کاربرد اغراض علم معانی در پیام‌های تربیتی در لیلی و مجنون نظامی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

ناصر ناصری ¹

1 - گروه زبان و ادبیات، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

تاریخ دریافت : 1397/06/02 تاریخ پذیرش : 1398/04/29 تاریخ انتشار : 1398/06/01

کلید واژه: نظامی, لیلی و مجنون, کلید واژه‌ها: اغراض بلاغی, پیام های تربیتی,

چکیده مقاله :

چکیده حکیم نظامی شاعر قرن ششم به علّت شناخت عمیق و دقیق وی از ناملایمات اوضاع و احوال عصر خود و نیز آشنایی با روش و منش پادشاهان و رعیّت، خود را متعهّد می‌داند به عنوان یک مصلح اجتماعی، با در نظر گرفتن دنیا و آخرت، عموم مردم را از زمامداران گرفته تا رعیّت، امر به فضایل و نهی از رذایل کند تا جامعه‌ای ایده‌آل و خدا پسندانه فراهم آورد. بنابر این برای رسیدن به مقام انسانیّت، معجونی از معانی معرفت الهی، مسایل دینی، خردورزی و عدالت پروری و نوعدوستی فراهم می‌سازد، تا تمام امراض جامعة آلوده و نابسامان را مداوا بخشد. به همین منظور هرچند در منظومه‌های خود به موضوعات عرفانی، داستان‌های عاشقانه، تاریخی و حماسی پرداخته است. امّا بُن مایه و زیر ساخت همة منظومه‌هایش- که هدف غایی نظامی است- بیان جنبه‌های تعلیمی و اخلاقی برای حاکمان و عموم مردم است. در این مقاله به بیان جنبه‌های تربیتی و اخلاقی منظومة لیلی و مجنون از دیدگاه علم معانی با کاربردهای اغراض بلاغی از جمله: ارشاد، ترغیب، تهدید، تقدیر، تعجیز، طنز و ریشخند، دعا و التماس و خواهش و تمنّا پرداخته شده است. که طی بررسی‌های به عمل آمده، بیشترین تأکید نظامی به بیان ارشاد مردم و تشویق به فضایل اخلاقی و نهی و تحذیر از رذایل اجتماعی اختصاص دارد.

چکیده انگلیسی:

Abstract       Hakim Nezami, the poet of the 6th century, by his profound and strict knowledge of the vicissitudes of his era and familiarity with the kings and vassals' manner, considers himself as a social peacemaker, responsible to guide all people, from the rulers to the peasants towards the good deed to provide ideal society regarding the mundane world and the dooms' day. To attain this, he provides a concoction of divine knowledge, religious problems, justice and altruism to cure and eradicate the disease and disorganization  of the society. Though in his writings, Nezami has dealt with the Gnostic themes, love and historic and epic poems, the theme of all of them is didactic and ethical notes to the rulers and the ranks of people. I have tried to expound the educational and ethical aspects of the Leili and Majnoon from the rhetoric point of view and by using guidance, persuasion, threatening, irony, praying, and supplication. Altogether, Nezami's emphasis lies on guidance, prohibition of the roguery of the society.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

1 – احمدنژاد، کامل، (1369)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، تهران: علمی.

2 – تجلیل، جلیل، (1365)، معانی و بیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

3 – ثروت، منصور، (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

• – ثروتیان، بهروز، (1382)، اندیشه‌های نظامی گنجه‌ای، تبریز: آیدین.


• – زنجانی، برات، (1370)، احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامی، تهران: دانشگاه تهران.


• – زرّین کوب، عبدالحسین، (1383)، پیر گنجه در جستجوی نا کجا آباد، تهران: سخن.


• – سعدی، مصلح الدّین، (1369)، کلیّات سعدی، تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: طلوع.


• – شمیسا، سیروس، (1373)، انواع ادبی، تهران: فردوس.


• - __________، (1383)، بیان و معانی، تهران: فردوس.


• – صفا، ذبیح ا.. ، (1374)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: ققنوس.


• – علوی مقدّم، محمّد؛ اشرف‌زاده، رضا، (1381)، معانی و بیان، تهران: سمت.


• – کزّازی، میرجلال‌الدّین، (1370)، زیبا شناسی سخن پارسی2 (معانی)، تهران: مرکز.


• – مولوی، جلال‌الدّین، (1371)، مثنوی، تصحیح و شرح محمّد استعلامی، تهران : زوّار


• – نظامی، الیاس بن یوسف، (1383)، هفت پیکر، شرح بهروز ثروتیان، تهران: دانشگاه تهران.


• - _______________، (1389)، لیلی و مجنون، به تصحیح بهروز ثروتیان، تبریز: آیدین.