انواع تمثیل در ادب فارسی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

سردار با فکر ¹ (گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، تبریز – ایران.)

تاریخ دریافت : 1397/09/17 تاریخ پذیرش : 1398/05/05 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: استعاره, تشبیه, ادب فارسی, کلید واژه‌ها: تمثیل, حکایت و داستان,

چکیده مقاله :

چکیده تمثیل، از مهمّ ترین و پرکاربردترین شگردهای ادبی در متون ادبی تعلیمی و سبک هندی است. اساس این هنر بیانی بر تشبیه است و در آن شاعر یا نویسنده برای تأیید یا روشن شدن مطلبی، آن را به موضوعی ساده‌تر تشبیه می کند یا برای اثبات موضوعی، نمونه و مثالی رایج و مشهور می آورد تا از این طریق، مفاهیم و نظریّات خود را به خواننده یا شنونده منتقل کند. استفاده از این شیوۀ ادبی در آثار ادبی تعلیمی، تعلیم و پند و اندرزهای اخلاقی را حلاوت بخشیده و تأثیرگذاری آن ها را دو چندان ساخته است. در آثار ادبی تعلیمی بسامد حکایت های تمثیلی و در سبک هندی بسامد اسلوب معادله بیشتر از اقسام دیگر تمثیل است. در این مقاله بعد از توضیح و تبیین انواع گوناگون تمثیل، برای هر یک از آن ها، نمونه هایی از آثار مهمّ ادب فارسی آورده شده و نقاط ضعف و قوّت آن ها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. شیوۀ پژوهش، براساس نحوۀ کاربرد مصداق های این آرایۀ ادبی در آثار مهمّ تعلیمی و سبک هندی و ملاحظۀ دیدگاه های صاحب نظران و دریافت شخصی از این هنر بلاغی صورت گرفته است. نتیجۀ کلّی مقاله این است که به کار بردن فراوان صورت های مختلف تمثیل، جزء مختصات اصلی و ذات آثار ادبی تعلیمی و سبک هندی و از رازهای زیبایی و تأثیر زبان آن ها بر خواننده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Allegory is the most important and prolific literary skills in the didactic and Indian style. The base of this art lies on simile in which the poet or the writer likens a matter to a simpler one to prove it or uses an ordinary example to transfer his ideas to the reader. Using this method in the didactic literature has flavored and strengthened the ethic maxims and doubled its attraction. Allegorical stories are frequent in didactic literary works but in Indian style the frequency of equation is more prevalent than other types of allegory. Having elaborated the numerous types of allegory, we will bring samples for each of them from important works of Persian literature and criticize their strengths and weaknesses. The type of research is based on the ability of literary arrays in the important didactic and Indian style and consider the view points of clear-sighted authorities. The ultimate conclusion of this article is that using the different types of allegory is the main and essence of didactic literature and Indian style are also of the mysteries the beauty of language and its impact on the readers.

منابع و مأخذ:

بسامد اسلوب ­معادله بیشتر از اقسام دیگر تمثیل است.

فهرست منابع و مآخذ

1- پورنامداریان، تقی، (1393)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

2- جرجانی، عبدالقاهر، (1374)، اسرارالبلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: مروارید.

3- حافظ، شمس‌الدّین محمّد، (1385)، دیوان، تدوین و تصحیح رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.

4- حکیم­آذر، محمّد، (1395)، «­بحث در تشبیه تمثیل و کارکرد آن در غزل صائب تبریزی»، فنون ادبی، سال 8، شمارۀ 2 (پیاپی 15)، تابستان، ص136-117.

5- حمیدی، سیّدجعفر و شامیان ساروکلایی، اکبر، (1384)، «سرچشمه­های تکوین و توسعة انواع تمثیل»، مجلّۀ دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شمارۀ ۱۹۷، زمستان، 107-75.

6- رضائی، عربعلی، (1382)، واژگان توصیفی ادبیّات، تهران: فرهنگ معاصر. 

7- سعدی، مصلح­الدّین، (1381)، کلیات، به اهتمام محمّدعلی فروغی، چاپ دوازدهم، تهران: امیرکبیر.

8- سکّاکی، ابویعقوب یوسف بن ابی بکر، (1973م)، مفتاح العلوم، مصر: مطبعۀ مصطفی البابی و اولاده.

9- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا، (1366)، شاعر آینه­ها، چاپ دوّم، تهران: آگاه.

10- ______________، (1380)، صورخیال در شعر فارسی، چاپ هشتم، تهران: آگاه.

11- شمس قیس، (1373)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران، فردوس.

12- شمیسا، سیروس، (1389)، انواع ادبی، تهران: میترا.

13- __________، (1378)، نقد ادبی، چاپ اوّل، تهران: فردوس.

14- شیری، قهرمان، (1382)، داستان­نویسی، شیوه­ها و شاخصه­ها، تهران: پایا.

15- صائب، میرزا محمّدعلی، (1375)، دیوان (6جلد)، به کوشش محمّد قهرمان، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.

16- گلستانی، محمّدعلی، (1391)، «اسلوب معادله و تمثیل»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 3، بهار، ص69-68.

17- گلی، احمد، ( 1388)، بلاغت فارسی (معانی و بیان)، چاپ دوّم، تبریز: آیدین.

18- مرتضایی، جواد، (1390)، «تمثیل، تصویر یا صنعت بدیعی؟»، پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 4 (پیاپی12)، زمستان، ص38-29.

19- مسعود سعد سلمان، (1364)، دیوان، به­ کوشش مهدی نوریان، چاپ اوّل، اصفهان: کمال.

20- مشتاق­مهر، رحمان و بافکر، سردار، (1394)، «شاخص­های محتوایی و صوری ادبیّات تعلیمی»، پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی، سال 7، شمارة 26، تابستان، ص28-1.

21- منشی، نصرالله، (1381)، کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، چاپ بیست و یکم، تهران: امیرکبیر.

22- مولوی، جلال‌الدین محمد، (1390)، مثنوی معنوی، به ­کوشش توفیق سبحانی، چاپ پنجم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.