تحلیل ِ«بوطیقای شعرِ کلاسیک فارسی» و نگاهی انتقادی به شعرِ معاصر (با تکیه بر اشعار منثور)
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
حامد توکلی دارستانی
1
(دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس)
کلید واژه: بوطیقای کلاسیک, شعرِ منثور, شعرِ منظوم, قاعده کاهی, قاعده افزایی, عناصر موسیقیایی, Classical poetics, prose poetry, vers poetry, Rule straw, Rule synergies, Musical Elements,
چکیده مقاله :
با ظهورِ اشعارِ منثور و سپید، و با از میان رفتنِ بسیاری از ویژگی‌های شعر کلاسیک فارسی، سخت می‌توان میان جمله‌ای از یک رمان و قسمتی از یک شعر منثور تفاوتی احساس کرد؛ با آنکه امروزه بسیاری از نظریه پردازان، با بیان برخی خطِ تمایزها مانند عنصرِ استعاری و عنصرِ مَجازی خواسته‌اند تا بین شعر و دیگر متون ادبی، تمایز قائل شوند، به نظر می رسد باز در این مسئله، به بُن‌بست‌هایی برخورده اند. از مهم ترین خصایصِ شعر کلاسیک فارسی، عناصرِ موسیقیایی، وزنی و عروضی آن است، که با توجه به از میان رفتن این ویژگی‌ها در شعر های منثور، بسیاری از اشعار، از منظرِ ذات و صورت، با بسیاری از داستان‌ها و رمان ها قابل تمییز نیستند؛ در پژوهش حاضر، با بررسی برخی مؤلفه های شعر کلاسیک، نشان داده می‌شود، که اصرار بلاغیون و شاعران کلاسیک، بر عناصری چون وزنِ عروضی، آگاهانه و از روی تعمد بوده است و به همین دلیل نیز به دنبال انقلاب در شعر نبوده اند و نمی خواسته از محدودیت ِ بحورِ عروضی رهایی یابند؛ از این روی به بررسی انتقادی شعر سپید و منثور خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد که اینگونه از شعر، به دلیل رهایی از عناصر موسیقیایی و عروضی، هرگز نمی تواند شعری کامل باشد و از منظر صورت و ذات با دیگر متون ادبی از جمله رمان و داستان و ...، قابل تمییز و تشخیص نیست.
With the advent of poems, prose and white, and with the loss of many features of classical Persian poetry, hard to the statement of a "novel" and part of a "prose poem" felt different, although today many theorists, to express some element dividing line such as "metaphorical" and the "virtual" have asked to between poetry and other literary texts, distinguish, looks back on this issue, the deadlock has been encountered. The most important features of classical Persian poetry, musical elements, prosodic weight and it is, that due to the elimination of these features in prose poems, many poems, in terms of substance and form, with lots of stories and novels are not distinguishable in this study, with some elements of classical poetry, is shown, which insists classical rhetoricians and poets, the prosodic elements such as weight, consciously and deliberately have been on and why the revolution in lyrics were not and did not want to get rid of prosodic meter limit therefore a critical review of blank verse and prose, and we will show that this kind of poetry, because the emancipation of musical elements and prosody, can never be perfect poem and in terms of form and substance with other literary texts, including novels and stories, etc., are not distinguishable and recognizable.
آشوری، داریوش(1387)، شعر و اندیشه، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
______، ______(1389)، باز اندیشی زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
احمدی، بابک(1372)، ساختار و تاویل متن(جلد اول)، چاپ دوم ، تهران: مرکز.
بارت، رولان(1390)، درجة صفر نوشتار، ترجمة شیرین دخت دقیقیان، چاپ چهارم، تهران: هرمس.
بزرگ بیگدلی، سعید، و دیگران( 1385)، «بررسی سبک نثر شاعرانه در عبهر العاشقین»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش.6(بهار و تابستان)، صص 49-21.
بیهقی، ابوالفضل( 1389)، روضه های رضوانی، گزینش از محمد جعفر یاحقی، تهران: سخن.
پاینده، حسین(1388)، نقد ادبی و دموکراسی، جُستارهایی در نظریه و نقد ادبی، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
تسلیمی، علی(1390)، نقد ادبی، نظریه های ادبی و کاربرد آنها در ادبی فارسی، چاپ دوم، تهران: آمه.
ترابی، ضیاءالدین(1375)، پیرامون شعر(مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران: سوره مهر.
توکلی، حمیدرضا( 1391)، از اشارت های دریا، بوطیقای روایت در مثنوی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
چراغی، رضا، و دیگران(1390) ، «تحلیل رویکرد های انتقادی روشنگران ایرانی به شعر کلاسیک»، مجلة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش.20(بهار)، صص 162 – 137.
حق شناس، محمد علی(1383)، «سه چهرة یک هنر: نظم، نثر و شعر در ادبیات»، مجلة مطالعات و تحقیقات ادبی، ش. 1و2، صص 69-47.
حقوقی، محمد(1377)، شعر نو از آغاز تا امروز، جلد اول، چاپ دوم، تهران: نشر ثالث با همکاری نشر یوشیج.
دهخدا، علی اکبر(1387)، چرند و پرند، چاپ اول، تهران: نیک فرجام.
دیچز، دیوید(1388)، شیوه های نقد ادبی، ترجمة محمد تقی صدیقیانی، غلامحسین یوسفی، چاپ ششم، تهران: علمی.
رضایی نیا، عبدالرضا( 1384)، فرشته بفرستید، چاپ سوم، تهران: همسایه.
رویایی، یدالله(1387)، منِ گذشته امضا، چاپ سوم، تهران: کاروان.
زرین کوب، عبدالحسین(1385)، ارسطو و فن شعر، چاپ پنجم، تهران: امیر کبیر.
زرقانی، سید مهدی(1391)، بوطیقای کلاسیک، بررسی تحلیلی _ انتقادی نظریة شعر در منابع فلسفی، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس(1388)، راهنمای ادبیات معاصر، چاپ دوم، تهران: میترا.
______، _____(1389)، انواع ادبی، چاپ چهارم از ویرایش چهارم، تهران: میترا.
شریعتی، علی(1389)، هنر، مجموعه آثار 32، چاپ سیزدهم، تهران: چاپخش.
شفیعی کدکنی، محمد رضا(1375)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ هفتم، تهران: آگه.
_______، _______(1386)، موسیقیِ شعر، چاپ دهم، تهران: آگه.
_______، _______(1391)، رستاخیز کلمات، درس گفتارهایی درباره ی نظرّیه ادبیِ صورتگرایانِ روس، تهران: سخن.
صفوی، کوروش(1390)، از زبانشناسی به ادبیات، نظم، جلد اول، چاپ سوم، تهران: سوره مهر.
____، _____(1390)، از زبانشناسی به ادبیات، شعر، جلد دوم، چاپ سوم، تهران: سوره مهر.
عروضی سمرقندی، نظامی(1388)، چهار مقاله و تعلیقات، تصحیح علامه محمّد قزوینی، به اهتمام دکتر محمد معین، به کوشش مهدخت معین، چاپ اول، تهران: صدای معاصر.
العشماوی، محمد زکی(1385)، «نظریة نظم امام عبدالقاهر جرجانی»، ترجمه و تحقیق محمد هادی مرادی، مجلة زبان و ادب، ش. 29، صص 95 – 70.
فرخی، فروزنده(1389)، عشق بین دو هزاره، چاپ اول، شیراز: داستان سرا.
فیاض منش، پرند( 1384)، «نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیل و احساسات شاعرانه»، مجلة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، صص 186-163.
قیس الراّزی، شمس الدین محمّد( 1388)، المُعجَم فی مَعَاییرِ اشعارِ العَجَم، تصحیح مجدد دکتر سیروس شمیسا، تهران: علم.
کالر، جاناتان( 1389)، نظریة ادبی، معرفی مختصر، ترجمة فرزانه طاهری، چاپ سوم، تهران: مرکز.
کازانتزاکیس، نیکوس(1390)، زوربای یونانی، ترجمة محمود مصاحب، چاپ دوم، تهران: نگاه.
کزّازی، میرجلال الدّین(1389)،گزارش دشواریهای دیوان خاقانی، چاپ ششم، تهران: مرکز.
گارسیا مارکز، گابریل(1388)، صد سال تنهایی، ترجمه زهره روشنفکر، چاپ اول، تهران: مجید.
مُشرف، مریم( 1386)، «نظم و ساختار در نظریة بلاغت جرجانی»، پژوهشنامة علوم انسانی، ش. 54، صص 416-403.
موسوی، حافظ( 1385)، زن، تاریکی، کلمات، چاپ دوم، تهران: آهنگ دیگر.
_____، ____(1389)، پانوشت ها، پنج مقاله در حواشی نظریه های ادبی، چاپ اول، تهران: آهنگ دیگر.
موکاروفسکی، یان(1391)، «زبان معیار و زبان شاعرانه» ترجمة پژمان واسعی، کتاب ماه ادبیات، ش.67(آبان)، صص 21-18.
نجدی، بیژن(1391)، یوزپلنگانی که با من دویده اند، چاپ هفدهم، تهران: مرکز.
هارلند، ریچار(1386)، دیباچه ای تاریخی بر نظریة ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمة دکتر بهزاد برکت، چاپ اول، رشت: دانشگاه گیلان.
یوشیج، نیما(1357)، حرف های همسایه، چاپ چهارم، تهران: دیبا.
_||_