مقایسۀ تطبیقی اشکال گوناگون تشبیه در حدیقۀ سنایی و مثنوی معنوی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

سهراب یوسفی ¹ , محمدعلی خالدیان ² , روح الله هادی ³ , حسنعلی عباسپور اسفدن ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/07/27 تاریخ پذیرش : 1399/09/18 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: مثنوی, سنایی, تشبیه, مولوی, عرفان, حدیقه,

چکیده مقاله :

در تحلیل آثار کهن ادب فارسی، اغلب محتوا و درونمایۀ اشعار موضوع سخن بوده است و کمتر ساختار اشعار و ارتباط اجزای سخن مورد بررسی قرار گرفته است. تشبیه، به‌عنوان یکی از فنون و ابزارهای بیانی، پایۀ شکل‌گیری بسیاری از تصاویر شعری است. شاعر ازطریق این فن با طبیعت و ماورای آن ارتباط برقرار می‌کند و ساختار ذهنی خود را با آن شکل می‌دهد. مقالة حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی و مقایسۀ تشبیه و طبقه‌بندی انواع آن در حدیقۀ سنایی و دفتر نخست مثنوی مولانا می پردازد. مقایسة اشکال گوناگون تشبیه در حدیقه و مثنوی، نشان‌دهندۀآن است که سنایی و مولانا، هر یک، بیشتر از چه ساختارها و عناصری در سبک تعلیمی برای ادای مقاصد خویش سود جسته‌اند. براساس یافته‌های این پژوهش، تشبیه از نوع معقول به محسوس در مثنوی، و محسوس به محسوس در حدیقه پرکاربردترین تشبیهات هستند. در تقسیم‌بندی‌های دیگر، پس از تشبیه بلیغ که پرتکرارترین تشبیه در هر دو اثر است، تشبیه جمع در حدیقه و تشبیه مفروق در مثنوی در صدر قرار دارند. همچنین پدیده‌های طبیعی در هر دو اثر بیشترین عناصر به‌کاررفته در مشبه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند، که این امر می‌تواند تحت تأثیر طبیعت‌گرایی رایج در عرفان و تصوف باشد که در بسیاری موارد طبیعت را نیز دارای روح و حرکت می‌داند. نیز یکی از پرتکرارترین مشبه‌ها در این دو اثر انسان و پربسامدترین مشبه‌به آب است. این شباهت در نوع خود جالب توجه است و نیاز به واکاوی دارد.

چکیده انگلیسی:

Analyzing ancient works of Persian literature, most contents and themes of poems were the subject of speech, and the structure of poems, the relationship of speech components were less investigated. A poet communicates with nature and its beyond according to the technique and forms his mental structure with it. The current paper investigates and compares analogy and classifies its different structures in Hadighe Sana'ee and the first notebook of Masnavi Mulana, according to the analytical_ descriptive method and by the use of statistical surveys. Comparing the frequency of various forms of analogy in Hadighe Sana'ee and Masnavi Mulavi represents which structures and elements did Sana'ee and Mulana use in their educational style to achieve their goals. According to the findings, a kind of analogies, reasonable _to _sensible, in Masnavi and another kind of analogies, sensible _to_ sensible, in Hadighe have been frequently used. In other classification, a collective analogy in Hadighe and subtracted analogy in Masnavi have been frequently used after the eloquent analogy, the most frequent one in Hadighe and Masnavi. Natural phenomena in both works have been mostly used elements in analogized words, as well. This can be influenced by the common naturalism in mysticism and Sufism, which in many cases also considers nature to have a soul and movement. one of the most frequent analogized word in these two works, is the term "human" and the most frequent word analogized to, is the term " water". This similarity is significant and it is worth investigating.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

پورنامداریان، تقی (1381) سفر در مه، تهران: آگاه.

رجایی، محمدخلیل (1368) معالم‌البلاغه، تهران: علمی و سخن.

سنایی، مجدودبن آدم (1329) حدیقه‌الحقیقه و طریقه‌الشریعه، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شمیسا، سیروس (1381) بیان و معانی، تهران: فردوس.

کروچه، بندتو (1344) کلیات زیبایی‌شناسی، ترجمۀ فؤاد روحانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1368) مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: مولی.

میرصادقی، میمنت (1373) واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

مقالات

حکیم‌آذر، محمد. (1390). ساختار تشبیه مرکّب در شعر منوچهری دامغانی و فرّخی سیستانی. فنون ادبی، 3(2)، 37-54. Dor:20.1001.1.20088027.1390.3.2.5.6

طالبیان، یحیی، محمدی افشار، هوشنگ. (1384). تشبیهات هنری در غزل سعدی. زبان و ادبیات فارسی کرمان، 14(22)، 27-52.

گلچین، میترا. (1390). بررسی ساختارهای مختلف تشبیه در مثنوی معنوی. بهار ادب، 4(11)، 339- 352.

Books

Pournamdarian, Taqi (2012) Travel in the fog, Tehran: Aghaz.

Rajaee, Mohammad Khalil (1989) Ma'alam al-Balagha, Tehran: Ilmi and Sokhn.

Sanai, Majdod Bn Adam (1950) Hadiqah al-Haqiqah and Qaba al-Shari'ah, edited by Mohammad Taghi Modares Razavi, Tehran: University of Tehran Press.

Shamisa, Siros (2002) Expression and meanings, Tehran: Ferdous.

Krocheh, Bendeto (1956) General Aesthetics, translated by Fouad Rouhani, Tehran: Book Translation and Publishing Company.

Molavi, Jalaluddin Mohammad (1989) Masnavi Manavi, edited by Reynold Nicholson, Tehran: Molly.

Mirsadeghi, Meymanat (1994) Dictionary of poetic art, Tehran: Mehnaz book.

Articles

Golchin, M. (2011). Examining the different structures of similes in Masnavi Ma'navi. Bahar Adab , 4(11), 339-352.

Hakimazar, M. (2011). Compound simile in Farokhi Sistani and Manoochehri’s works. Literary Arts, 3(2), 37-54. Dor:20.1001.1.20088027.1390.3.2.5.6

Talebian, Y, Mohammadi Afshar, H. (2005). Artistic similes in Saadi's Ghazal. Kerman Persian Language and Literature, 14(22), 27-52.