نوع شناخت و معرفت در هر جهان بینی، میزان ماندگاری اندیشه در آن جهان‌بینی را مشخص می‌سازد که در بازشناسی هنر و معماری اسلامی، غایت شناخت، کشف حقیقت و غایت خلق، حصول ماندگاری اثر است. هنرمند مسلمان، با تجلی معرفت1 حضوری درنفس، حقیقت را به‌واسطه هندسه صورت بخشی می‌کند. اما هنرمند غربی در گذشته، حواس را ابزار کافی برای شناخت دانسته و اعراض ادراک شده در نفس را، به جایحقیقت، صورت داده است و در معاصر، با جایگزینی واژه ایده2 به جایحقیقت، شناخت را نه در حواس بلکه در ذهن جستجو می‌کند. پژوهش حاضر با شناخت شناخت‌شناسی غربی و اسلامی، جایگاه مفاهیم حقیقت وایده را در دو فرایند شناخت و خلق آثار نشان می‌دهد؛ تا علت ماندگاری آثار هنر اسلامی را در بستر زمان‌های مختلف و ناپایداری سبک‌های ایجاد شده در معماری معاصر غرب را در نحوه جهان‌بینی حاصله از شناخت‌شناسی هر یک تبیین نماید. پرونده مقاله