تفسیر و تحلیل معنایی پیشوند فعلی تاریخی پر/por/par/، بر پایة متون زبان و ادبیات فارسی
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
عبدالعزیز دولتی بخشان
1
(
دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
)
علی محمد موذنی
2
(
استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
پیشوند فعلی پر /par/por/: و شکل های تغییر یافتة آن (فر، فل) در فعل های یک پیشوندی پرستیدن، فرمودن و فعل های دو پیشوندی پراگندن، پراکندن، فلخمیدن وفرغانیدن، یکی از ده ها پیشوندی است، که به اوّل مصدرهای ساده در زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی، از زبان ایرانی باستان تاکنون افزوده شده و معنی خاصی را به فعل افزوده است، امّا با گذر زمان و سیر تحول طبیعی زبان فارسی و عامل مهم تر، انتقال مرکزیت فرهنگی و سیاسی زبان فارسی از خاستگاه آن در خراسان و فرارودان به مرکز و غرب ایران (عراقِ عجم، آذربایجان و فارس) که عامّه مردم به زبان هایی غیر از فارسی تکلم می کردند، و فقط خواص علما، شاعران و نویسندگان دوزبانه که فارسی را به عنوان زبان رسمی، آموزشی و ادبی آموخته بودند، بسیاری از مصدرهای پیشوندی، ناشناخته مانده و به کاربرد مصطلح و معمول آن ها در متون رسمی، ادبی و تاریخی بسنده شده است، مصدرهای سادة ستیدن (پرستیدن)، مودن (فرمودن)، گندن (آگندن، پراگندن)، میدن (خمیدن، فلخمیدن)، نیدن (غانیدن، فرغانیدن)، حتی در خراسان مهجور و متروک گردیده است. جستجوی پیشوند تاریخی پر /par/،/por/ در متون مکتوب زبان فارسی و دیگر زبان ها و گویش های ایرانی (مرده و رایج) و حتی همسایه (حوزة زبان سانسکریت) و گردآوری اطلاعت و تفسیر و تحلیل آن، این واژه را که صاحب نظران، در مقولة حرف انگاشته اند، به واژه ای مرکب از ریشة فعلی و پسوند (ر) ارتقاء داده است، و همچنین ده ها پیشوند تاریخی دیگر نیز ارزش جستجو و پژوهش را دارند.
The verbal prefix par or por and its changed forms (far, fal) in one-prefix verbs as /parastidan/ , /farmoudan/ and two-prefix verbs as /paragandan/, /falakhmidan/ and /forghanidan/ is among dozen prefixes added to the beginning of simple infinitives in Persian Language and other Iranian languages since the ancient Persian language and have added a special meaning to the verb, but with the passage of time and the course of the natural development of the Persian language, and more importantly, the transfer of the cultural and political center of Persian language from its origins in Khorasan and Transoxiana to the center and west of Iran (Non-Arab Iraq, Azerbaijan, and Fars), where the general people spoke in languages other than Persian, and only bilingual elite, scholars, pots and writers have learned Persian as official, educational, and literary language, many of the prefix infinitives and simple infinitives which had taken prefix have remained unknown and their application in official, literary, and historical texts has been considered sufficient. The simple infinitives as /setidan/, /moodan/, /gandan/, /midan/, /nidan/ have even been abandoned in Khorasan. Searching for the historic prefix / par /por/ in the written texts of Persian language and other languages and dialects (dead and common), and even neighbor (Sanskrit language domain), and its data collection and interpretation and analysis, this term that pundits have placed in the category of )Letters( has been promoted to a compound word of the current root and the )re(suffix
کتاب ها
ابوالقاسمی، محسن (1373) ماده های فعل های فارسی دری، تهران: انتشارات ققنوس.
ابوالقاسمی، محسن (1375) دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).
الادیب الکرمینی، علی ابن محمد ابن سعید (1385) تکملة الاصناف، به کوشش علی رواقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
آریانپور، منوچهر (1377) فرهنگ پیشرو آریانپور، تهران: نشر الکترونیکی و اطلاع رسانی جهان رایانه.
افشار شایان (1396) بننامۀ مصدرهای زبان فارسی، تهران: انتشارات مروارید.
افغانی نویس، عبدالله(1396) لغات عامیانۀ فارسی افغانستان، تهران: موسسه بلخ.
اوشیدری، جهانگیر (1371) دانشنامۀ مزدیسنا، تهران: نشر مرکز.
آیوازیان، ماریا(1371) وام واژه های ایرانی میانۀ غربی در ارمنی، تهران: موسسه مطالعه و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)
بهرامی، احسان (1369) فرهنگ واژه های اوستایی، تهران: نشر بلخ.
بویس، مری (1386) فهرست واژگان ادبیات مانوی در متن های پارسی میانه و پارتی، ترجمه امید بهبهانی و ابولحسن تهامی، تهران: انتشارات بندهش.
پاشنگ، مصطفی (1393) فرهنگ پارسی پاشنگ، تهران: گروه ماژ.
تبریزی، محمد حسین بن خلف(1376) برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
تتوی، عبدالرشید (1386) فرهنگ رشیدی، تهران: انتشارات سیمای دانش.
جلالی نائینی، محمدرضا (1384) فرهنگ سنسکریت-فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جهاندیده، عبدالغفور (1396) فرهنگ بلوچی – فارسی، تهران: انتشارات معین.
حسن دوست، محمد (1383) فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، زیر نظر سرکارآتی بهمن، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی نشر آثار.
حسن دوست، محمد (1389) فرهنگ تطبیقی، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران: نشر آثار.
حسن دوست، محمد (1393) فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
حسینی موسی، زهرا (1386) فرهنگ واژگان و کنایات شهربابک، کرمان: بنیاد کرمانشناسی.
خلیلی، کامیاب (1371) فرهنگ مشتقات مصادر فارسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
درخشانی، جهانشاه (1382) دانشنامۀ کاشان، تهران: بنیاد فرهنک کاشان.
دشتی، جان محمد (2017) بلوچی لبزبلد، کراچی پاکستان.
دهخدا، علی اکبر (1385) لغت نامۀ دهخدا، تهران: موسسة لغت نامه دهخدا.
دولتی بخشان، عبدالعزیز، فرهنگ بلوچی- فارسی، آمادة چاپ.
رضایی باغ بیدی، حسن (1394) دستور زبان پارتی، تهران: انتشارات ققنوس.
رواقی، علی(1390) فرهنگ شاهنامه،تهران: فرهنگستان هنر.
سروری، محمد قاسم بن حاجی محمد کاشانی (1341) مجمع الفرس، جلد سوم، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: علمی.
سلامی، عبدالنبی (1381) فرهنگ گویش دوانی، تهران: نشرآثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سید هاشمی، ظهورشاه ( 2000م) سید گنج، فرهنگ بلوچی-بلوچی کراچی، پاکستان: آکادمی سیدهاشمی.
شالچی (اکبری شالچی) امیرحسین (1370) فرهنگ گویش خراسان بزرگ، تهران: نشر مرکز.
شامبیاتی، داریوش (1375) فرهنگ لغات و ترکیبات شاهنامه، تهران:نشر آران.
غیاثی گلپایگانی، جواد(1378) فرهنگ عامة گلپایگان، تهران: ناشر علم و ادب.
فره وشی، بهرام (1354) کارنامۀ اردشیر بابکان، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
فکرت، محمد آصف (1376) فارسی هروی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
قریب، بدرالزمان(1383) فرهنگ سغدی، تهران: فرهنگان.
قندهاری، فیروزه (1390) واژه نامۀ خرده اوستا، تهران: نشر بینش نو.
گروه مؤلفین(1385) فرهنگ فارسیِ تاجیکی، برگردان از سریلیک، محسن شجاعی تهران: معاصر.
مددی، ظهراب (1392) واژه نامۀ بختیاری، اصفهان: ناشر ظهراب مددی.
مکنزی، دیوید نیل (1378) فرهنگ کوچک پهلوی، میرفخرایی مهشید، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرفخرایی، مهشید (1394) بررسی دینکرد ششم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مینگل، عبدالعزیز (2009 میلادی). نُه زبانی لغت (فرهنگ نُه زبانه) اردو، فارسی، بلوچی، براهوئی، پشتو، پنجابی، سرائیکی، سندی، انگلیسی، لاهور پاکستان: ناشر urdu – science – board – org .
ناتل خانلری، پرویز، (1366) تاریخ زبان فارسی، جلد 2، تهران: نشر نو.
هُرن پاول، هوبشمان هانیریش (1394)فرهنگ ریشه شناسی فارسی،ترجمه و گواه های فارسی و پهلوی، جلال خالقی مطلق تهران: انتشارات مهرافروز.
یاحقی، محمد جعفر(1389) فرهنگنامة قرآنی، ترجمه های قرآن های آستان قدس رضوی، مشهد: ناشر استان قدس رضوی.
Long worth .DAMES BENGāL. Civil service balochi English Vocabulary 16.m
مقالات:
رضایتی کیشه خاله، محرم، دیان مهدی(1388) مقالة فعل های پیشوندی در آثار منثور فارسی از آغاز تا پایان قرن پنجم، ویژه نامة نامه فرهنگستان (دستور)، شمارة5، صص 27-50.
_||_References:
Books
Abolghasemi, Mohsen (1994) Articles of Dari Persian Verbs, Tehran: Phoenix Publications.
Abolghasemi, Mohsen (1996) Historical grammar of Persian language, Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books (position).
Al-Adib Al-Karmini, Ali Ibn Mohammad Ibn Saeed (2006) Completion of guilds, by Ali Ravaghi, Tehran: Association of Cultural Works and Honors.
Arianpour, Manouchehr (1998) The Leading Culture of Arianpour, Tehran: Electronic Publishing and Information of the Computer World.
Afshar Shayan (2017) Persian Language Sources, Tehran: Morvarid Publications.
Afghan writer, Abdullah (2017) Persian slang words of Afghanistan, Tehran: Balkh Institute.
Oshidari, Jahangir (1992) Mazdisna Encyclopedia, Tehran: Markaz Publishing.
Ayvazian, Maria (1992) and Middle Persian Persian Words in Armenian, Tehran: Institute for Cultural Studies and Research (Research Institute)
Bahrami, Ehsan (1990) Avestan Vocabulary, Tehran: Balkh Publishing.
Boyce, Mary (2007) Dictionary of Manichaean Literature in Middle Persian and Parthian Texts, translated by Omid Behbahani and Abolhassan Tahami, Tehran: Bandesh Publications.
Pashang, Mostafa (2014) Pashang Persian Culture, Tehran: Maj Group.
Tabrizi, Mohammad Hossein Ibn Khalaf (1997) Definitive Argument, by Mohammad Moin, Tehran: Amirkabir Publications.
Tatavi, Abdolrashid (2007) Farhang Rashidi, Tehran: Simaye Danesh Publications.
Jalali Naeini, Mohammad Reza (2005) Sanskrit-Persian Culture, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Jahandideh, Abdolghafoor (2017) Baluchi-Persian Culture, Tehran: Moin Publications.
Hassan Doust, Mohammad (2004) The Etymological Culture of Persian Language, under the supervision of Bahman Sarkaati, Tehran: Academy of Persian Language and Literature Publishing.
Hassan Doust, Mohammad (2010) Comparative Culture, Tehran, Academy of Persian Language and Literature, Tehran: Publication of Works.
Hassan Doust, Mohammad (2014) Etymological culture of Persian language, Tehran: Academy of Persian Language and Literature.
Hosseini Musa, Zahra (2007) Dictionary of words and allusions of Shahrbabak, Kerman: Kerman Studies Foundation.
Khalili, Kamyab (1992) Culture of Persian Derivatives, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research.
Derakhshani, Jahanshah (2003) Kashan Encyclopedia, Tehran: Kashan Cultural Foundation.
Dashti, Jan Mohammad (2017) Baluchi Labsbeld, Karachi Pakistan.
Dehkhoda, Ali Akbar (2006) Dehkhoda Dictionary, Tehran: Dehkhoda Dictionary Institute.
Dolati Bakhshan, Abdolaziz, Baluchi-Persian culture, ready for publication.
Rezaei Bagh Bidi, Hassan (2015) Party Grammar, Tehran: Phoenix Publications.
Ravaghi, Ali (2011) Farhang Shahnameh, Tehran: Academy of Arts.
Sarvari, Mohammad Qasem Ibn Haji Mohammad Kashani (1962) Majma 'al-Fars, Volume 3, by Mohammad Dabir Siyaghi, Tehran: Scientific.
Salami, Abdolnabi (2002) Farhangi Goyesh Davani, Tehran: Publication of the works of the Academy of Persian Language and Literature.
Seyed Hashemi, Zohorshah (2000 AD) Seyed Ganj, Baluchi-Baluchi Culture Karachi, Pakistan: Seyed Hashemi Academy.
Shalchi (Akbari Shalchi) Amir Hossein (1991) Farhang-e Gavish Khorasan Bozorg, Tehran: Markaz Publishing
Shambiati, Dariush (1996) Dictionary of Shahnameh Compositions, Tehran: Aran Publishing.
Ghiasi Golpayegani, Javad (1999) Golpayegan Public Culture, Tehran: Publisher of Science and Literature.
Farahvashi, Bahram (1975) Biography of Ardeshir Babakan, Tehran: Institute of Publishing and Printing, University of Tehran.
Fekrat, Mohammad Asef (1997) Farsi Heravi, Mashhad: Ferdowsi University of Mashhad.
Gharib, Badr al-Zaman (2004) Sogdian culture, Tehran: Farhangan.
Kandahari, Firoozeh (2011) Avesta Dictionary, Tehran: New Insight Publishing.
Authors' Group (2006) Tajik Persian Culture, translated from Cyrillic, Mohsen Shojaei Tehran: Contemporary.
Madadi, Zahrab (2013) Bakhtiari Dictionary, Isfahan: Publisher Zahrab Madadi.
Mackenzie, David Neal (1999) Pahlavi Small Culture, Mirfakhraei Mahshid, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Mirfakhraei, Mahshid (2015) A Survey of the Sixth Dinkard, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.
Mingle, Abdul Aziz (2009). Nine languages (nine-language dictionary) Urdu, Persian, Baluchi, Brahui, Pashto, Punjabi, Sarai, Sindhi, English, Lahore Pakistan: Publisher urdu - science - board - org.
Natel Khanlari, Parviz, (1987) History of Persian Language, Volume 2, Tehran: New Publication.
Horn Powell, Hobschmann Hanirish (2015) Persian Etymological Culture, Persian and Pahlavi Translations and Evidences, Jalal Khaleghi Motlagh Tehran: Mehrafrooz Publications.
Yahaghi, Mohammad Jafar (2010) Quranic Dictionary, Translations of the Qurans of Astan Quds Razavi, Mashhad: Publisher of Quds Razavi Province.
Long worth .DAMES BENGāL. Civil service balochi English Vocabulary 16.m
articles
Rezaei Kisheh Khaleh, Muharram, Dian Mehdi (2009) Article on prefix verbs in Persian prose works from the beginning to the end of the fifth century, Special Issue of the Academy (Order), No. 5, pp. 27-50.