تحلیل تطبیقی شاخص‌های توسعه‌یافتگی کلانشهرها با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: تبریز، مشهد، اصفهان و شیراز)
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری
رسول وطیفه شناس
1
,
ابراهیم تقوی
2
*
,
علی آذر
3
1 - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.
3 - دانشیار گروه شهرسازی و معماری، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران.
کلید واژه: توسعه پایدار, رقابت‌پذیری, کلانشهر, سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS), TOPSIS.,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف تحلیل شاخص‌های توسعه‌یافتگی چهار کلانشهر (تبریز، مشهد، اصفهان و شیراز) انجام شده است. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی-تحلیلی است. در این تحقیق، شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی و ۲۱ زیرشاخه از آن‌ها با استفاده از مدل AHP وزن‌دهی شده و با مدل تاپسیس، رتبه‌بندی توسعه پایدار کلانشهرها انجام شده است. نتایج نشان می‌دهند که از نظر شاخص‌های اجتماعی، مشهد رتبه اول و شیراز رتبه دوم را کسب کرده‌اند، در حالی که تبریز و اصفهان به ترتیب در رتبه‌های سوم و چهارم قرار دارند. در شاخص اقتصادی، مشهد در رتبه اول و تبریز در رتبه چهارم قرار دارند. در نهایت، از ترکیب شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی، مشهد در رتبه اول و اصفهان در رتبه چهارم قرار دارد و شیراز و تبریز به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند.
Today, cities are at the forefront of the development battle. Development inequality is one of the recent topics in the culture of planning. This inequlity is the result of multiple factors, which lead to heterogeneous and unbalanced growth of areas. This imbalance in the rate of sustainable development of metropolises is one of the challenges of optimal urban and regional planning in line of the urban and sustainable region. Therefore in planning, the modality of development in multiple indexes and places is one of the important and basic topics. The sustainabe urban development is a comprehensive approach in improving the quality of life to realize social welfare, economic and environmental human settlements. The purpose of this study is to analyze the development indicators of four metropolises (Tabriz, Mashhad, Isfahan and Shiraz).In this analysis 21 different economic and social factors are used based on the statistics of census of populatin in 2016.At first, the indexs were entered into GIS as a basic information method and compared with each other. Then using the AHP model each of the components was weighed, and by using TOPSIS model the four metropolises were ranked in terms of sustainable development indicators. The results of calculating the amount and ranking of metropolises development, using social indexes, shows that in relation with social indexes, among the four metropolises, Mashhad with the score of 0/89 is in first rank and Shiraz with the score of 0/84 in the second rank and Tabriz withe the score of 0/71 in third rank and Isfahan with the score of 0/67 is placed in fourth rank. For ranking in terms of economic indicators 10 sub-indexes are used. The results shows that in terms of economic indexes among the four metropolises, Mashhad with the score of 0/87 is placed in first rank of development, on the contrary, Tabriz with the score of 0/71 is placed in fourth step. Finally the results of the study in terms of combined indexs (economic and social) shows that the city of Mashhad with the score of 0/84 in first rank and Isfahan with the score of 0/66 is in fourth and Shiraz and Tabriz with indexes of 0/79 and 0/69 are placed in second and third steps respectively.
The results of the research show that the paths of sustainable development and competitiveness in metropolises are different from each other, and it is not possible to set and implement a single plan for all cities, but according to the context of each city, the path of development and competitiveness of that city should be determined. It should be defined because today, developing a strategic plan for the development of metropolises is not a choice, but a basic need and requirement.
- ابراهیم زاده، عیسی؛ و رئیس پور، کوهزاد. (1390). بررسی روند تغییرات درجه توسعه‌یافتگی مناطق روستایی سیستان و بلوچستان با بهره گیری از تاکسونومی عددی طی دهه های 1385و 1375، جغرافیا و توسعه، 24، 76-51.
- اسکندری، ندا؛ سادات سعیده زرآبادی، زهرا؛ و حبیب، فرح(1402). تبیین مفهوم شکنندگی شهر و بررسی ابعاد و مولفه های شهر شکننده مبتنی بر مرور نظام مند. دانش شهرسازی، 7، (2) ، 22-1.
- ازكيا، مصطفی. (1377). جامعه شناسي توسعه و توسعه نيافتگي روستايي ايران، تهران، اطلاعات.
- براهمن، جان.(1381). توسعه مردم گرا. ترجمه: عبدالرضاركن الدين افتخاري و مرتضي توكلي، تهران، شركت چاپ و نشر بازرگاني.
- پورفتحی فرد، جواد؛ و عاشری، امامعلی. (1389). تحلیل نابرابری فضایی ساکونتگاههای روستایی شهرستان اهر، فصلنامه فضای جغرافیایی، شمارة32، 116-95.
- پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمداله؛ و صادقلو، طاهره. (1389). سنجش و اولویت بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی؛ پژوهش های روستایی، 1(1).
- تقوایی، مسعود؛ و قائد رحمتی، صفر. (1385). تحلیل شاخص‌های توسعه فرهنگی استان های کشور. جغرافیا و توسعه ناحیه ای، (7)، 123-117.
- جمالی، فیروز؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ و قنبری، ابوالفضل(1388). تحلیلی بر روند تغییرهای سطوح توسعه و نابرابری های ناحیه ای در نقاط شهری استان آذربایجان شرقی در سال های 1365، 1375 و 1385. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 20 (3)، 44-21.
- رضواني، محمدرضا. (1381). برنامه ريزي توسعه روستايي(مفاهيم، راهبردها و فرآيندها)، مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، 240-221.
- زیاري، کرامت الله. (1388). مکتب ها، نظریه ها و مدل هاي برنامه ریزي منطقه اي. دانشگاه تهران، چاپ سوم.
- سپهوند، رضا؛ و عارف نژاد، محسن. (1392). اولویت بندی شاخص‌های توسعه پایدار شهری با رویکرد تجزیه وتحلیل سلسله مراتبی گروهی (مطالعه موردی در شهر اصفهان)، مطالعات برنامه ریزی شهری، 1 (1)، 59-43.
- سعیدی، عباس. (1393). توسعه پایدار شالوده ها و الزامات. توسعه پایدار محیط جغرافیایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
- شریف زادگان، محمد حسین؛ و ندایی طوسی، سحر. (1394). چارچوب «توسعه فضایی رقابت‌پذیری منطقه‌ای در ایران»، مورد پژوهی: استان های 30 گانه. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 20(3)، 20-5.
- فرهودی، رحمت ا...؛ رهنمایی، محمد تقی؛ و تیموری، ایرج(1390). سنجش توسعه پایدار محله های شهری با استفاده از منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی(مطالعه موردی: منطقه 17 شهرداری تهران). پژوهش¬های جغرافیای انسانی، (77)، 89-110.
- قربانی، رسول؛ و علی بخشی، آمنه. (1402). بررسی واکاوی عوامل موثر بر رقابت‌پذیری منطقه‌ای با رویکرد آینده پژوهی (مورد پژوهی: استان آذربایجان شرقی). جغرافیا و توسعه ناحیه ای، سال 21، (1)، 210-173.
- قربانی، رسول؛ و کاظمی زاد، شمس اله. (1398). تحلیلی بر عوامل موثر در رقابت‌پذیری شهری بر پایه روش سناریونویسی (مورد شناسی: شهر تبریز). جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، سال نهم، شماره 30، 37-19.
- قرخلو، مهدی؛ و حبیبی، کیومرث. (1385). تحلیل مهاجرت در ارتباط با سطح توسعه‌یافتگی استان های کشور با استفاده از تکتیک برنامه ریزی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (81)، 83-59.
- قره باغیان، مرتضی. (1375). اقتصاد رشد و توسعه. تهران، نشر نی.
- کلانتری، خلیل. (1392). مدل های کمی در برنامه ریزی(منطقه‌ای، شهری و روستایی). فرهنگ صبا.
- مرصوص، نفیسه؛ و بهرامی پاوه، رحمت الله، (1390). توسعه ي پایدار روستایی، تهران، دانشگاه پیام نور، چاپ اول.
- ملکی، سعید؛ و مودت، الیاس. (1392). کاربرد مدلها و فنون تصمیم گیري در جغرافیا، تهران، انتشارات راد نواندیش، چاپ اول.
- موثقی، سید احمد. (1389). اقتصاد سیاسی توسعه و توسعه نیافتگی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- موسوي، میرنجف؛ و باقري کشکولی، علی. (1391). "سطح بندي و مکان گزینی فعالیت هاي اقتصادي جهت ارائه¬ي راهبرد توسعه¬ي روستایی بر اساس مدل تحلیل شبکه (ANP). (مطالعه موردي: شهرستان بهاباد)". جغرافیا، 10(32)، 238-217.
- مومنی، مهدی؛ و حاتمی، مجتبی. (1389). تحلیل جغرافیایی از نابرابری و عدم تعادل فضائی توسعه در استان یزد. جغرافیا و مطالعات محیطی، 2 (4)، 25-15.
- موحد، علی؛ احمدی، مظهر؛ و مصطفوی صاحب، سوران. (1393). تحلیل و ارزیابی سنجه های پایداری محله های شهر ماکو(با استفاده از تکنیکهای آماری). برنامه ریزی منطقه‌ای، 4 (15)، 60-45.
- نسترن، مهین؛ حبیبی، کیومرث؛ و محمدی، مهرداد. (1393)، سنجش پایداری محله های شهری در بافت های سکونتی با استفاده از سیستم استنتاج منطق فازی(نمونه موردی: محلات شهر سنندج). مطالعات برنامه ریزی شهری، 2 (7)، 87-55.
- نصيري، حسین. (1379). توسعه پايدار چشم انداز جهان سوم ، انتشارات فرهنگ و انديشه.
- نظم فر، حسین، آفتاب، احمد؛ و مجنوبی، علی. (1395). سنجش و ارزیابی پایداری سکونت گاه های شهری. مطالعه موردی: استان اردبیل. آمایش جغرافیایی فضا. 6 (19)، 87 - 73.
- نیک پور، عامر؛ ملکشاهی، علامرضا؛ و رزقی رمی، فاطره. (1394). ارزیابی شاخص‌های توسعه پایدار شهری با تاکید بر عدالت در توزیع خدمات (مورد مطالعه: شهر بابل). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 6 (22)، 138-125.
- وظیفه شناس، رسول؛ تقوی، ابراهیم؛ و آذر، علی(1402). سنجش پایداری توسعه در کلانشهرها با رویکرد طراحی یک فضای رقابت پذیر در سطح منطقه‌ای و ملی (مطالعه موردی: منطقه بزرگ کلانشهر تبریز). دانش شهرسازی، 7 (4)، 129-113.
- Albach, H., Meffert, H., Pinkwart, A., Reichwald, R., & Swiatczak, L.(2018). "European Cities in Dynamic Competition", Springer, 2-5. ISBN 978-3-662-56418-9
- Boggia, A., & C. Cortina.(2010). "Measuring Sustainable Development Using a Multi-Criteria Model", Journal of Environmental Management, Vol. 91,Issue 11, Pp. 2301-2306.
- Frazier, j.(1997) “Sustainable Development: modern elixir or sack dress?” Journal of Environmental Concervation, vol.24.
- Diamantini, C., & Bruno, Z. (2000). "planning the urban sustainable development the case of the plan for the province of trento, Italy,Elsevier Science Ltd.
- Kay, A (2005). “social capital, the social economy and community development”, development journal of oxford university, 140 – 173.
- Lees, N.(2010). "Inequality as an Obstacle to World Political Community and Global Social Justice", Oxford University, Paper to be Presented at the SGIR 7th Annual Conference on International Relations, Sweden,
- Li, X., & Yeh, A (2000). Modelling sustainable urban development by the integration of constrained cellular automata and GIS, International Journal of Geographical Information Science , 14 (2): 131-152
- Musterd, S .,& Murie, A. (2010). Making Competitive Cities. Blackwell Publishing Ltd, 27. ISBN 978-1-4051-9415-0 (hardback : alk. paper).
- Pengfei, N., Kamiya, M., Jing, G., & Yi, Z. (2021). Global Urban Competitiveness Report (2020-2021). Global Urban Value Chain:Insight into Human Civilization over Time and Space, 6-7.
- Riddell, R. (2004). Sustainable Urban Planning Tipping the Balance. Wiley-Blackwell Publishing, New Jersey.