بررسی مرگ و زندگی در اشعار فروغ فرّخزاد براساس نظریّة اروس و تاناتوس فروید

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

زری خدائی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.)
مهری تلخابی ² (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.)
حیدر حسنلو ³ (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.)
حسین آریان ⁴ (گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، زنجان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/08/08 تاریخ پذیرش : 1402/09/08 تاریخ انتشار : 1402/11/01

کلید واژه: فروید, فروغ فرّخزاد, کلیدواژه ها:اروس, تاناتوس, مرگ و زوال,

چکیده مقاله :

موضوع پژوهش حاضر، بررسی مرگ و زندگی در اشعار فروغ فرّخزاد بر اساس نظریّة اروس و تاناتوس فروید است. جدال میان مرگ و زندگی از بن مایه های مکرر شعر فروغ است. طبق نظریّة سائق‌ (سوق‌دهنده، محرّک) فروید، تمام غریزه‌ها در دو دسته اصلی قرار می گیرند: غریزة زندگی(اروس) و غریزة مرگ(تاناتوس). اروس، در خدمت زندگی، بقا و نمو است و تاناتوس در خدمت مرگ و تخریب و هر آنچه آدمی را به مرگ نزدیک می کند. هدف این مقاله بررسی جدال دو غریزة اروس و تاناتوس در شعر فروغ فرّخزاد است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که اروس و تاناتوس در شعر فروغ چگونه بازتاب پیدا کرده است و نیروی برتر از آن کدام یک از این دو سائق است؟ اهمّیّت این پژوهش از آن روست که با استناد بر نظریّات فروید در ارتباط با عمل کرد غرایز و تأثیر تضادّ و تنش آن ها بر روان انسان و نیز رابطة انسان و محیط پیرامونش، به نمودهایی از این رابطه دوسویه دست می یابد که در تحلیل شعر فروغ مؤثّر است. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و با تأمل بر واژگان، صورخیال و فکر حاکم بر شعر فروغ به این نتیجه می رسد غریزة تاناتوس، غریزة غالب در روان شاعر است و از این رو، مرگ اندیشی تمامت روان او را احاطه کرده است.

منابع و مأخذ:

الف: کتابنامه

1. آریان­پور، امیرحسین، (1357)، فرویدیسم: ‌با ‌اشاراتی ‌به‌ ادبیّات ‌و ‌عرفان، تهران: امیرکبیر.


2. بورلند، سی.ای، (1387)، اسطوره­های حیات و مرگ، ترجمه: رقیه بهزادی، تهران: عِلم.


3. تاجبخش، غزل، (۱۳۷۸)، زن، شعر و اندیشه، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.


4. جعفری، عبدالرّضا، (۱۳۷۸)، فروغ جاودانه (شعرها، نوشته­ها و گفتگوهای فروغ به انضمام نوشته­هایی دربارة فروغ)، تهران: تنویر.


5. جلالی، بهروز، (١٣٧٧)، جاودانه زیستن، در اوج ماندن، چاپ سوم، تهران: مروارید.


6. دستغیب، عبدالعلی، (1385)، پری کوچک دریا (نقد و تحلیل شعر فروغ فرّخزاد)، تهران: آمیتیس.


7. دهخدا، علی­اکبر، (1377)، لغت­نامه، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.


8. زرّین‌کوب، حمید، (۱۳۵۸)، چشم انداز شعر فارسی، تهران: توس.


9. ساعتچی، محمود، (1385)، مشاوره و روان درمانی(نظریّه­ها و راهبردها)، تهران: ویرایش.


10. ساعدی، عبدالعظیم، (۱۳۸۶)، خداباوری در شعر فروغ، تهران: زوار.


11. شمس­لنگرودی، محمّد، (1370)، تاریخ تحلیلی شعر نو، چاپ2، جلد 2 و3، تهران: مرکز.


12. شمیسا، سیروس، (1376)، نگاهی به فروغ، چاپ سوم، تهران: مروارید.


13. شولتز، دوان­پی؛ سیدنی، آلن، (1395)، نظریّه­های شخصیّت، ترجمه: یحیی سیّد محمّدی، چاپ یازدهم، تهران: ویرایش.


14. ______، (1378)، تاریخ روان­شناسی نوین، ترجمه: علی­اکبرسیف و همکاران، تهران: دوران.


15. عابدی، کامیار، (1377 )، تنهاتر از یک برگ، تهران: دیبا.


16. فرّخزاد، فروغ، (1382)، مجموعه اشعار، چاپ دوم، تهران: نگاه.


17. ________، (1343)، دفترهای زمانه (آرش13)، دفتر اوّل (گفت و شنود فروغ فرّخزاد با م. آزاد)، گردآوری: سیروس طاهباز.


18. فروید، زیگموند، (1383)، تمدّن‌ و ‌ملالت‌های آن‌، ترجمه: محمّد مبشری، تهران: ماهی.


19. _________ ، (1398)، ورای ‌اصل لذّت، ترجمه: هوشــمند ویژه، تهران: بهجت.


20. کراچی، روح­انگیز؛ طوسی، میترا، (1390)، فرهنگ واژه­نمای اشعار فروغ فرّخزاد، تهران:چاپار.


21. مختاری، محمّد، (۱۳۷۲)، انسان در شعر معاصر، تهران: توس.


22. مرادی کوچی، شهناز، (۱۳۷۹)، شناخت­نامة فروغ فرّخزاد، تهران: قطره.


23. میلانی، فرزانه، (1395)، فروغ فرّخزاد زندگی نامة ادبی همراه با نامه­های چاپ نشده، تورنتو: پرشین سیرکل.


24. یوسف­نیا، سعید، (1377)، در جست وجوی جانب آبی(تأملی درشعر فروغ فرّخزاد)، تهران: معیار.


25. هال کالوین، اس، (1394‌)، مقدّمات‌روان‌شناســی‌ فروید، ترجمه: شهریار شهیدی، قم: آیندة درخشان.

 

ب: مقاله­ها

1. آریان، حسین؛ تلخابی، مهری، (1399)، «تحلیل مفهوم مرگ در شعر فروغ فرّخزاد براساس نظریة استعاره شناختی»، مطالعات زبانی و بلاغی، دورة11، شمارة22، 36-7. Doi:10.22075.2020.18900.1587


2. آذربار، ثریا؛ علی­زاده، ناصر، (1392)، «بررسی اروس و تاناتوس در بوف­کور و مسخ کافکا»، هفتمین همایش پژوهش­های زبان و ادبیّات فارسی، 1331-1324 .


3.  پاکزاد، زهرا؛ قادری جویباری، لیلا، (1401)، «بررسی تقابل غرایز دوگانة اروس و تاناتوس در آثار کن­کوری»، فصل­نامة علمی دانشگاه الزهرا(س)، دورة14، شمارة4، 22051.Doi:2022.40818.1810


4. پورنامداریان، تقی؛ هاشمی، رقیه، (1391)، «تحلیل داستان ملکوت با تکیه بر مکتب روان‌تحلیلی»، زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد سنندج، دورة 1، شمارة 14. 156-137.


5. تلخابی، مهری، (1393)، «دیالکتیک مرگ و زندگی در شعر خیام (نگاهی روان شناختی به شعر خیام از منظر نظریّه­های اروس و تاناتوس فروید)»، هشتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران.


6. فلاح، مرتضی، (1387)، «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة11، 223-254.


7. محمودی، مریم، (1391)، «اندیشة مرگ و زوال در شعر فروغ فرّخزاد»، فصل­نامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شمارة 11، 149-164.


8. موسوی، سیّده زهرا؛ ذوالفقاری، محسن و بشیری، زهرا، (1397)، «تحلیل بلاغی عناصر چند معنایی در شعر فروغ فرّخزاد»، متن پژوهی ادبی،دورة 22، شمارة78، 125-148.


9. وجدانی، فریده، (1390)، «سیمای مرگ در شعر فردوسی وناصرخسرو»، پژوهش­نامة ادب غنایی، دورة9، شمارة 16، 196-175.