مناسبات بینامتنی میان حکایات مثنوی مولوی در دفتر اول با متون نظم و نثر فارسی (بر اساس نظریۀ ژارژ ژنت)
محورهای موضوعی : نقد ادبی و نظریه پردازی
سیامک سعادتی
1
(
فارغ التحصیل زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
)
کلید واژه: نثر فارسی, شعر فارسی, بینامتنیت, خوانش بینامتنی, مثنوی معنوی,
چکیده مقاله :
بینامتنیت به بررسی روابط موجود در بین متون می‌پردازد. چراکه در هر متنی اشاراتی به آثار پیش از آن وجود دارد؛ به‌بیان‌دیگر، متون جدید زاییدة متن‌های پیش از خود هستند. ازاین‌رو، می‌توان گفت که هیچ متن جدید و بکری وجود ندارد و هر نویسنده‌ای برای خلق اثر خود از آثار پیشینیان الهام می‌گیرد. در بینامتنیت دو متن باهم مقایسه می‌شوند: یک متن زیر و یک متن زبر. ژارژ ژنت نظریۀ بینامتنیت را به کمال خود رسانده است. ژنت، بینامتنیت را به سه دسته تقسیم می‌کند که در قالب: حضور صریح و اعلام‌شده، پنهان و ضمنیِ یک متن در متن دیگر، قابل‌بررسی است. نگارنده در این نوشتار، ابتدا ریشۀ حکایات و اندیشه‌های عرفانی مولوی را در دفتر اول مثنوی در آثار عرفانی، داستانی، تفسیری، دواوین شعر و کتب تاریخی فارسی کاویده، سپس این حکایات را بر اساس نظریۀ بینامتنیت ژنت به سه دسته تقسیم کرده است. در این مرحله، متن زیرین مثنوی مشخص شده است. این متن زیرین باید هم تقدم زمانی و تاریخی بر متون دیگر داشته و هم بیشترین شباهت را با روایت مثنوی داشته باشد. در نهایت شباهت‌ها و تفاوت‌های دو متن بررسی شده است. این بررسی نشان می‌دهد که مولوی بسیاری از کتب تاریخی، تفسیری، داستانی و عرفانی پیش از خود را خوانده و آن‌ها را در لابه‌لای مثنوی آورده است. هرچند در همۀ موارد بررسی‌شده، وی اندیشه‌های عرفانی و حکایات پیشین را برای نیل به اهداف عرفانی، کلامی و اخلاقی خود با تغییراتی همراه ساخته است.
Intertextuality examines the relationships between texts. Because in every text there are references to earlier works; In other words, new texts are the offspring of earlier texts. Hence, it can be said that there is no new and original text and every writer is inspired to create his work from the works of his predecessors. In intertextuality, two texts are compared: a text below and a rough text. Gérard Genette has perfected the theory of intertextuality. Genette divides intertextuality into three categories, which can be examined in the form of: the explicit, implicit and implicit presence of one text in another. In this article, the author first explores the roots of Rumi's mystical anecdotes and thoughts in the first book of Masnavi in mystical, fictional, interpretive works, Poetry Courts and Persian historical books. Then he divides these anecdotes into three categories based on Genet's theory of intertextuality. At this stage, the following text of Masnavi is specified. This text below should have both chronological and historical precedence over other texts and should be most similar to Masnavi narration. This study shows that Rumi had read many Arabic historical, interpretive, fiction and mystical books before him and brought them to the margins of Masnavi. However, in all the cases studied, he has changed mystical thoughts and previous anecdotes to achieve his mystical, theological and moral goals.
آلن، گراهام. (۱۳۸۰). بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدان جو، تهران: مرکز.
ابن‌سینا. (۱۳۷۰-۱۳۶۳). القانون فی الطب، ترجمۀ عبدالرحمن شرفکندی، تهران: سروش.
ابوالحسن علی بن سهل الطبری. (۱۹۲۸). فردوس الحکمة فی الطب، تحقیق: محمد زبیر الصدیقی، برلین: آفتاب.
احمد نظامی عروضی سمرقندی. (۱۳۸۷). چهارمقاله، به اهتمام محمد معین، تهران: جامی.
احمدی، بابک. (۱۳۸۶). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
بقلی، روزبهان. (۱۳۶۶). عبهرالعاشقین، به تحقیق هانری کربن، محمد معین، پاریس- تهران: انجمن تحقیقات ایرانی دانشگاه پاریس.
ثعلبی، احمد بن محمد. (بیتا). قصص‌الانبیا، بیروت: المکتبة الثقافیة.
جرجانی، سید اسماعیل. (۱۳۸۰). ذخیرۀ خوارزمشاهی، تصحیح محمدرضا محرری، تهران: فرهنگستان علوم پزشکی.
حسین بن علی ابوالفتوح رازی، (۱۳۷۵-۱۳۶۵). روض الجنان و روح الجنان، به کوشش محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
حق‌شناس، علی‌محمد. (۱۳۸۷). «مولانا و حافظ، دو همدل یا دو هم‌زبان»، نقد ادبی، ش ۲: ۲۹-۱۱.
رضایی دشتارژنه، محمود. (۱۳۸۷). «نقد و تحلیل قصه‌ای از مرزبان‌نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت»، نقد ادبی، سال اول، ش ۴: ۵۱-۳۱.
رضایی دشتارژنه و بیژن زاده، محمود و محمد. (۱۳۹۵). «نقد و بررسی داستان: آن پادشاه جهود که نصرانیان را می‌کشت ازبهر تعصب از مثنوی مولوی بر اساس رویکرد بینامتنیت»، متن پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)، دورۀ ۲۰، صص ۱۸۹-۱۶۷.
زمخشری. (۱۴۱۲). ربیع الابرار و نصوص الاخبار، تحقیق: عبدالامیر مهنا، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.
صباغی، علی. (۱۳۹۱). «بررسی تطبیقی محورهای سه گانة بینامتنیت ژنت و بخش‌هایی از نظریة بلاغت اسلامی»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال ۹، ش ۳۸: ۷۱-۵۹.
عطار، فریدالدین محمد. (۱۳۹۲). مصیبت‌نامه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
______________. (۱۳۹۲). اسرارنامه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
______________. (۱۳۸۴). دیوان، به کوشش تقی تفضلی، تهران: علمى و فرهنگى
غیاثوند، مهدی. (۱۳۹۲). «سیمای تأویل در بینامتنیت کریستوایی»، حکمت و فلسفه، دوره ۹، ش ۳۵: ۱۱۴-۹۷.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (۱۳۶۷). شرح مثنوی شریف، تهران: زوار.
____________. (۱۳۸۱). احادیث و قصص مثنوی، تنظیم: حسین داودی، تهران: امیرکبیر.
کزازی و خسروی اقبال، میر جلال‌الدین رامین. (۱۳۹۶). «خوانش بینامتنی حکایت‌های طاقدیس و مثنوی معنوی بر مبنای نظریة ترامتنیت ژنت»، دو فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال ۲۵، ش ۸۲: ۱۱۲-۹۵.
محمد بن منور. (۱۸۹۹). اسرارالتوحید فی مقامات ابی سعید، بطرزبورغ (سن پطرز بورگ): الیاس میرزا بوراغانسکى.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (۱۳۷۳). مثنوی معنوی، مصحح توفیق سبحانی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
میبدی، ابوالفضل. (۱۳۷۱). کشف‌الاسرار و عده الابرار، تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
نامور مطلق، بهمن. (۱۳۹۰). درآمدی بر بینامتنیت نظریه‌ها و کاربردها، تهران: سخن.
نامور مطلق، بهمن. (۱۳۸۶). «ترامتنیت، مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متنها»، پژوهشنامۀ علوم انسانی، ش ۵۶: ۹۸-۸۳.
نصرالله منشی. (۱۳۸۶). کلیله‌ودمنه، به کوشش مجتبی مینوی طهرانی، تهران: جامی
نظامی گنجوی، حکیم نظام‌الدین الیاس. (۱۳۹۰). خمسۀ نظامی، تهران: هرمس.
نوریان، بیتا. (۱۳۹۹). «روش‌های ویژه سُروری در شرح قرآنی مثنوی مولوی و استفاده از بینامتنیت آن‌ها»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دورۀ ۱۳، صص ۶۰-۳۹.
وراوینی، سعدالدین. (۱۳۷۵)، مرزبان‌نامه، به کوشش: خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی شاه
همایی، جلال‌الدین. (۱۳۸۸). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
_||_Allen, Graham. (1380). Intertextuality, translation of Payam Yazdan Jo, Tehran: Center.
Ibn Sina. (1370-1363). Al-Qanoon fi al-Tab, translated by Abdurrahman Sharafkandi, Tehran: Soroush.
Abul Hasan Ali bin Sahl al-Tabari. (1928). Ferdows al-Hikma fi al-Tabb, research: Mohammad Zubair al-Sadiqi, Berlin: Aftab.
Ahmad Nizami Prozodi Samarkandi. (1387). Four articles, by Mohammad Moin, Tehran: Jami.
Ahmadi, Babak. (1386). Text structure and interpretation, Tehran: Center.
Baghli, Rozbahan. (1366). Abhar al-Ashqin, researched by Henry Karbon, Mohammad Moin, Paris-Tehran: Iranian Research Association of the University of Paris.
Thaalbi, Ahmad bin Muhammad. (Beta). Qasses al-Anbiya, Beirut: Al-Maktabeh al-Thaqafiyyah.
Jurjani, Seyed Ismail. (1380). Khorazmshahi collection, edited by Mohammad Reza Mohrhari, Tehran: Academy of Medical Sciences.
Hossein bin Ali Abulfatuh Razi (1375-1375). Rooz al-Jinnan and Ruh al-Jinnan, by Mohammad Jaafar Yahaghi and Mohammad Mahdi Naseh, Mashhad: Astan Quds Razavi Publications.
Haqshanas, Ali Mohammad. (1387). "Moulana and Hafez, two sympathizers or two speakers", Literary Review, Volume 2: 11-29.
Rezaei Dashtarzhneh, Mahmoud. (1387). "Criticism and analysis of a story from Marzbannameh based on the approach of intertextuality", literary criticism, first year, Vol. 4: 51-31.
Rezaee Dashtarzhaneh and Bijanzadeh, Mahmoud and Mohammad. (1395). "Criticism and study of the story: that king of Jodh who killed the Christians because of prejudice from Mawlawi's Masnavi based on the intertextuality approach", literary research text (Persian language and literature), period 20, pp. 167-189.
Zamakhshri (1412). Rabi al-Abrar and Nuss al-Akhbar, research: Abd al-Amir Mehna, Beirut: Al-Alami Publishing House.
Sabbaghi, Ali. (1391). "Comparative study of three axes of Genet's intertextuality and parts of Islamic rhetoric theory", Literary Research Quarterly, Year 9, No. 38: 71-59.
Attar, Fariduddin Mohammad. (1392). The tragedy, corrections and notes of Mohammad Reza Shafi'i Kodkani, Tehran: Sokhn.
______________. (1392). Asrarnameh, corrections and annotations by Mohammad Reza Shafiei Kodkani, Tehran: Sokhn.
______________. (1384). Divan, by Taghi Tafzali, Tehran: Scientific and Cultural
Ghiathund, Mehdi. (1392). "The image of interpretation in Christian intertextuality", Hikmat and Philosophy, Volume 9, No. 35: 114-97.
Farozanfar, Badiul Zaman. (1367). Commentary on Masnavi Sharif, Tehran: Zovar.
____________. (1381). Masnavi hadiths and stories, arranged by Hossein Davoudi, Tehran: Amir Kabir.
Kazzazi and Khosravi Iqbal, Mir Jalaluddin Ramin. (1396). "Intertextual reading of the stories of Taghdees and Masnavi al-Mahani based on Genet's theory of transtextuality", Two Quarterly Journals of Persian Language and Literature, year 25, no. 82: 112-95.
Muhammad bin Manoor. (1899). Asrar al-Tawheed in the authority of Abi Saeed, Petersburg (Saint Petersburg): Ilyas Mirza Buraganski.
Molavi, Jalaluddin Mohammad. (1373). Masnavi Manavi, edited by Tawfiq Sobhani, Tehran: Ministry of Islamic Guidance Printing and Publishing Organization.
You pay, Abulfazl. (1371). Kashf al-Asrar and Adeh al-Abrar, corrected by Ali Asghar Hekmat, Tehran: Amir Kabir.
Namur Mutal, Bahman. (1390). An introduction to the intertextuality of theories and applications, Tehran: Sokhn.
Namur Mutal, Bahman. (1386). "Tretextuality, the study of the relationships of one text with other texts", Journal of Human Sciences, vol. 56: 98-83.
Secretary Nasrallah. (1386). Kalileh and Demaneh, by the effort of Mojtabi Minavi Tehrani, Tehran: Jami
Nizami Ganjavi, Hakim Nizamuddin Elias. (1390). Khamsa Nizami, Tehran: Hermes.
Nooryan, Beta. (2019). "Soururi's special methods in Mawlawi's Qur'anic commentary and their use of intertextuality", Persian Poetry and Prose Stylistics (Bahar Adab), Volume 13, pp. 39-60.
Varavini, Saad al-Din. (1375), Marzbannameh, edited by: Khalil Khatib Rahbar, Tehran: Safi Shah
Homai, Jalaluddin. (2008). Rhetoric techniques and literary industries, Tehran: Homa.