بررسی و تحلیل آیین های سماع کردن، خلوت گزینی و خرقه پوشی در مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه از عزالدین کاشانی با رویکرد به اصل فایده گرایی

Subject Areas : Persian Language and Literature

Seyad mMomammad  saedi ¹ (Department of Persian Language and Literature, Dezful Branch, Islamic Azad University, Dezful, Iran)
Masoud  Kheradmandpour ² (Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Dezful Branch, Islamic Azad University, Dezful, Iran)
ab  maghamianzade ³ (Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Dezful Branch, Islamic Azad University, Dezful, Iran)
amirmohammad  Ardeshirzadeh ⁴ (Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Dezful Branch, Islamic Azad University, Dezful, Iran)

Received: 2022-04-12 Accepted : 2022-11-22 Published : 2024-03-03

Keywords: خرقه, واژه‌های کلیدی: عزالدین کاشانی, مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه, سماع, خلوت,

Abstract :

تصوف اسلامی دارای مناسک متنوعی است که برای رساندن آدمی به سعادت حقیقی در نظر گرفته شده‌اند. بنابراین، در یک نگاه کلی همۀ این مناسک دارای فواید معنوی و شناختی عمده‌ای هستند. عزالدین کاشانی در کتاب مصباح‌الهدایه به شماری از مناسک عرفانی و ابعاد سودرسانی آن پرداخته که از این بین، سماع، خلوت‌گزینی و خرقه‌پوشی برجسته‌تر به نظر می‌رسند. به این اعتبار، در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی، اعمال صوفیانۀ مذکور از دید اصل فایده‌گرایی بررسی و کاویده می‌شود. دلیل گزینش نظریۀ فایده‌گرایی، ظرفیت‌های آن برای رسیدن به تحلیل نوآورانه از آراء کاشانی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کاشانی همچون فایده‌گرایان به نتیجه‌ای که از انجام یک عمل به دست می‌آید تأکید دارد و صرفاً خود عمل را خوب یا بد نمی‌داند. همچنین، فواید سماع عبارت است از: تأمین بخشی از نیازهای روحی سالک؛ رفع سآمت روحی و جسمی سالک؛ صیقل وجود آدمی؛ ایجاد محبت در دل سالک؛ آشکار کنندۀ اسرار الهی؛ برقراری ارتباط سالک با عالم لاهوت؛ تقویت ثبات و تمرکز روحی در سالک. فواید اصلی خلوت‌گزینی عبارت است از: بهره‌مندی و آگاهی از علوم الهی و معنوی؛ حفظ دین سالک؛ دور ماندن سالک از خطرات درونی و بیرونی؛ مهار کردن نفس اماره و جهت دادن به آن؛ ارتباط-گیری سالک با خداوند؛ بی‌توجهی به دنیا و مافیها؛ مصاحبت با خداوند و پیامبر. فواید خرقه‌پوشی نیز شامل این موارد است: ایجاد دگرگونی‌های مطلوب در عادت‌های سالک؛ رسیدن به تحولات ژرف درونی از دریچۀ تغییرات بیرونی و ظاهری.

References:

منابع و مآخذ
- آقازاده، فاطمه. 1395. «بررسی تطبیقی آداب سفر در سه اثر عرفانی مصباح¬الهدایه و مفتاح¬الکفایه، کشف-المحجوب و رسالۀ قشیریه». مجلۀ بهارستان سخن. سال 13. شمارۀ 33. صص 122-99.
- ادواردز، پل. 1378. فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران. مؤسسۀ فرهنگی تبیان. 400 ص.
- اسمارت، جی¬.جی.سی. 1392. فایده¬گرایی. ترجمۀ ان¬شاءالله رحمتی. تهران. صوفیا. 378ص.
- اعوانی، شهین. 1389. «آیا فایده¬گرایی همان لذت¬گرایی است؟ بررسی دیدگاه بنتام و میل». مجلۀ تأملات فلسفی. شمارۀ 6. صص 32-7.
- بکر، لارنس. 1380. مجموعه مقالات فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ گروهی از مترجمان. قم. مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 192ص.
- حاکمی، اسماعیل. 1367. سماع در تصوف. تهران. دانشگاه تهران. 258ص.
- دهخدا، علی¬اکبر. 1377. لغت¬نامه تهران. دانشگاه تهران. 3224ص.
- رجایی، احمدعلی. 1375. فرهنگ اشعار حافظ. تهران. علمی. چاپ هشتم. 730 ص.
- زرین¬کوب، عبدالحسین. 1387. ارزش میراث صوفیه. تهران. امیرکبیر. چاپ سیزدهم. 316ص.
- سجادی، سید جعفر. 1389. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران. کتابخانۀ طهوری. 830ص.
- سجادی، ضیاءالدین. 1384. مقدمه¬ای بر عرفان و تصوف. تهران. سمت. 350ص.
- شمس تبریزی. 1369. مقالات. با مقدمه و حواشی محمدعلی موحد. تهران. خوارزمی. 312ص.
- غزالی، ابوحامد محمد. 1386. ترجمۀ احیاء علوم¬الدین. ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمی. به کوشش حسین خدیوجم. تهران. علمی و فرهنگی. 826ص.
- فتاحی، ذکیه و پازوکی، شهرام. 1393. «بررسی خلوت و تحول آن در تصوف». مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی. دورۀ 10. شمارۀ 34. صص 280-241.
- کاپلستون، فردریک. 1370. تاریخ فلسفه از بنتام تا راسل. ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی. تهران. سروش. 642ص.
- کاشانی، محمود بن علی. 1394. مصباح¬الهدایه و مفتاح¬الکفایه. به تصحیح جلال¬الدین همایی. تهران. هما. چاپ سوم. 448ص.
- کاشفی، ملاحسین. 1344. لب لباب مثنوی. تهران. بنگاه مطبوعاتی افشاری. 428ص.
- کالپادی، نیکولاس. 1383. بنتام، میل و مکتب فایده¬گرایی. ترجمۀ محمد بقایی. تهران. اقبال. 220ص.
- کبیر، یحیی. 1388. عرفان برتر. شیراز. بوستان کتاب. 452ص.
- کریمی، محمدتقی. 1390. «مقایسۀ مبانی فکری تصوف و رهبانیت مسیحی». مجلۀ پگاه حوزه. شمارۀ 316. صص 128-106.
- گوهرین، سید صادق. 1388. شرح اصطلاحات تصوف. 10ج. تهران. زوار. 316ص.
- مک¬اینتایر، السدیر. 1379. تاریخچۀ فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ ان¬شاءالله رحمتی. تهران. حکمت. 542ص.
- ملک¬ثابت، مهدی و ابراهیمی¬پور، محسن. 1399. «بررسی و مقایسۀ خرقه و خرقه¬پوشی در مصباح¬الهدایه و کشف¬المحجوب». همایش بین¬المللی مطالعات زبان و ادبیات در جهان اسلام. دورۀ 6. صص 295-279.
- میل، جان استورات. 1388. فایده¬گرایی. ترجمۀ مرتضی مردیها. تهران. نشر نی. 264ص.
- هوکر، براد. 1379. فایده¬گرایی. ترجمۀ ان¬شاءالله رحمتی. تهران. صوفیا. ص 314.
- Bentham, Jerry. 1966. An Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Oxford. Oxford University Press. p285.
- Rosen, Frederick. 2003. Classical Utilitarianism from Hume to Mill. London. Routledge. P361.

References
- Aghazadeh, F., 2015. "Comparative study of travel etiquette in three mystical works of Mesbah al-Hedayeh and Meftah al-Kefayah, Kashf al-Mahjoob and Resaleye Qosheyrieh". Baharestan Sokhn magazine. Vol 13. No 33. pp. 99-122.
- Awani, Sh., 2009. "Is utilitarianism the same as hedonism?" Examining Bentham's and Mill's views". Philosophical Reflections Magazine. No 6. pp. 7-32.
- Becker, L., 2001. a collection of essays on moral philosophy. translated by a group of translators. Qom. Imam Khomeini Educational and Research Institute. 192p.
- Bentham, J., 1966. An Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Oxford. Oxford University Press. 285p.
- Copleston, F., 1991. History of Philosophy from Bentham to Russell. translated by Bahauddin Khorramshahi. Tehran. Soroush. 642p.
- Dehkhoda, A.A., 2019. Dictionary. Tehran. University of Tehran. 3224p.
- Edwards, P., 1999. Ethical Philosophy. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Tebyan Cultural Institute. 400p.
- Fattahi, Z and Pazuki, Sh., 2013. "Investigation of solitude and its transformation in Sufism". Journal of Mystical Literature and Cognitive Mythology. Vol 10. No 34. pp. 241-280.
- Ghazzali, A.H.M., 2006. translation of Ihya Ulum al-Din. translated by Moayyed al-Din Kharazmi. by Hosein Khadivjam. Tehran. Elmi o Farhangi. 826p.
- Goharin, S.S., 2008. Explanation of the terms of Sufism. 10 vols. Tehran. Zavvar. 316p.
- Hakemi, E., 1988. Sama in Sufism. Tehran. University of Tehran. 258p.
- Hooker, B., 2000. Utilitarianism. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Sofia. 314p.
- Kabir, Y., 2009. Superior mysticism. Shiraz. Bostan Ketab. 452p.
- Kalpadi, N., 2004. Bentham, Desire and School of Utilitarianism. translated by Mohammad Baqaei. Tehran. Iqbal. 220p.
- Kashani, M.b.A., 2014. Mesbah al-Hedayeh and Meftah al-Kefayah. edited by Jalaluddin Homayi. Tehran. Homa. 3 edition. 448p.
- Kashefi, M., 1965. Lablab Masnavi. Tehran. Afshari Press. 428p.
- Karimi, M.T., 2013. "Comparison of the intellectual foundations of Sufism and Christian monasticism". Pegahe Howzeh magazine. No 316. pp. 106-128.
- MalekSabet, M and Ebrahimipour, M., 2019. "Examination and comparison of cloaking and cloaking in Mesbah al-Hedayeh and Meftah al-Kefayah and Kashf al-Mahjoob". International Conference on Language and Literature Studies in the Islamic World. Vol 6. pp. 279-295.
- McIntyre, A.S., 2000. History of Moral Philosophy. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Hekmat. 542p.
- Mill, J.S., 2008. Utilitarianism. translated by Morteza Mardiha. Tehran. Ney Publishing. 264p.
- Rajayi, A.A. 1996. Dictionary of Hafez's Poems. Tehran. Elmi. 8th edition. 730p.
- Rosen, F., 2003. Classical Utilitarianism from Hume to Mill. London. Routledge. 361p.
- Sajjadi, S.J., 2010. Dictionary of Mystical Terms and Interpretations. Tehran. Tahori Library. 830p.
- Sajjadi, Z., 2005. an introduction to mysticism and Sufism. Tehran. Samt. 350p.
- Shams Tabrizi., 1990. Maghalat. with an introduction and footnotes by MohammadAli Movahhed. Tehran. Kharazmi. 312p.
- Smart, J.J.C., 2012. Utilitarianism. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Sofia. 378p.
- Zarinkoob, A.H., 2007. The Value of Sophia's Heritage. Tehran. Amirkabir. 13th edition. 316p.