مسئولیت مدنی دارنده حیوان متعارف و غیرمتعارف در حقوق ایران و فقه اسلامی
محورهای موضوعی : فقه و حقوق خصوصی
محمد صادق حافظی قهستانی
1
(دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران.)
شکرالله نیکوند
2
(استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران. )
عبدالعلی محمدی جوزانی
3
(استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، واحد ورامین –پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین-پیشوا، ایران. )
کلید واژه: مسئولیت مدنی, دارنده, نگهدارنده, حیوانات متعارف و غیرمتعارف.,
چکیده مقاله :
حیوانات به تبع غریزه خود دارای اراده نسبی بوده و به همین دلیل ممکن است به اشخاص یا اموال آن‌ها خسارتی وارد نمایند، که مسئولیت جبران آن بر عهده دارنده حیوان می‌باشد. مسئولیت ناشی از حیوانات در حقوق برخی از کشورها، بر عهده دارنده بوده و دارنده شخصی اعم از مالک، متصرف و نگهدارنده می‌باشد، که وظيفه مراقبت و کنترل افعال حیوان را بر عهده دارد. ليكن در متون قانونی ما جز در قانون بیمه اجباری، به واژه دارنده اشاره‌ای نشده و مسئولیت ناشی از حیوانات داراي عنوان مجزا نبوده و به صورت پراکنده در قوانین مختلف قید شده است. مضاف بر این در حقوق ایران هیچ‌گونه تقسیم‌بندی مشخصی دال بر تفاوت بین حیوانات بر حسب متعارف یا غیرمتعارف بودن حیوان با محل نگهداری و به تبع آن میزان مسئولیت مدنی دارنده و مبنای حاکم بر آن وجود ندارد. علی‌ایحال به دلیل افزایش تمایل اشخاص به نگهداری حیوانات، علی‌الخصوص حیوانات غیرمتعارف که بر اساس ویژگی‌هایی از قبیل صدای نامناسب یا احتمال آسیب جدی، با محل نگهداری سازگاری ندارند و در مواردی سبب بروز خسارت می‌شوند؛ بررسی مقررات مختلف کشور با استعانت از آیات قرآن، روایات نقل شده از معصومین(ع) و منابع ارزشمند فقهی لازم به نظر می‌رسد. بنابراین در مقاله حاضر ضمن توجه به تقسیم حیوانات و توجه ویژه به مقرراتی که کمتر بدان توجه شده است، به جوانب حقوقي این مسئوليت از نگاهی نو، ضمن اشاره به مسائل جدید حقوقی از قبیل مسئولیت دارنده در برابر آسیب‌های وارده به حیوان، مسئولیت پانسیون حیوانات یا مسئولیت نگهداری حیوانات در آپارتمان‌ها پرداخته می‌شود، تا زمينه براي اصلاح و تكميل مقررات مربوط به مسئوليت ناشي از دارندگی حیوانات در حقوق ايران فراهم گردد.
According to their instinct, pets have a relative will, and for this reason, they may cause damages to individuals or their properties, for which the owner of the pet is responsible for compensation. In the laws of some countries, the responsibility of pets is the responsibility of the owner, and the owner is a person, including the owner, possessor, and keeper, who is tasked with care and control of the pet's actions. However, except in the mandatory insurance law, the word "owner" is not mentioned in our legal texts and the responsibility caused by pets does not have a separate title and is stated scatteredly in various laws. In addition to this, there is no specific division in Iranian law indicating the difference between pets according to whether the pet is conventional or non-conventional with the place of keeping and, consequently, the extent of the owner's civil responsibility and the basis governing it. However, it seems necessary to investigate the various regulations of the country with the help of the verses of Quran, words narrated by the Innocents (PBUH), and valuable references of jurisprudence due to the increase in the willingness of people to keep pets, especially unconventional pets that are not compatible with the place of keeping based on characteristics such as inappropriate sound or the possibility of serious injury, and cause damages in some cases. Therefore, while paying attention to the division of pets and paying a special attention to the regulations that have been given less attention, to the legal aspects of this responsibility from a new perspective in the present paper, the responsibility of the pet boarding house or the responsibility of keeping pets in apartments is addressed while referring to new legal issues including the owner's responsibility against the damages caused to the pet so that the way is paved for the amendment and completion of the provisions related to the responsibility arising from the ownership of pets in the Iranian law.
الف) کتب
1. باریکلو، علیرضا، (1394)، مسئولیت مدنی، نشر بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ ششم.
2. برمینگهام، ورا، (1388)، شبه‌جرم و حقوق‌مسئولیت مدنی در انگلستان، ترجمه سید مهدی موسوی، تهران، نشر میزان، چاپ اول.
3. حسینی روحانی، محمد صادق، (1382)، پاسخ‌های آيت الله العظمی‌روحانی به استفتاءات قوه قضائيه و موسسه وکلای بین‌الملل، نشر حديث دل، تهران، چاپ دوم.
4. سبحانی تبریزی، جعفر، (1391). درس خارج فقه کتاب الحدود و التعزیرات، سایت ارتباط شیعی، قم.
5. صفایی، سیدحسین و رحیمی، حبیب ا...، (1395)، مسئولیت مدنی، نشر سمت، ویراست سوم، تهران، چاپ نهم.
6. عباسلو، بختیار، (1394)، مسئولیت مدنی با نگرش تطبیقی، نشر بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ دوم.
7. عباسلو، بختیار، (1394)، مسئولیت مدنی ناشی از سوانح رانندگی، نشر بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ چهارم.
8. کاتوزیان، ناصر، (1390)، الزام‌های خارج از قرار داد (مسئولیت مدنی)، دانشگاه تهران، تهران، جلد اول و دوم، چاپ دهم.
9. محقق داماد، سید مصطفی، (1391)، قواعد فقه 1، (بخش مدنی)، مرکز نشر علوم انسانی، تهران، چاپ سی و ششم.
10. محقق داماد، سید مصطفی، (1391)، قواعد فقه 4، (بخش جزایی)، مرکز نشر علوم انسانی، تهران، چاپ بیست و چهارم.
11. نظری، ایراندخت، (1389)، مسئولیت مدنی مالک، نشر جنگل جاودانه، تهران، چاپ اول.
12. نیکوند، شکرالله و جوادی، امیر، (1397)، مسئولیت مدنی، نشر حقوق یار، تهران، چاپ اول.
13. یزدانیان، علیرضا، (1399)، حقوق مدنی – حقوق تعهدات (قواعد عمومی مسئولیت مدنی با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه، بنیاد حقوقی میزان، تهران، جلد دوم، چاپ دوم.
ب) مقالات
1. حافظی قهستانی، محمد صادق؛ نیکوند، شکراله و محمدی، عبدالعلی، مسئولیت مدنی دارنده وسیله‌نقلیه موتوری زمینی در حقوق ایران و آموزه‌های فقه اسلامی با نگرش تطبیقی در حقوق کامن‌لا، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال هجدهم، شماره 70، (1401).
2. زمانی جباری، افسانه؛ اسکندرجوی، مرضیه، بررسی تطبیقی مبانی فقهی و حقوقی قانون بیمه اجباری با رویکرد به دیدگاه امام خمینی (ره)، فصلنامه صنعت بیمه، شماره 70، (1383).
3. کریمی، عباس؛ صادقی راد، الهام؛ تقی‌زاده، ابراهیم، تلاشی در راستای تبیین قاعده ملازمه نفع - مخاطره و جایگاه آن در ضمان قهری شرعی، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره 10، شماره 1، (1397).
4. محمدی، مهدی؛ ابدالی، مهرزاد و اکبرینه، پروین، مبانی مبانی مسؤولیت مدنی ناشی از فعل شی (ساختمان و حیوان) در حقوق ایران و فرانسه بر اساس قانون مدنی 2016 فرانسه، پژوهش¬های حقوق تطبیقی، سال بیست و دوم، شماره 1، (1396).
5. یزدانیان، علیرضا و نیازی، عباس، بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از حیوان در حقوق اسلام و غرب، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق، سال چهارم، شماره چهارم، (1396).
6. وصالی ناصح، مرتضی و پارساپور، محمد باقر، مسئولیت مدنی ناشی از ترس (مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران و نظام حقوق عرفی)، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره بیستم، شماره دوم، (1395).
ج) منابع عربی
1. ابن زهره حلبی، حمزه، (1417 ق)، غنية النزوع إلى علمي الأصول والفروع، مؤسسة الامام الصادق (ع)، قم، جلد اول، چاپ اول.
2. حسینی روحانی، محمد صادق، (1372)، فقه الصادق (عليه السلام)، دار الکتاب، قم، جلد بیست و ششم، چاپ سوم.
3. شهیدثانی، زين¬الدين¬علي،(1381)، مسالك‌الافهام الي تنقيح شرائع‌الاسلام، موسسه‌معارف‌اسلاميه، قم، جلد پنجم، چاپ شانزدهم.
4. طوسی، محمدبن حسن، (1387)، المبسوط، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفريه، تهران، چاپ سوم.
5. علامه مجلسی دوم، محمّد باقر بن محمّد تقي، (1406 ق)، ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار، كتابخانه آيه الله مرعشي نجفي، قم، جلد شانزدهم، چاپ اول.
6. علامه مجلسی دوم، محمّد باقر بن‌محمّدتقي، (1404 ق)، مرآة العقول، دارالكتب‌الإسلاميّة، تهران، جلد بیست وچهارم، چاپ دوم.
7. محقق حلی، نجم الدين جعفر بن حسن، (1408 ق)، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعيليان، قم، جلد چهارم، چاپ دوم.
8. موسوی خمینی، سید روح‌الله، (1385 ه.ق.)، الرسائل، نشر مؤسّسۀ اسماعيليان، قم، جلد اول، چاپ اول.
9. موسوي خميني، سيدروح الله، (1385)، تحريرالوسيله، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(س)، تهران، جلد دوم، چاپ اول.
10. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، (1396)، مبانی تکمله المنهاج، جلد دوم، لطفی و دارالهادی، قم، چاپ دوم.
11. نجفی، شیخ محمدحسن، (1367)، جواهر الکلام، دارالکتب‌الاسلامیه، تهران، جلد 27، 37 و 42، چاپ سوم.