واکاوی حکم قتل ناشی از اشتباه در هدف در فقه امامیه

محورهای موضوعی : فقه و حقوق اسلامی

الهام صالحی ¹ (دانش آموخته فقه ‌و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه مازندران، مازندران، بابلسر، ایران.)
علی اکبر جهانی ² (استادیار گروه فقه ‌و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/05/05 تاریخ پذیرش : 1402/12/11 تاریخ انتشار : 1403/03/01

کلید واژه: قتل, اشتباه در هدف, ماهیت قتل, قانون مجازات اسلامی,

چکیده مقاله :

اشتباه در قتل یکی از موضوعات بحث ‌برانگیز در فقه و حقوق جزاء به شمار می‌رود که صور مختلف آن عبارت است از: اشتباه در هویت، اشتباه در هدف و اشتباه در فعل. با عنایت به این که قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 صراحتا به بحث اشتباه در هویت پرداخته است اما حکم دو صورت دیگر، در قانون مورد تصریح قرار نگرفته است بین فقهای عظام و به تبع آنان در بین حقوق‌دانان، در حکم اشتباه در هدف اختلاف است. آنچه که در مسأله اشتباه در هدف محل بحث می‌باشد این است که آیا قتل ناشی از اشتباه در هدف، عمد محسوب می‌شود یا شبه عمد و یا خطای محض؟ آیا مرتکب مستحق قصاص است یا باید دیه پرداخت کند؟ با عنایت به خلأ قانونی که در این قسم از اقسام قتل وجود دارد، بازخوانی و نقد مبانی فقهی به روش کتابخانه¬‌ای و اسنادی و نیز به کار بردن شیوه¬ی توصیفی – استدلالی و تحلیلی – تفسیری حاکی از آن است كه هرگاه جانی در اثر اشتباه در هدف مرتکب قتل مجنیٌ‌علیه شود، عمل ارتکابی شبه عمد محسوب می‌شود و قاتل مستحق پرداخت دیه خواهد بود، مگر این که مرتکب قتل فرد محقون‌الدم را داشته باشد ولی در اثر اشتباه در هدف، تیر به محقون الدم دیگر که مقصود او نیست اصابت کرده و به قتل برسد و احتمال آسیب وجود داشته باشد در این صورت قتل عمد محسوب می‌گردد.

چکیده انگلیسی:

Mistake in murder is one of the controversial issues in jurisprudence and criminal law, and its different forms include: mistake in identity, mistake in purpose, and mistake in action. Considering the fact that the legislator in the Islamic Penal Code approved in 2012 has explicitly discussed the mistake in identity, but the sentence of the other two cases has not been specified in the law, among the great jurists and according to them, among the jurists, in the sentence of mistake in the purpose of the dispute. Is. What is debatable about the issue of mistake in the target is whether the murder caused by the mistake in the target is considered intentional or pseudo-intentional or a pure mistake? Does the perpetrator deserve retribution or should he pay ransom? Considering the legal gap that exists in this type of murder, re-reading and criticizing the foundations of jurisprudence in a library and documents method as well as using a descriptive-argumentative and analytical-interpretive method indicates that whenever a life is killed in If the target is mistakenly committed to murder against him, the act committed is considered as intentional and the murderer will be entitled to pay the ransom, unless the perpetrator of the murder is the target person, but due to a mistake in the target, the shot hits another target, which is not his intention. and is killed and there is a possibility of injury, in this case it is considered intentional murder.

منابع و مأخذ:

* قرآن مجید
1. ابن ادریس حلی، محمدبن منصوربن احمد (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
2. ابوصلاح حلبی، تقی الدین بن نجم الدین (1403). الکافی فی الفقه (چاپ اول). اصفهان:کتابخانه عمومی امام امیر المومنین علیه السلام.
3. ابی براج، قاضی عبد العزیز طرابلسی (1406). المهذب(لابن البراج) (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
4. اصفهانى، مجلسى اول محمد تقى (1406). روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه (چاپ دوم). قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور.
5. آقایی جنت مکانی، حسین (1390). حقوق کیفری عمومی (براساس لایحه ی قانون مجازات اسلامی) (چاپ اول). تهران: جنگل.
6. آقایی نیا، حسین (1395). حقوق کیفری اختصاصی جرایم علیه اشخاص(جنایات) (چاپ پانزدهم). تهران: انتشارات میزان.
7. بخشی زاده اهری، امین (1392). محشای قانون مجازات اسلامی (چاپ اول). تهران: اندیشه عصر.
8. بهجت، محمد تقی (1386). استفتائات از محضر حضرت آیت الله العظمی بهجت (مدظله العالی) (چاپ اول). قم: انتشارات شفق.
9. پوربافرانی، حسن (1392). جرائم علیه اشخاص (صدمات جسمانی) (چاپ اول). تهران: انتشارات جنگل.
10. حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعه (چاپ اول). قم: موسسه آل البیت علیهم السلام.
11. خمینی، سید روح الله موسوی (بی تا). تحریر الوسیله (چاپ اول). قم: مطبوعات دارالعلم.
12. زراعت، عباس (1392). حقوق جزای اختصاصی 1 (جرایم علیه اشخاص بر اساس قانون مجازات اسلامی 1392) (چاپ اول). تهران: انتشارات جنگل.
13. ساولانی، اسماعیل (1393). حقوق جزای عمومی (چاپ ششم). تهران: مشاهیردادآفرین.
14. سبزواری، سید علی الاعلی (1413). مهذب الاحکام (للسبزواری) (چاپ چهارم). قم: موسسه المنار- دفتر حضرت آیة الله.
15. سپهوند، امیرخان (1386). جرایم علیه اشخاص (چاپ اول). تهران: انتشارات مجد.
16. شامبیاتی، هوشنگ (1392). حقوق جزای اختصاصی (جرایم علیه اشخاص) (چاپ اول). تهران: انتشارات مجد.
17. شکری، رضا (1395). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی (دکترین و رویه کیفری ایران) (چاپ اول). تهران: نشر مهاجر.
18. شهید اول، محمدبن مکی عاملی (1410). اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیة (چاپ اول). بیروت: الدار الاسلامیه.
19. شهید ثانی، زین العابدین بن علی عاملی (1410). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی-کلانتر) (چاپ اول). قم: کتابفروشی داوری، قم، چاپ اول.
20. شهید ثانی، زین العابدین بن علی عاملی (1413). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام (چاپ اول). قم: موسسه المعارف الاسلامیة.
21. شیخ صدوق، محمد بن علی (1418). الهدایة فی الاصول و الفروع (چاپ اول). قم: موسسه امام هادی علیه السلام.
22. شیخ طبرسی، ابو علی فضل بن حسن (1415). مجمع البیان فی التفسیر القرآن (چاپ اول). بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
23. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی (1413). المقنعه (چاپ اول). قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید- رحمة الله علیه.
24. شيرازى، سيد صادق حسينى (1425). التعليقات على شرائع الإسلام (چاپ ششم). قم: انتشارات استقلال.
25. صادقی، محمد هادی (1387). جرایم علیه اشخاص (چاپ سیزدهم). تهران: نشر میزان.
26. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1407). تهذیب الاحکام (چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
27. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الامامیه (چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.
28. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1410). ارشاد الاذهان الی احکام الایمان (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
29. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهراسدی ( 1413). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
30. فاضل هندی، محمد بن حسن اصفهانی (1416). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
31. فخر المحققین، محمدبن حسن بن یوسف حلی (1387). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد (چاپ اول). قم: موسسه اسماعیلیان.
32. قپانچی، حسام (1383). خطا در قربانی جنایت، مجله حقوقی دادگستری، دوره 68، شماره 46، ص 84.
33. کاشف الغطا، الشیخ محمد حسین (بی ‌تا). اصل الشیعة و اصولها، بی جا: موسسه الامام علی علیه السلام.
34. کاشف الغطاء، احمد (1423). سفینة النجاة و مشکاة الهدی و مصباح السعادات (چاپ اول). بی جا: موسسه کاشف الغطاء.
کلانتری، کیومرث؛ شیرزادی فر، فرشاد (1393). قتل ناشی از اشتباه در هدف با نگاهی به قانون مجازات اسلامی. مجله پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 10، شماره35، ص90.
35. کلینی، محمد بن یعقوب ابو جعفر (1429). الکافی (چاپ اول). قم: دارالحدیث للطباعة و النشر.
36. لنکرانی، محمد فاضل موحدی (1425). جامع المسائل (عربی- للفاضل) (چاپ اول). قم: انتشارات امیر قلم.
37. نجفی، محمد حسن صاحب جواهر (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (چاپ هفتم). بیروت: احیاء التراث العربی.
38. محدث نوری، میرزا حسن (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل (چاپ اول). بیروت: موسسه آل البیت علیه السلام.
39. محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن (1408). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چاپ دوم). قم: موسسه اسماعیلیان.
40. محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن (1418). المختصر النافع فی فقه الامامیة (چاپ هشتم). قم: موسسه المطبوعات الدینیة.
41. محقق داماد، سيد مصطفى (1391). قواعد فقه (بخش جزایی) (چاپ بیست و پنجم). تهران: مركز نشر علوم اسلامى.
42. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن (1397). دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام (2-1) (چاپ اول). تهران: میزان.
43. مرعشى نجفى، سيد شهاب الدين (1415). القصاص على ضوء القرآن و السنة (چاپ اول). قم: انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى قدس سره.
44. مزروعی، رسول (1394). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 قصاص (تحت اشراف آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی) (چاپ اول). قم: موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی.
45. معرفت، محمد هادی (1365). قتل عمد، شبه عمد، خطای محض، فصل نامه مطاالعات حقوقی و قضایی، شماره 5، ص 36-55.
46. مکارم شیرازی، ناصر (1385). استفتائات جدید (چاپ دوم). قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع).
47. منتظری نجف‌آبادى، حسين على (بی تا). رساله استفتاءات (چاپ اول). قم: بی نا.
48. منتظری، حسینعلی (1384). رساله استفتائات (چاپ سوم). تهران: نشر سایه.
49. میر محمد صادقی، حسین (1397). جرایم علیه اشخاص (چاپ بیست و ششم). تهران: نشر میزان.
50. ولیدی، محمدصالح (1371). حقوق جزا مسئولیت کیفری (چاپ دوم). تهران: موسسه انتشارات امیر کبیر.