بررسی شعر اعتراض در سروده های منتقدترین شاعران مشهور انقلاب اسلامی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

رضا کریمی لاریمی ¹ , رضا فرصتی جویباری ² , حسین منصوریان ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/09/01 تاریخ پذیرش : 1399/12/06 تاریخ انتشار : 1401/04/01

کلید واژه: ادبیات انقلاب اسلامی, قیصر امین پور و علیرضا قزوه, سید حسن حسینی, سلمان هراتی, شعر اعتراض,

چکیده مقاله :

در دورۀ انقلاب اسلامی، شاعران متعهد و ملتزم، برای دفاع از ارزش‌های انقلاب و ترویج افکار انقلابی، به بیان واقعیت‌ ها و انتقاد از مشکلات و بیان مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی، اخلاقی، اقتصادی و... دوران خود پرداخته‌اند. که این اشعار به شعر اعتراض موسوم گشته‌اند. شعر اعتراض به عنوان جریان ادبی نوپا، نوعی شعر اجتماعی و از بن مایه‌های شعر پایداری سرچشمه می‌گیرد. از میان شاعران، سلمان هراتی، سید حسن حسینی، قیصر امین پور و علیرضا قزوه از جمله شاعران منتقد به شمار می‌روند. این پژوهش سعی دارد به بررسی درونمایه‌ها، شیوه‌های بیان، لحن و قالب اعتراضی در اشعار شاعران مشهور بعد از انقلاب اسلامی در حیطه‌های گوناگون (سیاسی، اجتماعی، مذهبی، اخلاقی، اقتصادی، فرهنگی و...) بپردازد و وجه اشتراک و افتراق سروده‌های آن‌ها را در این زمینه بررسی نماید. این جستار به شیوه توصیفی، تحلیلی، آماری و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. شاعران در انتقاد از معضلات کشور یا جامعه بشری از نگرشی واقع گرایانه و در عین حال فرامرزی برخوردارند، به طوری که، اشعار اعتراضی آنان بازتابی از شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه و زمان است و چنین اشعاری علاوه بر حضور فعال شاعران معترض در عرصه‌های سیاسی و ادبی جامعه، تأئیدی است بر نظریه جامعه شناختی ادبیات که هنر را همواره از بستر‌های اجتماعی و سیاسی متاثر می‌داند و در نهایت اینکه هدف شعر اعتراض، حفظ ارزش‌های اسلامی، اصلاح نمودن جامعه و مبارزه با بی عدالتی است. بنابرابن بیشترین بسامد بازتاب درون مایه‌های اعتراضی در اشعار سید حسن حسینی و کمترین نمود آن مربوط به قیصر امین پور است که به ترتیب در قالب‌های سپید، نیمایی، غزل، هایکو، رباعی و... در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی سروده شده است که گاهی این اعتراض‌ها جهانی و گاهی داخلی است که اعتراض‌های نوع اول حول اعتراض به سیاست‌های قدرت‌های جهانی می‌چرخد و اعتراض‌های درون کشوری مربوط به بی عدالتی‌های موجود در جامعه است.

چکیده انگلیسی:

In the period of the Islamic Revolution, committed and committed poets to defend the values of the revolution and promote revolutionary ideas have expressed the facts and criticized the problems and issues of social, political, cultural, religious, moral, economic, etc. of their time, which These poems have been called "protest poems". Protest poetry as a nascent literary movement, a kind of social poetry and originates from the foundations of sustainability poetry. Among the poets; Tahereh Saffarzadeh, Simin Behbahani, Sepideh Kashani and Fatemeh Rakaei are among the women critical poets; This research tries to study the themes, methods of expression, tone and format of protest in the poems of famous poets after the Islamic Revolution in various fields (political, social, religious, moral, economic, cultural, etc.) and the common denominator and Examine the differences between their poems in this regard.This research has been done in a descriptive-analytical, statistical manner using library studies.Poets have a realistic and at the same time cross-border attitude in criticizing the problems of the country or human society; As their protest poems are a reflection of the socio-political conditions of society and time, and such poems in addition to the active presence of women poets in the political and literary arenas of society is a confirmation of the sociological theory of literature that always affects art from social and political contexts. Ultimately, the purposeof protest poetry is to preserve Islamic values, reform society, and combat injustice.The highest frequency of reflection of protest themes in Tahereh Saffarzadeh's poems and the lowest frequency is related to Sepideh Kashani, which has been composed in the form of Sepid, Nimai, Ghazal, Rubaei, etc. in political and social fields, respectively. These protests are global (foreign) and sometimes domestic, where the first type of protests revolves around protests against the policies of world powers, and domestic protests are related to injustices in society.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

امین‌پور، قیصر (1388) مجموعۀ کامل اشعار قیصر امین‌پور، تهران: مروارید.

پورممتاز، علیرضا (1372) فرهنگ چاپ و نشر، تهران: موسّسۀ نمایشگاه‌های فرهنگی.

حسینی، سیّد حسن (1388الف) از شراب‌های روسری مادرم، تهران: انجمن شاعران ایران.

حسینی، سیّد حسن (1388ب) در ملکوت سکوت، تهران: انجمن شاعران ایران.

حسینی، سیّد حسن (1388ج) سفرنامه گردباد، تهران: انجمن شاعران ایران.

حسینی، سیّد حسن (1388د) هم‌صدا با حلق اسماعیل، تهران: سورۀ مهر.

حسینی، سیّد حسن (1381) گنجشک و جبرئیل، تهران: نشر افق.

حسینی، سیّد حسن (1387الف) نوش‌داروی طرح ژنریک، تهران: سورۀ مهر.

حسینی، سیّد حسن (1387ب) گزیدۀ شعر جنگ، تهران: سورۀ مهر.

سارتر، ژان پل (1388) ادبیّات چیست؟، ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران: نیلوفر.

سنگری، محمدرضا (1389) ادبیّات دفاع مقدس، تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس.

قزوه، علیرضا (1369) از نخلستان تا خیابان، تهران: سورۀ مهر.

قزوه، علیرضا (1373) شبلی و آتش، تهران: موسّسۀ محراب اندیشه.

قزوه، علیرضا (1387) سورۀ انگور، تهران: نشر توسعۀ کتاب ایران.

قزوه، علیرضا (1390) عشق علیه السلام، تهران: سورۀ مهر.

قزوه، علیرضا (1393) پژوهش‌نامۀ ادبیّات انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس، 2جلد، (نقد و بررسی قالب‌ها و گونه‌های مختلف با نقد دکتر صادق آئینه وند)، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

کاظمی، محمّدکاظم (1390) ۱۰ شاعر انقلاب، تهران: سورۀ مهر.

گلدمن، لوییس (1381) جامعه‌شناسی ادبیّات، ترجمۀ محمّد پوینده، تهران: نشر هوش و ابتکار.

کافی، غلامرضا؛ آئینه‌وند، صادق (1389) پژوهش‌نامۀ ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس (نقد و بررسی قالب‌ها و گونه‌های مختلف)، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

معین، محمد (1379) فرهنگ فارسی، جلد اول، تهران: امیر کبیر.

مولانا، حمید (1380) ابعاد عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علی (ع)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

هراتی، سلمان (1380) مجموعۀ کامل شعرهای سلمان هراتی، تهران: دفتر شعر جوان.

مقالات

ایشانی، طاهر. (1394). انتقاد در شعر شاعران زن پس از انقلاب (فاطمه راکعی و سپیده کاشانی)، پژوهش‌نامه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 6(2)، 1– 21.

باقری، بهادر و توکلی، فاطمه. (1394). قیصر امین‌پور شاعر منتقد. نشریه ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، 7(12)، 45-60.

پشت‌دار، علی‌محمد. (1389). چشم‌انداز آزادگی و عدم اعتراض در شعر فارسی. دوفصلنامۀ علوم ادبی، 3(5)، 172-157.

حسینی مؤخر، سید محسن، نجات، سید حمید. (1395). بررسی تطبیقی درونمایه اعتراض در شعر احمد مطر و علیرضا قزوه. مطالعات تطبیقی فارسی و عربی، 1(2)، 66-39.

رحمدل، غلامرضا. (1389). بررسی محتوایی و تصویری شعر سلمان هراتی در مجموعۀ آسمان سبز. فصلنامۀ پژوهشی کاوش‌نامه، 11(20)، 117-136. 

رحیمی، سیدمهدی و دیگران. (1393). کاوشی در مضامین انتقادی شعر برخی از شاعران معروف دهۀ اول انقلاب اسلامی. فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، 11(36)، 131-149.

سازمند، فهیمه. (1396). شکوائیه و اعتراض در اشعار علیرضا قزوه. مطالعات، ادبیات عرفان و فلسفه، 3(3)، 83- 91.

سجادی‌راد، صدیقه، ذاکری، احمد. (1398). اعتراض در مثنوی مولانا. فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(42)، 105-132.

فتوحی، محمود. (1387). سه صدا، سه رنگ، سه سبک در شعر قیصر امین‌پور. ادب پژوهی، 2(5)، 9-30.

لنگرودی، محمد شمس. (1390). شعر و هنر یک نوع اعتراض است به جهان. نشریۀ گزارش، (227)، 64-58.

Books

Aminpour, Qaisar (2009) Complete collection of poems of Qaisar Aminpour, Tehran: Morvarid.

Goldman, Lewis (2002) Sociology of Literature, translated by Mohammad Pooyandeh, Tehran: Publication of Intelligence and Initiative.

Herati, Salman (2001) Complete collection of poems by Salman Herati, Tehran: Young Poetry Office.

Hosseini, Seyed Hassan (2002) Sparrow and Gabriel, Tehran: Ofogh Publishing.

Hosseini, Seyed Hassan (2008a) Generic Design Medication, Tehran: Surah Mehr.

Hosseini, Seyed Hassan (2009 b) In the Kingdom of Silence, Tehran: Iranian Poets Association.

Hosseini, Seyed Hassan (2009) Travelogue of Tornado, Tehran: Iranian Poets Association.

Hosseini, Seyed Hassan (2009a) from the wines of my mother's scarf, Tehran: Iranian Poets Association.

Hosseini, Seyyed Hassan (2008b) Excerpt from the poem of war, Tehran: Surah Mehr.

Hosseini, Seyyed Hassan (2009) in unison with Ismail's throat, Tehran: Surah Mehr.

Kazemi, Mohammad Kazem (2011) 10 poets of the revolution, Tehran: Surah Mehr.

Kafi, Gholamreza; Ainevand, Sadegh (2010) Research paper on the literature of the Islamic revolution and holy defense (criticism and review of different forms and types), Tehran: Ashura Cultural Complex.

Moin, Mohammad (2000) Persian Culture, Volume One, Tehran: Amir Kabir.

Pourmumtaz, Alireza (1993) The Culture of Publishing, Tehran: Cultural Exhibitions Institute.

Qazveh, Alireza (1990) From the grove to the street, Tehran: Surah Mehr.

Qazveh, Alireza (1994) Shebli and Atash, Tehran: Altar of Thought Institute.

Qazveh, Alireza (2008) Surah Angor, Tehran: Iran Book Development Publishing.

Qazveh, Alireza (2011) Eshgh peace on him, Tehran: Surah Mehr.

Qazveh, Alireza (2014) Research Journal of the Literature of the Islamic Revolution and Holy Defense, 2 volumes, (Critique and study of different forms and types with the critique of Dr. Sadegh Ayenehvand), Tehran: Ashura Cultural Complex.

Rumi, Hamid (2001) Dimensions of Social Justice from the Viewpoint of Imam Ali (AS), Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

Sangari, Mohammad Reza (2010) Sacred Defense Literature, Tehran: Foundation for the Preservation of the Relics and Values of Sacred Defense.

Sartre, Jean Paul (2009) What is Literature ?, Translated by Abolhassan Najafi and Mostafa Rahimi, Tehran: Niloufar.

Articles

Bagheri, Bahador and Tavakoli, Fatemeh. (2015). Qaisar Aminpour is a critical poet. Journal of Sustainability Literature of Shahid Bahonar University of Kerman, 7 (12), 45-60.

Eshani, Taher. (2015). Criticism in the Poetry of Women Poets after the Revolution (Fatemeh Rakaei and Sepideh Kashani). Research Journal of the Institute of Humanities and Cultural Studies, 6 (2), 1-21.

Hosseini Muakher, Seyed Mohsen, Nejat, Seyed Hamid. (2016). A comparative study of the theme of protest in the poetry of Ahmad Matar and Alireza Ghazveh. Persian and Arabic Comparative Studies, 1 (2), 66-39.

Langroudi, Mohammad Shams (2011). Poetry and art are a kind of protest to the world. Report Magazine, (227), 64-58.

Poshtdar, Ali Mohammad. (2010). The perspective of freedom and non-protest in Persian poetry. Bi-Quarterly Journal of Literary Sciences, 3 (5), 172-157.

Rahimi, Seyed Mehdi and others. (2014). Exploring the critical themes of the poetry of some famous poets of the first decade of the Islamic Revolution. Islamic Revolution Studies Quarterly, 11 (36), 131-149.

Rahmadl, Ghulam Reza (2010). Content and video study of Salman Herati's poem in Aseman Sabz collection. Kavoshnameh Research Quarterly, 11 (20), 117-136.

Sajjadirad, Seddiqe, Zakeri, Ahmad. (2019). Protest in Rumi's Masnavi. Scientific Quarterly of Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 11 (42), 105-132.

Sazmand, Fahime. (2017). Complaints and protests in the poems of Alireza Qazveh. Studies, Literature of Mysticism and Philosophy, 3 (3), 83-91.