بررسی مثنوی جواهرالاسرار رشید تبریزی و معرفی نسخه‌های آن

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

شهلا حاج طالبی ¹ , سید مهدی نوریان ^{2 *} , قربانعلی ابراهیمی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/12/02 تاریخ پذیرش : 1400/02/21 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: شعر عصر صفوی, مثنوی جواهرالاسرار, رشید تبریزی, جواهرنامه, نسخۀ خطی,

چکیده مقاله :

رشید تبریزی از شاعران پرکار و ناشناختۀ عصر صفوی در قرن 11 هـ.ق است. از مفصل‌ترین و مهم‌ترین مثنوی‌های او جواهرالاسرار است که نسخه‌های خطی آن در کتابخانۀ ملی ملک (نسخۀ اساس مقاله) و دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. این اثر درواقع رساله‌ای ادبی_علمی دربارۀ سنگ‌های قیمتی است که برخلاف جواهرنامه‌های معروف پیشین به نظم سروده شده است و برخی جنبه‌های داستانی و اساطیری و عقاید قدیم را نیز بازتاب داده است. در این پژوهش ضمن معرفی نسخه‌‌های خطی مثنوی جواهرالاسرار، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی ساختار این مثنوی و ارتباط آن با جواهرنامه‌های متقدم پرداخته شده. براساس بررسی‌های این جستار، مثنوی جواهرالاسرار در عین حال که از آثار دیگر اقتباس کرده و تأثیر پذیرفته است، برخی جواهرات و حکایت‌های منحصر به خود را دارد. همچنین به علت ارتباط ایران با هند و اروپا در زمان صفویه، برخی حکایت‌ها و منابع منظومه به این سرزمین‌ها ارتباط دارد.

چکیده انگلیسی:

Rashid Tabrizi is one of the most important and less prominent poets of the Safavid era in the eleventh century. Javaher-al- Asrar is one of his significant verses whose manuscripts are preserved in Malek national library and Tehran university. This masterpiece is an academic and scientific piece on precious stones which is written in verse unlike the previous jewelry books in prose, reflecting the fictional and mythical views of the past. The present research employs a descriptive, analytical method to introduce the manuscripts and examine the structure of this book with the previous jewelry books. The results indicate that while the book is affected by the previous models, it also includes some unique gems and narratives. Moreover, the book connects to Europe and India due to Iran’s international interactions during Safavid era.