بررسی تطبیقی امر زیبا در فلسفه غرب و حکمت ایرانی و تاثیر آن در معماری

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

سعید قاسمی ¹ , سید محمد خسرو صحاف ² , نوید جلائیان قانع ³

1 - دانشجوی دکتری،گروه هنر و معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استادیار دانشکده هنر و معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی،مشهد، ایران
3 - دانشجو دکتری معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/24 تاریخ پذیرش : 1402/10/14 تاریخ انتشار : 1403/06/30

کلید واژه: زیبایی‌شناسی, حکمت ایرانی, فلسفه غرب, هنر, معماری,

چکیده مقاله :

موضوع زیبایی به دلیل مَفصَل بودن میان آراء و اندیشه‌های فلسفی و حکمی با حوزه‌های هنری و معماری نقش مهمی در عرصه اندیشه میان هنرمندان و فلاسفه دارد. به عبارت دیگر زیبایی‌شناسی/جمال‌شناسی محل پیوند میان فلسفه و حکمت با هنرها و معماری است. با توجه به اینکه زیبایی‌شناسی موضوعی است که بسیار به فرهنگ وابسته است و مبانی فرهنگی شرق با غرب دارای تفاوت‌های بنیادینی است می‌توان انتظار داشت که مبانی‌زیبایی‌شناسی و تجلی آن در هنر و معماری هم دارای تفاوت‌هایی باشد. ازین‌رو به دنبال شناخت تفاوت‌های بنیادین زیبایی‌شناسی از منظر حکما و فلاسفه غرب و تاثیر آن در تجلیات هنر و معماری هستیم. پژوهش حاضر با روش تحقیق کیفی و با تکیه بر راهبرد استدلال منطقی انجام پذیرفته است. نخست، با انتخاب حکما و فلاسفه به شناخت امر زیبا و مبانی زیبایی از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی پرداخته شده است سپس با مقایسه تطبیقی آراء اندیشمندان و با روش استدلال منطقی تفاوت‌های معرفت‌شناختی هر دو نگرش آشکار خواهد شد و در انتها این تمایزات در پنج بخش «هستیِ ‌زیبایی»، «روش خلق و کشف زیبایی»، «روش ادراک و معرفت به امر زیبا»، «مبانی زیبایی» و «هدف و غایت زیبایی» مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که تمایزات بنیادین در نگاه حکمای شرق و فلاسفه غرب وجود دارد که این موضوع سبب تفاوت بنیادینی در تجلیات زیبایی‌شناسی معماری گردیده است.

منابع و مأخذ:

ابن سينا (۱۳۶۳)، «الشفاء- الإلهيات»، قم، مرعشى نجفى‌.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫اسفندیاری، سیمین (۱۳۹۲)، «تطبیق زیبایی‌شناسی در فلسفه افلاطون و دکارت»، فلسفه، 11(1)، 67-83.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫اکو، اومبرتو (۱۳۹۸)، تاریخ زیبایی : (نظریه‌های زیبایی در فرهنگ‌های غربی)، هما بینا مترجم، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران. (نشر اثر اصلی ۲۰۰۵)‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫امیری، مهدی (۱۳۹۷)، «معناشناسی ارتباط بین عرفان اسلامی و هنر از دیدگاه زیبایی‌شناسی»، شباک، 4(2)، 21-31.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫بنی نجاریان، راشین؛ و حیدری نوری، رضا (۱۳۹۸)، «مصادیق زیبایی‌شناسی در عرفان عطار و مولوی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، 13(52)، 143-163.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫بووی، اندرو (۱۳۸۸)، «زیبایی‌شناسی‌ و ذهنیت‌: از کانت‌ تا نیچه‌»، فریبرز مجیدی‌ مترجم، تهران‌: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫جعفری‌ها، رضا؛ انصاری، مجتبی؛ و بمانیان، محمدرضا (۱۳۹۶)، «زیبایی‌شناسی اسلامی و آموزه‌های آن در منظر شهری»، اندیشه معماری، 1(2)، 15-29.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫حیدری، شاهین (۱۳۹۵)، «رآمدی بر روش تحقیق در معماری با نگرشی تحلیلی بر پایان نامه نویسی معماری»، تهران: کتاب فکر نو.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫خالندی، انور؛ شافعی، کیوان؛ و قادرنژاد، مهدی (۱۳۹۷)، «بررسی معرفت شناختی هنر و زیبایی شناسی اسلامی بر اساس قرآن و سنت»، دوفصلنامه علمی قرآن و علم، 12(23)، 47-66.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫خاوری، هادی (۱۳۸۶). «منریسم». رشد آموزش هنر، 4(4)، 26-26.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫خرقانی، حسن (۱۳۸۸)، «قرآن کریم چشمه سار زیبایی شناسی. پژوهش‌های میان رشته ای قرآن کریم»، 1(3)، 67-77.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫خوارزمي، حسين بن حسن (۱۳۶۸)، «شرح فصوص الحكم»، تهران: انتشارات مولى.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫سعیدی، ایمان؛ و دارابی، حسن (۱۳۹۳)، «بازنمایی ماهیت زیبایی شناسی از دیدگاه قرآن و حدیث»، پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، 5(1)، 7-22.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫سوانه، پیر (۱۳۸۸)، مبانی زیباشناسی، محمدرضا ابوالقاسمی مترجم، تهران: ماهی. (نشر اثر اصلی ۲۰۰۴)‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫سی چیتیک، ویلیام (۱۳۹۶)، دوستی و عشق در معنویت اسلامی، معصومه نقدبیشی مترجم، اطلاعات حکمت و معرفت، 12(8)، 46-50.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫سیستانی، محمد‌علی؛ ماجدی، حمید؛ و شاهچراغی، آزاده (۱۴۰۱)، «واکاوی جایگاه ادراک و تجلّی در رویکردهای دوگانه به زیبایی‌شناسی با تأکید بر مفهوم زیبایی در عرفان اسلامی»، عرفان اسلامی، 18(71)، 205-230.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫عناقه، عبدالرّحیم؛ محمودیان، حمید؛ و صابری زاده، رقیه (۱۳۹۳)، «ارتباط عرفان و هنر اسلامی وتجلّی آن در معماری آرامگاه»، عرفان اسلامی، 10(40).‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫غروری، صبا (۱۳۹۸)، «بررسی زمینه معرفی «زیبایی شناسی» در تأملات درباره شعر الکساندر گوتلیب باومگارتن»، کیمیای هنر، 8(33)، 81-91.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫فنایی اشکوری، محمد؛ و کریمیان صیقلانی، علی (۱۳۹۱)، «تأملی در مبانی هستی‌شناختی زیبایی‌شناسی در مکتب عرفانی ابن عربی»، حکمت و فلسفه، 8(31)، 29-40.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫کاشانی، کمال الدین عبدالرزاق (۱۳۷۰)، «شرح فصوص الحکم»، قم: بیدار.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫کاظمی، جاوید؛ و رعایت جهرمی، محمد (۱۳۹۹)، ««معماری بهمثابۀ فلسفه» معماری سالینگاروس در آیینۀ زیبایی‌شناسی کانت»، متافیزیک، 12(30)، 121-136.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫کریمیان‌صیقلانی‌، علی (۱۳۹۲)، «مبانی زیبایی‌شناسی در عرفان اسلامی»، تهران: ‏‫سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫لیتل، استیون (۱۳۹۲)، گرایش‌های هنری، مریم خسروشاهی مترجم، (ویرایش 3). تهران: کتاب آبان. (نشر اثر اصلی ۲۰۰۴)‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫محتشم، آرزو؛ و حمزه نژاد، مهدی (۱۳۹۲)، «مقایسه تطبیقی تأثیرات اندیشه فلاسفه وجود گرای شرق و غرب بر اصول زیبایی‌شناسی معماری با رویکرد بررسی اندیشه‌های ملاصدرا و هایدگر»، اندیشه معماری، 1(2)، 68-80.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫مگی‌، برایان (۱۳۹۴)، سرگذشت فلسفه، حسن‌ کامشاد مترجم، تهران‌: نشر نی‌.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫میتروویچ، برانکو (۱۳۹۸)، فلسفه برای معماران، احسان حنیف مترجم، تهران: ‏‫کتاب فکر نو. (نشر اثر اصلی ۱۹۶۱)‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫نسفی، عزیزالدین (۱۹۹۳)، «مجموعه رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل»، بی‌جا‌.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫نصر، سیدحسین (۱۳۸۹)، هنر و معنویت اسلامی، رحیم‌ قاسمیان مترجم، تهران: حکمت.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
‏‫هاشم نژاد، حسین (۱۳۸۵)، «درآمدی بر فلسفه هنر از دیدگاه فیلسوفان اسلامی»، قبسات، 11(39-40)، 313-332.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

Carlson, Allen (2002), "Aesthetics and the Environment: The Appreciation of Nature, Art and Architecture", New York and London: Routledge.
Einstein, Albert (1924), "Relativity: The Special and General Theory, R. W. Lawson, translate, London: Methuen & Co Ltd.
Heidegger, Martin; & Herrmann, F.-W. v (1995), "Über das Prinzip „Zu den Sachen selbst", Heidegger Studies, 11, 5-8.
Lyotard, Jean-Francois (1984), The Postmodern Condition: A Report on Knowledge, G. Bennington & B. Massumi translate, United Kingdom: Manchester University Press.
Magee, Bryan (1998), "The Story of Philosophy: The Essential Guide to the History of Western Philosophy", Dorling Kindersley Publishers Ltd.
Nietzsche, Fredrich (1968), The Will To Power, W. Kaufmann & R. J. Hollingdale, translate, New York: Vintage.
Nietzsche, Friedrich (1974), The Gray Science, W. Kaufmann translate, New York: Vintage.
Popper, Karl R (2002), "Conjectures and Refutations: The Growth of Scientific Knowledge", New York: Routledge.
Santiago, Patrick Neil M (2022), "The Logic of Difference between Truth and Beauty: A Comparative Analysis of Western and Eastern Art", Science International (Lahore), 6(34), 617-622.
Van Meter Ames (1960), "Aesthetic Values in the East and West", Journal of Aesthetics and Art Criticism, 19(1), 3-16.
Venturi, Robert (2002), "Complexity and Contradiction in Architecture", New York: The Museum of Modern Art.
Wang, David; & Groat, Linda N (2013), "Architectural Research Methods", John Wiley & Sons.
Winters, Edward (2007), "Aesthetics and Architecture", London: Continuum International Publishing Group.