تحلیل و تفسیر اسطورۀ قهرمان در کلیدر دولت‌آبادی بر اساس نظریۀ جوزف کمپبل

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

ریحانه فرامرزی کفاش ¹ , علی عشقی سردهی ² , حسن دلبری ³ , ابوالقاسم امیراحمدی ⁴

1 - دانشجوی دوره دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران
2 - هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
4 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران

تاریخ دریافت : 1397/10/27 تاریخ پذیرش : 1397/10/27 تاریخ انتشار : 1397/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

اسطوره حاصل تفکر، اعتقاد و اندیشۀ بشر و یکی از عناصر اصلی سازندۀ فرهنگ و هویت ملل است. جوزف کمپل اسطوره‌ شناس آمریکایی، برای تمام اساطیر جهان الگو و ساختاری یگانه ارایه می‌دهد. پژوهش حاضر، با روش توصیفی، تحلیلی و مروری و بر مبنای الگوی کمپبل به این نتیجه رسیده است که رمان کلیدر با زیرساخت حماسی ساختاری مشابه با الگوی جهانی اسطورۀ قهرمان دارد. الگویی که بر مبنای آن گل‎محمد قهرمان کلیدر قهرمان انسانی است که دوباره متولد می‌شود و با گذر از سه مرحلۀ عزیمت، آیین تشرف و بازگشت به شیوۀ خاص خود به مرتبۀ شهود، ادراک تقدس و به مرتبۀ اسطورۀ قهرمان نزدیک می‌شود. دولت‌آبادی از ظرفیت اسطورۀ قهرمان در روایت‌پردازی و انسجام ساختاری و همچنین خلق معانی جدید در رفتار چون ردّ دعوت استفاده کرده است. با توجه به نوع کارکرد اسطورۀ قهرمان در کلیدر می‌توان گفت این اثر از رویکرد سطحی و تلمیحی به اسطوره‌های گذشته گذر کرده است و به بازپردازی و بازآفرینی آن‌ها رسیده است و توانسته است یک الگوی منطبق با زمان ارایه دهد.

چکیده انگلیسی:

The myth is the result of thought and belief of mankind and one of the main elements of the construct of the culture and identity of nations. American mythologist, Joseph Campbell presents a similar pattern and structure for all myths of the world. The current paper, using a descriptive, analytical and overview based on Campbell's model, concludes that the the Great Persian novel. Kelidar has a structural epic infrastructure similar to that of the other novels heroic all around the world. A pattern based on which Gol Mohammad, the champion of Kelidar is a human hero who was born again, and departure, initiation and return the level of intuition, perception of sanctity following his own way, approaching the myth heroic status. Dowlatābādi has used myth heroic capacity in narration and structural cohesion as well as creation of new meanings in behavior such as refusal of invitation. Given the type of myth heroic function in Kelidar, it can be said that the work has gone through a superficial approach to the past myths, and has regained and rebuilt them, and has been able to present a time-consistent pattern.

منابع و مأخذ:

1. اسحاقیان، جواد (1383). کلیدر، رمان حماسه و عشق. چاپ اول. تهران: گل‌آذین.


2. اسدیان، محمد (1384). آیین‌های گذر در ایران (بررسی تطبیقی آیین‌های ایرانی در حوزه‌های فرهنگی و جغرافیایی).چاپ اول. تهران: روشنان.


3. الیاده، میرچا (1384). اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. چاپ دوم. تهران: طهورا.


4. دولت‌آبادی، محمود (1374). کلیدر. 10جلد.  چاپ یازدهم. تهران: فرهنگ معاصر.


5. زرافا، میشل (1386). جامعه‌شناسی ادبیات داستانی (رمان و واقعیت اجتماعی). ترجمۀ نسرین پروینی. چاپ اول. تهران: سخن.


6. سگال، رابرت آلن (1389). اسطوره. ترجمۀ فریده فرنودفر. تهران: بصیرت.


7. شهپرراد، کتایون (1382). رمان، درخت هزار ریشه(بررسی آثار داستانی محمود دولت‌‌‌آبادی از آغاز تا کلیدر). ترجمۀ  آذین حسین‌زاده. چاپ اول. تهران: معین و انجمن ایران‌شناسی فرانسه.


8. شیری‌محمدی، عباس (1380). بیست سال با کلیدر. چاپ اول. تهران: کوچک.


9. کزازی، میرجلال‌الدین (1376). رویا، حماسه، اسطوره. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.


10. کمپبل، جوزف (1377). قدرت اسطوره (گفت‌وگو با بیل مویرز [و بتی سو فلاورز]). ترجمۀ عباس مخبر. چاپ اول. تهران: مرکز.


11. کمپبل، جوزف (1384). قهرمان هزار چهره. ترجمۀ شادی خسروپناه. چاپ اول. مشهد: گل آفتاب.


12. لطافتی، رویا (1384). «نگاهی به اسطوره در شعر مهدی اخوان ثالث». چاپ شده در کتاب اسطوره و ادبیات. تهران: سمت. صص 199-193.

مقالات:

1. بزرگ‌بیگدلی، سعید. پورنامداریان، تقی. قبادی، حسینعلی. قاسم‌زاده، سیدعلی(1389). «تحلیل سیر بازتاب مضامین و روایت‌های اسطوره‌ای ایرانی در رمان‌های فارسی (از 28 مرداد 1332 تا 1387)». فصل‌نامۀ علمی پژوهشی «پژوهش زبان و ادبیات فارسی». شمارۀ 19. صص262-237.


2. بزرگ‌بیگدلی، سعید و قاسم‌زاده، سیدعلی (1389). «عمده‌ترین جریان‌های رمان‌نویسی معاصر در انعکاس روایت‌های اسطوره‌ای». فصل‌نامۀ تخصص پیک‌نور زبان و ادبیات فارسی. سال اول. شمارۀ 1. صص77- 51.


3. بهمنی، کبری و  نیرومند، آزاده (1391). ‌«رویکردی روان‌شناسانه به سه سفر قهرمان اساطیری (هرکول، رستم، اسفندیار)‌». فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شمارۀ 28. صص۶١ - ٣٣ .


4. بی‌نظیر، نگین و طلیعه‌بخش، منیژه (1393). «تحلیل الگوی اسطوره‌ای عرفانی از شخصیت رابعۀ عدویه با تکیه بر روایت تذکره الاولیا». مجلۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. سال 7. شمارۀ 13. صص39- 7.


5. پرنیان، موسی و بهمنی، شهرزاد (1391). «بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه». متن‌شناسی ادبی فارسی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان. دورۀ جدید. سال 4. شمارۀ 1. صص 110-91.


6. چناری، علی‌اکبر و احمدی، پریسا (١٣٩٤). «بازتاب اسطورة قهرمان در شعر انسان‌گرای یوسف الخال و فروغ». کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، سال 5. شمارۀ ١٨. صص 26-1.


7. حسینی، مریم و شکیبی‌ممتاز، نسرین (1394). «روان‌شناسی اسطوره و داستان؛ رویکردی نوین در نقد ادبی». متن‌پژوهی ادبی. سال 19. شمارۀ 64. صص 29- 7.


8. حسینی، مریم و شکیبی‌ممتاز، نسرین (1393). «تحلیل روان‌شناختی دعوت و طلب و نقش آن در آشناسازی و تشرف قهرمان». دوفصل‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. سال22. شمارۀ 76. صص 50- 27.


9. دلبری، حسن و مهری، فریبا (1396). «تحلیل تطبیقی حکایت شیخ صنعان بر پایۀ نظریۀ تک اسطورۀ کمپبل با توجه به کهن‌الگوهای یونگ». نشریۀ علمی- پژوهشی پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). سال 11. شمارۀ 3. صص 148-129.


10. شعبانی، رضا و رومی، فریبا (1388). «تحلیل نماد و اسطوره در تاریخ». مجلۀ مسکویه. سال 4. شمارۀ 11. صص160- 141.


11. طاهری، محمد و آقاجانی، حمید (1392). «تبیین کهن‌الگوی سفر قهرمان بر اساس آرای یونگ و کمپبل در هفت‌خان رستم». فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 9.  شمارۀ 32. صص197- 169.


12. کنگرانی، منیژه (1388). «تحلیل تک‌اسطوره نزد کمپبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی». پژوهش‌نامۀ فرهنگ‌ستان هنر؛ ویژه‌نامۀ نقد اسطوره‌ای. شمارۀ 14. صص 91-75.


13. ملکی، الهام و رزاق‌پور مرتضی (1395). «اسطورۀ قهرمان در شعر فروغ فرخزاد». مجلۀ پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی. شمارۀ 25. صص 175-151.


14. نصراللهی، یدالله و جنگلی،عاطفه (1396). «تحلیل روان‌شناسی اسطورۀ قهرمان و رویین‌تنی در داستان رستم و اسفندیار بر اساس نظریه‌های آدلر و رادن». فصل‌نامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. سال 13. شمارۀ 48. صص 295-259.


15. نصیری، جبار و محمدی‌فشارکی، محسن (1395). «بررسی نمود اسطورۀ قهرمان هزار چهره در حماسۀ برزونامه بر اساس  نظریۀ جوزف کمپبل».  نشریۀ  ادب و زبان دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 19. شمارۀ 39. صص293- 271.


16. یدالهی شاه‌راه، رویا. 1392. «تکامل شخصیت وهاب در زمینۀ عشق در داستان خانۀ ادریسی‌ها بر مبنای الگوی سفر قهرمان جوزف کمپبل». فصل‌نامۀعلمی – پژوهشی نقد ادبی. سال 6. شمارۀ 24. صص 198- 169.