048/0 | 828/0 | 002/0 | 055/0 | |
خطا | 88/129 | 27 | 107/1 |
|
|
|
| |
رضایت از روان بودن تردد وسایل نقلیه | پیش‌آزمون | 001/0 | 1 | 001/0 | 001/0 | 989/0 | 001/0 | 05/0 |
عضویت گروهی | 71/2 | 1 | 71/2 | 001/0 | 999/0 | 001/0 | 05/0 | |
خطا | 466/27 | 27 | 017/1 |
|
|
|
| |
رضایت از دسترسی به فضاهای مذهبی | پیش‌آزمون | 913/2 | 1 | 913/2 | 608/2 | 118/0 | 088/0 | 344/0 |
عضویت گروهی | 069/0 | 1 | 069/0 | 062/0 | 805/0 | 002/0 | 057/0 | |
خطا | 154/30 | 27 | 117/1 |
|
|
|
| |
ایمنی و بزرگ بودن پیاده‌روها | پیش‌آزمون | 344/1 | 1 | 344/1 | 031/1 | 319/0 | 037/0 | 165/0 |
عضویت گروهی | 065/2 | 1 | 065/2 | 584/1 | 219/0 | 055/0 | 229/0 | |
خطا | 189/35 | 27 | 303/1 |
|
|
|
|
همان‌طور که در جدول 9 مشاهده مي‌شود، نمرات پیش‌آزمون در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص دسترسی و خدماتی با پس‌آزمون آن‌ها رابطه معنی‌داری ندارد. هم چنین تفاوت بين ميانگين‌های تعدیل شده نمرات در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص دسترسی و خدماتی در مرحله پس‌آزمون (بعد از کنترل نمرات پيش‌آزمون) در دو گروه آزمایش و کنترل معني دار به دست نیامده است (05/0p>).
جدول 10- نتايج تحليل کوواريانس مقايسه ميانگين‌هاي نمرات مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص سلامت فرد برحسب عضویت گروهی
Table 10- Results of Covariance Analysis Comparing Mean Scores of Attitude Components Related to Preventing Urban Green Space Destruction on the Individual Health Index, According to Group Membership
مؤلفه‌ها | منبع تغييرات | مجموع مجذورات | درجه آزادي | میانگین مجذورات | F | معني‌داري | اندازه اثر | توان آماري |
احساس سلامتی از زندگی و تردد شهری | پیش‌آزمون | 239/1 | 1 | 239/1 | 947/0 | 339/0 | 034/0 | 156/0 |
عضویت گروهی | 801/1 | 1 | 801/1 | 378/1 | 251/0 | 049/0 | 205/0 | |
خطا | 295/35 | 27 | 307/1 |
|
|
|
| |
اهمیت سلامت افراد ساکن در شهر | پیش‌آزمون | 579/0 | 1 | 579/0 | 364/0 | 551/0 | 013/0 | 09/0 |
عضویت گروهی | 407/0 | 1 | 407/0 | 256/0 | 617/0 | 009/0 | 078/0 | |
خطا | 88/42 | 27 | 588/1 |
|
|
|
| |
تأثیر محیط و فضای سبز شهر در احساس آرامش | پیش‌آزمون | 474/0 | 1 | 474/0 | 424/0 | 52/0 | 015/0 | 096/0 |
عضویت گروهی | 765/3 | 1 | 765/3 | 367/3 | 078/0 | 115/0 | 425/0 | |
خطا | 193/30 | 27 | 118/1 |
|
|
|
| |
استفاده از فضای باز در روزهای تعطیل | پیش‌آزمون | 089/3 | 1 | 089/3 | 795/2 | 106/0 | 094/0 | 364/0 |
عضویت گروهی | 118/1 | 1 | 118/1 | 012/2 | 323/0 | 036/0 | 163/0 | |
خطا | 844/29 | 27 | 105/1 |
|
|
|
|
همان‌طور که در جدول 10 مشاهده مي‌شود، نمرات پیش‌آزمون در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص سلامت فرد با پس‌آزمون آن‌ها رابطه معنی‌داری ندارد. همچنین تفاوت بين ميانگين‌های تعدیل شده نمرات در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص سلامت فرد در مرحله پس‌آزمون (بعد از کنترل نمرات پيش‌آزمون) در دو گروه آزمایش و کنترل معني دار به دست نیامده است (05/0p>).
جدول 11 -نتايج تحليل کوواريانس مقايسه ميانگين‌هاي نمرات مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص احساس تعلق برحسب عضویت گروهی
Table 11: Results of Covariance Analysis Comparing Mean Scores of Attitude Components Related to Preventing Urban Green Space Destruction Based on Group Membership
مؤلفه‌ها | منبع تغييرات | مجموع مجذورات | درجه آزادي | میانگین مجذورات | F | معني‌داري | اندازه اثر | توان آماري |
ترجیح حضور در این شهر | پیش‌آزمون | 008/0 | 1 | 008/0 | 005/0 | 945/0 | 001/0 | 051/0 |
عضویت گروهی | 022/0 | 1 | 022/0 | 014/0 | 907/0 | 001/0 | 051/0 | |
خطا | 926/42 | 27 | 59/1 |
|
|
|
| |
احساس خوب از سکونت در شهر | پیش‌آزمون | 31/0 | 1 | 31/0 | 228/0 | 637/0 | 008/0 | 075/0 |
عضویت گروهی | 391/0 | 1 | 391/0 | 287/0 | 596/0 | 011/0 | 081/0 | |
خطا | 767/36 | 27 | 361/1 |
|
|
|
| |
شهر خوش نام ایران | پیش‌آزمون | 001/0 | 1 | 001/0 | 001/0 | 99/0 | 001/0 | 05/0 |
عضویت گروهی | 596/1 | 1 | 596/1 | 675/1 | 207/0 | 058/0 | 239/0 | |
خطا | 733/25 | 27 | 953/0 |
|
|
|
| |
تعلق خاطر به فضلی باز شهری | پیش‌آزمون | 102/0 | 1 | 102/0 | 103/0 | 751/0 | 004/0 | 061/0 |
عضویت گروهی | 714/1 | 1 | 714/1 | 717/1 | 201/0 | 06/0 | 244/0 | |
خطا | 964/26 | 27 | 999/0 |
|
|
|
|
همان‌طور که در جدول 11 مشاهده مي‌شود، نمرات پیش‌آزمون در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص احساس تعلق با پس‌آزمون آن‌ها رابطه معنی‌داری ندارد. همچنین تفاوت بين ميانگين‌های تعدیل شده نمرات در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص احساس تعلق در مرحله پس‌آزمون (بعد از کنترل نمرات پيش‌آزمون) در دو گروه آزمایش و کنترل معني دار به دست نیامده است (05/0p>).
جدول 12- نتايج تحليل کوواريانس مقايسه ميانگين‌هاي نمرات مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص کالبدی برحسب عضویت گروهی
Table 12: Results of Covariance Analysis Comparing Mean Scores of Attitude Components Related to Preventing Urban Green Space Destruction in the Physical Index, According to Group Membership
مؤلفه ها | منبع تغييرات | مجموع مجذورات | درجه آزادي | میانگین مجذورات | F | معني‌داري | اندازه اثر | توان آماري |
رضایت از روشنایی و نورپردازی فضای باز | پیش‌آزمون | 465/0 | 1 | 465/0 | 364/0 | 551/0 | 013/0 | 09/0 |
عضویت گروهی | 172/0 | 1 | 172/0 | 135/0 | 717/0 | 005/0 | 064/0 | |
خطا | 468/34 | 27 | 277/1 |
|
|
|
| |
مطابقت فضای شهری یا معماری ایرانی- اسلامی | پیش‌آزمون | 035/0 | 1 | 035/0 | 024/0 | 879/0 | 001/0 | 053/0 |
عضویت گروهی | 001/0 | 1 | 001/0 | 001/0 | 98/0 | 001/0 | 05/0 | |
خطا | 832/39 | 27 | 457/1 |
|
|
|
| |
رضایت از وضعیت آسفالت، جوي و جدول معابر شهر | پیش‌آزمون | 292/0 | 1 | 292/0 | 236/0 | 631/0 | 009/0 | 076/0 |
عضویت گروهی | 633/1 | 1 | 633/1 | 319/1 | 261/0 | 047/0 | 198/0 | |
خطا | 441/33 | 27 | 239/1 |
|
|
|
| |
رضایت از كف‌سازي شهر از لحاظ تنوع مصالح، راحتی و دوام | پیش‌آزمون | 01/0 | 1 | 01/0 | 01/0 | 922/0 | 001/0 | 051/0 |
عضویت گروهی | 475/1 | 1 | 475/1 | 472/1 | 235/0 | 052/0 | 216/0 | |
خطا | 057/27 | 27 | 002/1 |
|
|
|
| |
رضایت از جایگذاری امكانات داخل شهر | پیش‌آزمون | 001/0 | 1 | 001/0 | 001/0 | 99/0 | 001/0 | 05/0 |
عضویت گروهی | 467/0 | 1 | 467/0 | 498/0 | 487/0 | 018/0 | 105/0 | |
خطا | 33/25 | 27 | 938/0 |
|
|
|
|
همان‌طور که در جدول 12 مشاهده مي‌شود، نمرات پیش‌آزمون در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص کالبدی با پس‌آزمون آن‌ها رابطه معنی‌داری ندارد. همچنین تفاوت بين ميانگين‌های تعدیل شده نمرات در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص کالبدی در مرحله پس‌آزمون (بعد از کنترل نمرات پيش‌آزمون) در دو گروه آزمایش و کنترل معني دار به دست نیامده است (05/0p>).
جدول 13- نتايج تحليل کوواريانس مقايسه ميانگين‌هاي نمرات مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص محیطی و محیط زیستی برحسب عضویت گروهی
Table 13- Results of Covariance Analysis Comparing Mean Scores of Attitude Components Related to Preventing Urban Green Space Destruction, Classified by Environmental and Ecological Indices, According to Group Membership.
مؤلفه‌ها | منبع تغييرات | مجموع مجذورات | درجه آزادي | میانگین مجذورات | F | معني‌داري | اندازه اثر | توان آماري |
میزان پسند شکل ظاهری گونه‌های موجود در فضای سبز شهر | پیش‌آزمون | 41/4 | 1 | 41/4 | 783/2 | 107/0 | 093/0 | 363/0 |
عضویت گروهی | 081/0 | 1 | 081/0 | 051/0 | 823/0 | 002/0 | 055/0 | |
خطا | 79/42 | 27 | 585/1 |
|
|
|
| |
تنوع و رنگ‌بندي گياهان موجود در شهر | پیش‌آزمون | 142/1 | 1 | 142/1 | 715/0 | 405/0 | 026/0 | 129/0 |
عضویت گروهی | 257/1 | 1 | 257/1 | 787/0 | 383/0 | 028/0 | 137/0 | |
خطا | 124/43 | 27 | 597/1 |
|
|
|
| |
امکان استفاده از فضای سبز شهر در همه فصول | پیش‌آزمون | 281/0 | 1 | 281/0 | 207/0 | 653/0 | 008/0 | 072/0 |
عضویت گروهی | 166/0 | 1 | 166/0 | 122/0 | 73/0 | 004/0 | 063/0 | |
خطا | 785/36 | 27 | 362/1 |
|
|
|
|
همان‌طور که در جدول13 مشاهده مي‌شود، نمرات پیش‌آزمون در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص محیطی و محیط زیستی با پس‌آزمون آن‌ها رابطه معنی‌داری ندارد. همچنین تفاوت بين ميانگين‌های تعدیل شده نمرات در همه مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در شاخص محیطی و محیط زیستی در مرحله پس‌آزمون (بعد از کنترل نمرات پيش‌آزمون) در دو گروه آزمایش و کنترل معني‌دار به دست نیامده است (05/0p>).
با توجه به نتایج جدول 9 تا 13 می‌توان گفت، پاسخ به سؤال دوم پژوهش نیز منفی است. به عبارت ديگر آموزش مؤلفه‌های زیبایی شناسی فضای سبز، هیچ یک از مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری را در گروه آزمایش نسبت به کنترل افزایش معنی‌داری نمی‌دهد.
بحث و نتیجه‌گیری
با گسترش شهرنشینی و افزایش تراکم جمعیت در شهرها، شکل‌گیری روابط و فضاهای جدید در محیط‌های شهری، فشار قابل توجهی بر ساکنان این مناطق وارد کرده است. این فشارها به ویژه در زمینه‌های جسمی و روانی ساکنان تأثیرگذار بوده و آن‌ها را به جستجوی راحتی و آرامش در محیط‌های شهری، به‌ویژه در خارج از منازلشان سوق داده است (Polat & Akay, 2015). فضای سبز شهری به‌عنوان یکی از عناصر حیاتی شهرهای امروزی، نقشی کلیدی در بهبود کیفیت زندگی شهری و کاهش اثرات منفی توسعه صنعتی و جمعیتی ایفا می‌کند (Deng, 2020). کیفیت محیط زیست و فضای سبز شهری به عنوان یک عامل محوری مؤثر بر رفاه بشریت تاثیرگذار است. آموزش محیط زیستی یک استراتژی حفاظتی حیاتی را تشکیل می دهد (Ardoin et al., 2020). این امر آگاهی و درک محیط زیست و همچنین احساس مسئولیت و اقدام برای حفاظت از محیط زیست را توسعه می‌دهد. آموزش محیط زیست می‌تواند به مردم کمک کند تا درک عمیق‌تری از علل و اثرات مشکلات محیط زیستی به دست آورند. از طریق آموزش محیط زیست، مردم می‌توانند یاد بگیرند که چگونه از منابع برای حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی و کاهش آسیب به محیط زیست استفاده بهتری کنند (Kang et al., 2024). در همین راستا، آموزش شهروندان در زمینه ارزش‌های زیباشناختی و محیط زیستی این فضاها می‌تواند نقشی حیاتی در کاهش تخریب آن‌ها ایفا کند. به همین دلیل، لازم است پژوهش‌هایی انجام شود تا اهمیت این موضوع روشن گردد. بر این اساس، پژوهش حاضر به بررسی مولفه‌های زیباشناسی فضای سبز از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی و ارزیابی تأثیر این آموزش‌ها در پیشگیری از تخریب فضای سبز شهری پرداخته است. طبق نتایج تحلیل کوواریانس به بررسی اثر آموزش مؤلفه‌های زیبایی‌شناسی فضای سبز بر نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری پرداخته است. در این تحلیل، به منظور حذف تأثیر پیش‌آزمون بر نمرات پس‌آزمون، نمرات پیش‌آزمون کنترل شده و اثر آن از نمرات پس‌آزمون حذف شده است. سپس دو گروه با توجه به نمرات باقی‌مانده مقایسه شدند. نتایج نشان داد که نمرات پیش‌آزمون نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری با نمرات پس‌آزمون رابطه معنی‌داری نداشته است. همچنین، تفاوت معنی‌داری بین میانگین‌های تعدیل‌شده نمرات پس‌آزمون دو گروه آزمایش و کنترل (با کنترل نمرات پیش‌آزمون) مشاهده نشد (p>0.05). به این ترتیب، پاسخ به پرسش پژوهش منفی است؛ یعنی آموزش مؤلفه‌های زیبایی‌شناسی فضای سبز تأثیر معنی‌داری بر بهبود نگرش نسبت به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل نداشته است. میزان تأثیر این آموزش‌ها در مرحله پس‌آزمون برابر با 075/0 بود، به این معنا که تنها 5/7 درصد از واریانس نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری به عضویت در گروه یا تأثیر آموزش‌ها مربوط است، که این مقدار ناچیز و غیر معنی‌دار است.
علاوه بر این، بررسی مؤلفه‌های مختلف نگرش نشان داد که نمرات پیش‌آزمون در تمامی مؤلفه‌های نگرش (دسترسی و خدمات، سلامت فردی، احساس تعلق، شاخص‌های کالبدی و محیطی) با پس‌آزمون رابطه معنی‌داری نداشتند. همچنین، تفاوت بین میانگین‌های تعدیل‌شده نمرات این مؤلفه‌ها در دو گروه آزمایش و کنترل پس از کنترل نمرات پیش‌آزمون نیز معنی‌داری نبود (p>0.05). بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که آموزش مؤلفه‌های زیبایی‌شناسی فضای سبز، هیچ‌یک از مؤلفه‌های نگرش مربوط به جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری را به طور معنی‌داری در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل بهبود نداده است.
Horng و همکاران (2024) در پژوهشی به ارزیابی مواد آموزشی موجود در تایوان برای پیشگیری و کنترل آلودگی پرداختند. این مقاله به دنبال یافتن نقاط قوت و ضعف این مواد آموزشی و تطبیق آن‌ها با اهداف کلی آموزش محیط زیست است که به این نتیجه رسیده است که مواد آموزشی موجود در تایوان به طور کلی به اهداف کلی آموزش محیط زیست توجه دارند. اما در پژوهش حاضر این نتیجه بدست آمد که آموزش زیباشناسی فضای سبز تأثیر چندانی بر تغییر نگرش افراد نسبت به محیط زیست نداشته است. این نتیجه ممکن است به دلایل مختلفی مانند کوتاه بودن دوره آموزشی یا عدم استفاده از روش‌های آموزشی مناسب باشد. Sharma و همکاران (2023) در پژوهش خود به دنبال بررسی تأثیر آموزش محیط زیست بر نگرش‌ها و رفتارهای محیط زیستی دانشجویان از چندین موسسه آموزش عالی هند و برزیل بودند، اما برخلاف پژوهش حاضر به این نتیجه رسیدند که آموزش محیط زیست تأثیر مثبتی بر نگرش‌ها و رفتارهای محیط زیستی دانشجویان دارد.
Palliwoda & Priess (2021) در پژوهش خود به شناسایی عوامل مؤثر بر ادراک مثبت و منفی افراد از فضاهای سبز شهری و تفاوت این ادراک‌ها در گروه‌های سنی مختلف پرداختند. در این پژوهش با پرسش از بیش از 1700 نفر از کاربران فضاهای سبز شهری به این نتیجه رسیدند که افراد به عوامل مختلفی مانند عناصر طبیعی، زیبایی بصری، امکانات ورزشی و موقعیت مکانی فضاهای سبز اهمیت می‌دهند و این اهمیت در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است. این پژوهش همانند مطالعه حاضر نشان به اهمیت فضاهای سبز شهری برای رفاه حال انسان‌ها و حفظ محیط زیست اشاره کرده‌است و نشان می‌دهند که برای بهره‌برداری بهینه از این فضاها، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و آموزش عمومی است. Rahmanpour & Ramezani (1397) به سنجش تاثیر آموزش محیط زیست بر تغییر رفتارهای محیط زیستی شهروندان پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که آموزش محیط زیست تاثیر مثبتی بر عملکرد محیط زیستی شهروندان داشته است. به عبارت دیگر، آموزش باعث بهبود رفتارهای محیط زیستی شهروندان شده است. ولی در پژوهش حاضر آموزش نتوانسته به طور معنی‌داری باعث کاهش تمایل افراد به تخریب فضای سبز شود. Bagheri و همکاران (1398) به شناسایی عواملی که باعث می‌شود کارکنان مراکز تحقیقات فضای سبز بیشتر در توسعه فضای سبز شهری مشارکت کنند، پرداختند. این پژوهش نشان می‌دهد که عواملی مانند حمایت سازمانی، پاداش، و ارزیابی عملکرد نقش مهمی در مشارکت کارکنان مراکز تحقیقات فضای سبز دارند. همچنین، عوامل دیگری مانند فرصت‌های یادگیری و توسعه فردی نیز بر مشارکت کارکنان تأثیرگذار هستند.
استفاده از راهبردهای نوین آموزشی، مانند برنامه‌های آموزشی محلی، تورهای تفریحی آموزشی در فضای سبز، و بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال در آموزش زیباشناسی محیط زیست، می‌تواند به افزایش تعامل شهروندان با فضای سبز و جلوگیری از تخریب آن‌ها کمک کند (Van Oijstaeijen et al., 2020). یافته‌های این مطالعه این فرضیه را تایید نمی‌کند که آموزش مولفه‌های زیبایی‌شناختی فضاهای سبز شهری به طور قابل‌توجهی نگرش افراد را نسبت به جلوگیری از تخریب فضای سبز افزایش می‌دهد. در حالی که نتایج غیرمنتظره بود، ولی به رشد تحقیقات در مورد آموزش محیط زیست و تغییر نگرش کمک می‌کنند. تحقیقات آینده می‌تواند رویکردهای جایگزین برای آموزش محیط‌زیست، مانند یادگیری تجربی یا ابتکارات مبتنی بر جامعه را برای تعیین اثربخشی آن‌ها در پرورش رفتارهای طرفدار محیط زیست بررسی کند. علاوه بر این، بررسی بیشتر در مورد عوامل خاصی که بر نگرش افراد نسبت به فضاهای سبز شهری تأثیر می‌گذارد، ممکن است بینش‌های ارزشمندی را برای توسعه برنامه‌های آموزش محیطی مؤثرتر ارائه دهد.
References
Aboufazeli, S., Jahani, A., & Farahpour, M. (2024). Aesthetic quality modeling of the form of natural elements in the environment of urban parks. Evolutionary Intelligence, 17(1), 327-338. [In Persian]
Ardoin, N. M., Bowers, A. W., & Gaillard, E. (2020). Environmental education outcomes for conservation: A systematic review. Biological conservation, 241, 108224.
Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative research, 1(3), 385-405.
Bagheri, M., Mirdamadi, S. M., farajallah hosseini, S. J., & Lashgarara, F. (2020). Factors Affecting the Participation of Tehran Green Space Research, Education and Counseling Center Staff in Urban Green Space Development. Agricultural Education Administration Research, 11(51), 141-152. [In Persian]
Boyatzis, R. E. (1998). Transforming qualitative information: Thematic analysis and code development. Sage.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.
Dastras, F., & Khajenoori, B. (2019). Investigating the Relationship between Sociological Factors and Environmental Behavior of Citizens of Shiraz. Journal of Applied Sociology, 30(4), 35-58. [In Persian]
Deng, L., Luo, H., Ma, J., Huang, Z., Sun, L. X., Jiang, M. Y., ... & Li, X. (2020). Effects of integration between visual stimuli and auditory stimuli on restorative potential and aesthetic preference in urban green spaces. Urban Forestry & Urban Greening, 53, 126702.
Dorst, H., van der Jagt, A., Runhaar, H., & Raven, R. (2021). Structural conditions for the wider uptake of urban nature-based solutions–A conceptual framework. Cities, 116, 103283.
ghashghaei, R., & mansourian, E. (2021). Influential components on improving the quality of urban green space (Case study of sidewalks in Yasuj). Geography and Human Relationships, 4(3), 50-64.
Giannico, V., Spano, G., Elia, M., D’Este, M., Sanesi, G., & Lafortezza, R. (2021). Green spaces, quality of life, and citizen perception in European cities. Environmental research, 196, 110922.
Holloway, I., & Todres, L. (2003). The Status of Method: Flexibility, Consistencyand Coherence. Qualitative Research, 3(3), 345-357.
Horng, C. Y., Chen, S. C., & Cheng, Y. T. (2024). Review and Experience Sharing on Environmental Education for Pollution Prevention and Control in Taiwan. Japanese Journal of Environmental Education, 33(4), 4_79-89.
Kang, P., Huang, K., & Zhao, Y. (2024). A Study of Environmental Education Requirements in Urban Theme Parks from the Perspective of Adolescents. Sustainability, 16(2), 505.
Khadivi, m., zargar, y., & davoudi, i.. (2012). The effects of stress management based on cognitive-behavior therapy on type a personality and job stress in personnel of khozestan gas company. Journal of psychological achievements (journal of education & psychology), 19(1), 175-198. [In Persian]
Lafortezza, R., & Sanesi, G. (2019). Nature-based solutions: Settling the issue of sustainable urbanization. Environmental research, 172, 394-398.
Lahoti, S. A., Dhyani, S., Sahle, M., Kumar, P., & Saito, O. (2024). Exploring the Nexus between Green Space Availability, Connection with Nature, and Pro-Environmental Behavior in the Urban Landscape. Sustainability, 16(13), 5435.
Ma, B., Hauer, R.J., & Xu, C. (2020). Effects of Design Proportion and Distribution of Color in Urban and Suburban Green Space Planning to Visual Aesthetics Quality Forests, 11(3),278.
Martin, L., White, M. P., Hunt, A., Richardson, M., Pahl, S., & Burt, J. (2020). Nature contact, nature connectedness and associations with health, wellbeing and pro-environmental behaviours. Journal of environmental psychology, 68, 101389.
Morab, Y., Sadat, M., & Salehi I. (2016). Analysis and investigation of vitality in new urban parks (Case Study: Water and Fire Park, Tehran). Geographical Planning of Space, 6(20), 193-208. [In Persian]
Palliwoda, J., & Priess, J. A. (2021). What do people value in urban green? Linking characteristics of urban green spaces to users’ perceptions of nature benefits, disturbances, and disservices. Ecology and Society, 26(1), 28.
Polat, A. T., & Akay, A. (2015). Relationships between the visual preferences of urban recreation area users and various landscape design elements. Urban Forestry & Urban Greening, 14(3), 573-582.
Rahmanpour; S., & Ramazani, M. A. (2019). Investigating the role of environmental education of local communities in the environmental performance of citizens of the 5th area of Tabriz municipality. Sociological Studies, 11(41), 151-169. [In Persian]
Sezavar, N., Pazhouhanfar, M., Van Dongen, R. P., & Grahn, P. (2023). The importance of designing the spatial distribution and density of vegetation in urban parks for increased experience of safety. Journal of Cleaner Production, 403, 136768.
Sharma, N., Paço, A., & Upadhyay, D. (2023). Option or necessity: Role of environmental education as transformative change agent. Evaluation and Program Planning, 97, 102244.
Van Oijstaeijen, W., Van Passel, S., & Cools, J. (2020). Urban green infrastructure: A review on valuation toolkits from an urban planning perspective. Journal of environmental management, 267, 110603.
Wan, C., Shen, G. Q., & Choi, S. (2021). Underlying relationships between public urban green spaces and social cohesion: A systematic literature review. City, culture and society, 24, 100383.
Dobson, J., & Dempsey, N. (2021). Known but not done: How logics of inaction limit the benefits of urban green spaces. Landscape Research, 46(3), 390-402.
Whitburn, J., Abrahamse, W., & Linklater, W. (2023). Do environmental education fieldtrips strengthen children's connection to nature and promote environmental behaviour or wellbeing?. Current Research in Ecological and Social Psychology, 5, 100163.
