بازخوانی ضوابط شرعی نسب در تلقیح مصنوعی با هدف شناسایی احکام اطفال سه والدی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

سیدرضا جباری ¹ , سیدحسن عابدیان کلخوران ^{2 *} , علیرضا عسگری ³

1 - دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه قم؛ دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران .
2 - استادیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
3 - استادیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/10/24 تاریخ پذیرش : 1397/11/20 تاریخ انتشار : 1398/01/01

کلید واژه: نسب پدری, تلقیح مصنوعی, طفل سه‌والدی, نسب مادری,

چکیده مقاله :

اطفال سه‌والدی، محصول نوعی تلقیح مصنوعی هستند که با طرح اصلاح ژنتیکی مورد نظر، با صورت‌هایی که تاکنون در زمینۀ تلقیح مصنوعی مطرح بوده، متفاوت است. این مسئله پیامدهای مختلفی درپی دارد و پای مباحث بسیاری را در حوزۀ اخلاق، فقه و حقوق به میان می‌کشد. از جمله مهم‌ترین مسائل فقهی ‌ـ‌ حقوقی مربوط به این مسئله، بررسی آن از دو جهت تکلیفی و وضعی است. جستار حاضر با در نظر گرفتن اهمیت این دو بحث، به شیوۀ توصیفی ‌ـ‌ تحلیلی به انواع تلقیح مصنوعی، نوع مورد نظر در موضوع اطفال سه‌والدی، و احکام و آثار وضعی این موضوع پرداخته است. پس از طرح مسائل مرتبط، از جهت تکلیفی با توجه به اقوال مختلف فقها، در نهایت رأی به جواز این فرایند داده شده است. اما در حکم تکلیفی، قول به تفصیل و احراز نسب به معنای حداقلی در همۀ صورت‌ها و برای همۀ افراد دخیل در فرایند برگزیده شده و در مواردی نیز حکم نسب به معنای حداکثری ترجیح داده شده است. مسئلۀ مورد بحث به دلیل نوپیدایی، بررسی بسیار بیشتری نیازمند است. ضعف قانون‌گذاری نیز در این زمینه کاملاً مشهود می‌باشد که نهادهای قانون‌گذار با توجه به ابعاد مختلف فقهی، باید به آن بپردازند و این ضعف را برطرف کنند.

چکیده انگلیسی:

  One of the emerging issues in this field that is less than a decade old is the issue of three-Parent Babies, which solved a dangerous genetic defect (mitochondrial defect). Three-Parent Babies come into being through artificial insemination with the genetic modification, which is different from other artificial insemination so far. This has various implications and raises many issues in the field of ethics, jurisprudence and law. One of the most important jurisprudential issues related to this issue is study about its tow religious sides: whether it’s permissible or not; and its obligatory side. Considering the importance of these two discussions, this article descriptive-analytically deals with the types of artificial insemination, the type considered in the issue of three-parent babies, and its ordinances and effects. After dealing with the issues, due to the different opinions of the Islamic jurists (fuqahā), this paper’s final voting is to prefer the approval of that process. But in the obligatory side, it is accepted a detailed position: a minimal sense of that obligatory to all persons involved in that process.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

1. ابوزید، بکر بن عبدالله (1416ق). طرق الانجاب فی الطب الحدیث و حکمها الشرعی. بالمملکة العربیه السعودیه: موسسه الرساله.


2. اراکی، محمدعلی (1370). رساله توضیح المسائل. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.


3. امامی، سیدحسن (۱۳۵۰). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ سوم، ج5.


4. بجنوردی، سیدحسن (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: انتشارات الهادی، ج4.


5. تبریزی، جواد (1385). صراة النجاة فی اجوبة الاستفتائات. قم: دار الصدیقة الشهیدة، ج2-3.


6. توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید. قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1385، چاپ دوازدهم، ج2.


7. جعفرزاده، میرقاسم (1375). وضعیت شرعی به‌کارگیری تکنیک‌های نوین باروری کمکی در تولیدمثل انسانی. پزشکی باروری و ناباروری، شمارۀ 1، ص56.


8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1385). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش، چاپ شانزدهم.


9. حرّعاملی، محمد بن حسن (1424ق). وسائل الشیعة. بیروت: آل‌البیت(ع) لاحیاء التراث، الطبعة الثانیة، ج28.


10. حسینی زبیدی، سید محمدمرتضی (1387). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق عبدالحلیم طحاوی، بی‌جا: مؤسسة دار الهدایة، ج7.


11. حکیم طباطبایی، سیدمحسن (۱۴۱۰ق). منهاج الصالحین. بیروت: التعارف للمطبوعات، ج2.


12. خامنه‌ای، سیدعلی (1383). رسالۀ اجوبة الاستفتائات. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی، چاپ هفتم، ج2.


13. خمینی، سیدروح‌الله (1390). تحریر الوسیلة. نجف: مطبعة الآداب، الطبعة الثانیة، ج2.


14. خویی، سیدابوالقاسم (۱۴10ق). منهاج الصالحین. قم: انتشارات مدینه العلم، چاپ بیست و هشتم، ج1-2.


15. خویی،سیدابوالقاسم(۱۴۲۱ق).المسائل الشرعیه،استفتائات المعاملات.قم: احیاء آثار امام خویی،چاپ چهارم،ج2.


16. رضانیا معلم، رضا (1380). باروری‌های پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق. قم: موسسه نشراسلامی.


17. روحانی، سیدمحمدصادق (۱۴۱۴ق). المسائل المستحدثه. قم: دار الکتاب، چاپ چهارم.


18. سند، محمد (۱۳۸۱). فقه الطب و التضخم النقدی. قم: انتشارات دارالهدی.


19. سیستانی، سیدعلی حسینی (1430ق). منهاج الصالحین. بغداد: دارالبذره، ج1.


20. شهیدی، مهدی (1375). مجموعه مقالات حقوقی. تهران: انتشارات حقوق‌دان.


21. صفار، محمدجواد (1383). قانون نحوۀ اهدای جنین به زوجین نابارور در بوتۀ نقد و تحلیل. تحقیقات حقوق، شمارۀ 39.


22. صفایی، سیدحسین؛ امامی، اسدالله (۱۳۷۴). حقوق خانواده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج2.


23. صفایی، سیدحسین؛ امامی، اسدالله (1376). مختصر حقوق خانواده. تهران: انتشارات دادگستر.


24. صفیری، اکرم؛ طاهرخانی، فاطمه (1388). نسب مادری کودک تولدیافته از اهدای جنین در حقوق ایران. مجلۀ حقوقی دادگستری، سال 73، شمارۀ 168، ص137ـ157.


25. طاهرخانی، فاطمه (1389). نسب پدری کودک تولدیافته از اهدای جنین در فقه و حقوق ایران. فقه پزشکی، دورۀ 2، شمارۀ 3-4، ص135ـ165.


26. طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین. تهران: انتشارات مرتضوی، چاپ سوم، ج2.


27. عمید، حسن (1384). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر، چاپ دهم، دوره سه جلدی.


28. فخرز، میررحیم و همکاران (1387).ژنوم میتوکندی ابزاری موثر در تعیین هویت. پزشکی قانونی، شماره 51، ص166.


29. قربان‌نیا، ناصر (1382). حکم تکلیفی و وضعی انتقال جنین تکون‌یافته از اسپرم و تخمک زن و شوهر قانونی به رحم زن دیگر. در: مجموعه مقالات روش‌های نوین تولیدمثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق.تهران:انتشارات سمت،چاپ2.


30. کاتوزیان، ناصر (1383). حقوق مدنی ـ خانواده : اولاد. تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ ششم، ج2.


31. گرجی، ابوالقاسم (۱۳۸۷). بررسی تطبیقی حقوق خانواده. تهران: دانشگاه تهران.


32. گلپایگانی، سید محمدرضا (1409ق). مجمع المسائل، قم: انتشارات دار القرآن الکریم، چاپ دوم، ج2.


33. محقق داماد، سیدمصطفی (1375). میزگرد مسائل فقهی و حقوقی انتقال جنین. تهران: بولتن تولید مثل و نازایی پژوهشکدۀ بیولوژی و بیوتکنولوژی و نازایی جهاد دانشگاهی.


34. محقق داماد، سیدمصطفی (1386). بررسی فقهی حقوق خانواده. تهران: نشر علوم اسلامی، چاپ شانزدهم.


35. مرقاتی، سیدطه (1384). حقوق کودکان در اهدای گامت. در: مجموعه مقالات ‌اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری. تهران: انتشارات سمت.


36. معلوف، لوئیس (1973م). المنجد فی اللغه و الاعلام. بیروت: دارالمشرق.


37. مغنیه، محمدجواد (1960م). الفقه علی المذاهب الخمسه. بیروت: دارالعلم للملائین، الطبعة السادسه.


38. منتظری، حسینعلی (1373). رسالۀ توضیح المسائل مطابق با اصطلاحات جدید. قم: نشر تفکر، چاپ هشتم.


39. مهرپور،حسین(1376).نگرشی به وضعیت حقوقی و شرعی باروری مصنوعی.تحقیقات حقوقی،دوره1،شماره122،ص 184ـ185.


40. میرهاشمی، سرور (1383). تلقیح مصنوعی در اندیشۀ فقهی ـ حقوقی و موافقان و مخالفان آن. فقه و حقوق خانواده، شمارۀ 35، ص64ـ98.


41. نجفی، محمدحسن (1981م). جواهر الکلام. تعلیق و تصحیح محمود قوچانی. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج10، 29، 41.

42. Falco, Miriam (2012). 5 million babies born so far, thanks to IVF. CNN Medical Managing Editor. Available in: http://thechart.blogs.cnn.com/2012/07/02/5-million-babies-born-so-far-thanks-to-ivf/

43. Liao, S. Matthew (2017). Do Mitochondrial Replacement Techniques Affect Qualitative or Numerical Identity? Bioethics, Vol.31, No.1,P 20.

44. Ravitsky, Vardit; Stanislav Birko & Raphaelle Dupras-Leduc (2015). The “Three-Parent Baby”: A Case Study of How Language Frames the Ethical Debate Regarding an Emerging Technology. The American Journal of Bioethics, 15(12),P 57-60.