بنیاد حماسة عرفانی و مصداق‌های آن در مثنوی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

خیراله محمودی ¹ , حسین ادبی فیروزجائی ²

1 - استاد
2 - دانشجو

تاریخ دریافت : 1396/08/16 تاریخ پذیرش : 1396/08/16 تاریخ انتشار : 1396/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

اساس هر نوع حماسه‌ای بر ستیز ناسازها استوار است و در ادبیات ایران، انواع حماسه را در نگاهی کلی، بسته به این که پیکار دو ناساز، بیرونی باشد یا درونی می‌توان به دو نوع حماسة بیرونی و درونی تقسیم کرد. مثنوی مولوی، حاوی قصه‌های پیاپی و متنوع است اما هر یک از این حکایت ها با وجود تنوع ظاهری، اندیشة واحدی را دنبال می کند و عموما گزارشگر احوال روح پرشهامتی است که در بازگشت به ملکوت ، راه‌های پر خون و خطری را باید از سر بگذارند. از این دیدگاه، مثنوی مولوی، حماسه‌ای روحانی شمرده می شود که هستة آن، گذر دشوار روح از هفت خوان سلوک و بازگشت به موطن اصلی خویش است. واکاوی های انجام شده در شش دفتر مثنوی نشان می دهد که به دلیل سرشت حماسی عرفان مولوی ، برخی از عناصر و زمینه های اصلی حماسه، در سراسر این کتاب حضوری پررنگ دارد. این که حماسة عرفانی در مثنوی برچه بنیادی استوار است و چه عناصر و زمینه هایی از حماسه در این کتاب استعمال گردیده و دلایل حضور این عناصر در مثنوی چیست ، از جمله پرسش هایی است که در این مقاله، به روش تحلیلی بدان ها پاسخ داده خواهد شد.

چکیده انگلیسی:

     Epic is a war between two contradiction issues. In the thousand old year literature of Iran epic is divided into two types: Internal and External. Molana’s masnavi includes: successive and various stories which each of them have mystical concepts. Although each of these stories has apparent diversity, has unit. Thought and veports the mental statuses that must pass difficult ways in returning to kingdom of heaven. Accordingly, masnavi, inspite of It`s appearance that in located in educational literature field, in regard to symbolic and allegorical meaning is a mystical epic, and it’s core, is returning (coming back) of the spirit to the main home. That, which are the specifications of the mystical epic. And it's worth looking at this great work from the point of viewof Pahlavi literature. According to masnavi? And. Which elements and fields of molana’s epic poem have been used, is a subject that we will address in this study in analyctical method.

منابع و مأخذ:

- اسلامی ندوشن، محمدعلی (1390)، آواها و ایماها، تهران، قطره، چاپ ششم

2- پورنامداریان، تقی (1380)، در سایه‌ی آفتاب، تهران، نشر سخن، چاپ اول

 3-  رازی، نجم‌الدّین ( 1366)، مرصاد العباد، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران، انتشارات علمی، چاپ سوم

4- رزمجو، حسین (1368)، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی، تهران: امیر‌کبیر، چاپ اول.

5- زرین‌‌کوب، عبدالحسین (1381)، سرّ نی، تهران: علمی، چاپ نهم.

6- زرین‌کوب، عبدالحسین (1344)، ارزش میراث صوفیه، انتشارات آریا، چاپ دوم

7- سرکاراتی، بهمن (1385)، سایه‌های شکار شده، تهران، انشارات طهوری، چاپ دوم.

8- سنایی (1362)، دیوان، تصحیح مدرس رضوی، کتابخانه‌ی سنایی، چاپ دوم.

9- ـــــ (1377)، حدیقه‌الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران: چاپ پنجم.

10- - تبریزی، شمس‌الدین محمد (1356)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، انتشارات دانشگاه شریف، چاپ اول

11- ستاری، جلال (1386)، عشق صوفیانه، تهران، نشر مرکز، چاپ پنجم

12- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، پیشگفتاری بر شرح مثنوی معنوی کریم زمانی، تهران، چاپ سی‌وهشتم

13- شمیسا، سیروس (1370)، انواع ادبی، تهران، انتشارات فردوس، چاپ اول.

14- شمیسا، سیروس (1383)، بیان، تهران: فردوس، چاپ سوم.

15- صاحب الزمانی، ناصرالدین (1382)، خط سوم، تهران: انتشارات عطایی، چاپ هجدهم.

16- صفا، ذبیح‌الله (1363)، حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیر‌کبیر، چاپ چهاردهم.

17- فرهادی، روان (1375)، معنی عشق نزد مولانا، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ دوم

18- قبادی، حسین‌علی (1386)، آیین‌ آینه، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، چاپ دوم.

19- کربن، هانری (1384)، بن‌مایه‌های آیین زرتشت در اندیشه سهروردی، ترجمه محمود بهفروزی، جامی، چاپ اول

20- کزازی، میرجلال‌الدین (1372)، رؤیا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز.

21- گوهرین، سیدصادق (1388)، شرح اصطلاحات تصوف، تهران: زوار، چاپ اول.

22- محقق نیشابوری، جواد (1389)، حماسه در عرفان، مشهد: انتشارات سخن گستر، چاپ دوم.

23- مرتضوی، منوچهر (1369)، فردوسی  و شاهنامه، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول.

24- مولوی، جلال‌الدین (1378)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.

25- نسفی، عزیزالدین (1389)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، چاپ دهم

26- نصری، عبدالله (1376)، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران، انتشارات دانشگاه علامه، چاپ

27- مرتضوی، منوچهر (1390)، جهان‌بینی و حکت مولا، توس، تهران، چاپ اول

28- مرتضوی، منوچهر (1369)، فردوسی، شاهنامه، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، چاپ اول

مجلات:

1- دهقانی، محمد (1381)، «شیر خدا و رستم دستان» نشریه‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 45، شماره 185.

2- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1352)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله‌ی خرد و کوشش، دوره چهارم، دانشگاه شیراز.

3- مشتاق مهر، رحمان و ادبی فیروزجایی، حسین (1383)، «بازتاب عناصر حماسی در غزلیات شمس، فصلنامه‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه، شماره 3.