-
مقاله
1 - تصحیح تطبیقی- انتقادی از رسالۀ «واردات» میرسیدعلی همدانیپژوهشنامه ادیان , شماره 1 , سال 11 , زمستان 1396میرسیدعلی همدانی (د. 786ق) از عرفای نامدار کبرویه است که در ترویج و تثبیت آموزههای اسلامی و عرفانی در مناطق شمالی و مرکزی ایران، هند (کشمیر) و خراسان بزرگ (بخشهایی از افغانستان و تاجیکستان) سهیم بوده است. معدود آثار چاپ شده از او در ممالک فارسیزبان مورد توجه بوده و ز چکیده کاملمیرسیدعلی همدانی (د. 786ق) از عرفای نامدار کبرویه است که در ترویج و تثبیت آموزههای اسلامی و عرفانی در مناطق شمالی و مرکزی ایران، هند (کشمیر) و خراسان بزرگ (بخشهایی از افغانستان و تاجیکستان) سهیم بوده است. معدود آثار چاپ شده از او در ممالک فارسیزبان مورد توجه بوده و زمینه برای احیاء دیگر نوشتههای وی نیز مهیاست. متن فارسی رسالة واردات در همین راستا و در قالب تصحیحی تطبیقی- انتقادی عرضه میشود، به این وجه که بر مبنای سه نسخة خطی موجود و مطابقت موارد اختلافی با دیگر آثار همدانی، متنی نسبتا منقح تهیه شده و ایرادات نسخ موازی تبیین گردیده است. اشتراک و تشابه ترکیبها و مضامین میان این رساله و سایر مطالب منقول از وی نشان میدهد که نزدیک به یقین میتوان رسالة واردات را از آنِ میر سید علی همدانی دانست. محتوای این رساله را مقدمه و مؤخرهای ستایشآمیز، و متنی سرشار از نصایحی مشفقانه در بر میگیرد که در قالب نثری مسجع و آهنگین عرضه شده است. خصوصیات برجستة تصوف کبروی، از جمله: پایبندی به شریعت، پرهیز از قشریگری، تمایل به فتوت، التزام به امر به معروف، میل به سیاحت، گرایش به تشیع، التفات به برخی از آراء ابن عربی و توجه به ادبیات فارسی، نیز در این اثر به وضوح قابل مشاهده است. پرونده مقاله -
مقاله
2 - تحوّل در مناسک زرتشتی مربوط به »مرگ« با گذر به دوره اسلامیپژوهشنامه ادیان , شماره 1 , سال 15 , زمستان 1400آیینها و مناسک، از نخستین و مهمترین ابعاد یک دین به شمار میروند که در رویارویی با فرهنگ غالب، متحول میشوند. این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده است، نشان میدهد که از زمان ورود مسلمانان به ایران تا عصر حاضر، چگونه عوامل درونی (ما چکیده کاملآیینها و مناسک، از نخستین و مهمترین ابعاد یک دین به شمار میروند که در رویارویی با فرهنگ غالب، متحول میشوند. این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده است، نشان میدهد که از زمان ورود مسلمانان به ایران تا عصر حاضر، چگونه عوامل درونی (مانند: کاهش موبدان) یا بیرونی (همچون: عرف اکثریت) بر مناسک زرتشتیِ مربوط به مرگ تأثیر نهادند. این تأثیرات که در سه جهت فروکاهشی، ثابت و افزایشی جریان یافته، منجر به حذف، تبدیل، تغییر، توجیه، تثبیت، تحکیم، تقلید و تحمیل در بعضی از آیینهای درگذشتگان بوده است. نتایج عینی تحولات را میتوان در امور گوناگونی مشاهده کرد، از جمله: حفظ اعتبار مناسک به عنوان ابزاری برای پشتیبانی درگذشتگان و تسکین بازماندگان، تقویت بنیان های اعتقادی زرتشتی با توجیحات جدید، انطباق صور آیینی کهن با شرایط نوین، بهره گیری از مناسک مرگ به عنوان عامل بازیابی هویت تاریخی و دینی، همگامی با جامعه میزبان و کاهش فشارهای انتقادی، حفظ جایگاه انحصاری دینیاران در اجرای برخی مناسک و احاله بعضی مناسک دیگر به عموم دینداران، و البته، از میان رفتن شماری از ابنیه مرتبط با مرگ که گواه حضور تاریخی زرتشتیان بودهاند. پرونده مقاله -
مقاله
3 - بررسی کرامات امام علی(ع) و تصویر ایشان در خوابها و رویاهای صوفیه در متون عرفانیعرفان اسلامی , شماره 5 , سال 19 , زمستان 1401در این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی کرامات امام علی (ع) که در متون صوفیه باقی مانده اند وتصورمی شود که بخشی از تصور ایشان از حضرت بر پایه همین کرامات شکل گرفته باشد و تصویر امام علی(ع) و جایگاه و نقش خواب و رویا در کشف و شهود عرفا پرداخته شده است. این بررسی نشان چکیده کاملدر این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی کرامات امام علی (ع) که در متون صوفیه باقی مانده اند وتصورمی شود که بخشی از تصور ایشان از حضرت بر پایه همین کرامات شکل گرفته باشد و تصویر امام علی(ع) و جایگاه و نقش خواب و رویا در کشف و شهود عرفا پرداخته شده است. این بررسی نشان میدهد که یکی از مهمترین کارکردهای خواب عرفا حل بسیاری از مسائل و دغدغههای ذهنی آنان بوده است که بیشتر در حوزه مسائل دینی و عرفانی هستند. آن ها علاوه بر این که این مسائل را از طریق خواب بیان میکردند، از این طریق بر تاثیرگزاری آن بر مخاطبان هم میافزودند؛ چون حل این مسائل در خواب از زبان خدا، پیامبر(ص) و مشایخ صوفیه انجام میشده است. علاوه بر حل مسائل در خواب عرفا، مکاشفاتی از نوع الهام مشاهده میشود که از وقایعی که هنوز در واقعیت اتفاق نیفتاده، خبرمی دهند. پرونده مقاله -
مقاله
4 - مورخ شهیر، عارف گمنام شرفالدین علی یزدی در آینة «التوحید من نفس الرحمن»عرفان اسلامی , شماره 1 , سال 20 , بهار 1402یکی از عرفای گمنام قرن نهم شرفالدین علی یزدی است که به واسطة اثر معروف خود، ظفرنامه تاکنون به عنوان مورخی شهیر از وی یاد شده؛ هرچند کشف آثار و تحقیقات معاصر ابعاد دیگر شخصیت علمیاو را هویدا کرده است لیکن معرفی نسخة خطی تازه یاب رساله تهلیلیة التوحید من نفس الرحم چکیده کاملیکی از عرفای گمنام قرن نهم شرفالدین علی یزدی است که به واسطة اثر معروف خود، ظفرنامه تاکنون به عنوان مورخی شهیر از وی یاد شده؛ هرچند کشف آثار و تحقیقات معاصر ابعاد دیگر شخصیت علمیاو را هویدا کرده است لیکن معرفی نسخة خطی تازه یاب رساله تهلیلیة التوحید من نفس الرحمن سبب پیدایی و شناخت وجهة عرفانی این مورخ، ادیب، ریاضی دان، منجم، لغوی و موسیقی دان یزدی شده که تا کنون مهجور مانده است. در این پژوهش ضمن واکاوی زندگی و شخصیت معنوی شرفالدین علی یزدی کوشش شده است با بررسیاندیشه های عرفانی وی در سه مقولة اساسی خداشناسی، هستی شناسی و انسان شناسی، منظومة عرفانی این دانشمند تبیین شود. شرفالدین علی یزدی قائل به وحدت ذاتی در ضمن کثرات رتبی است و آفرینش عالم را که صورتی از نَفَس رحمانی است، نمایشی مترتب بر ظهور اسمای حسنی و بر مدار عشق میداند. قرائن و شواهد تاریخی حکایت از تبعیت وی از شاه نعمت الله ولی در سلوک داشته و طی طریق در کنار اشتغالات سیاسی و اجتماعی وی بسیار بارز و حائز اهمیت است. پرونده مقاله -
مقاله
5 - معرفی و بررسی نسخۀ خطی التوحید من نفس الرحمن شرفالدین علی یزدیپژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی , شماره 5 , سال 3 , زمستان 1397رسالۀ التوحید من نفس الرحمن یکی از برجستهترین تهلیلیههای عرفانی موجود در میان انبوه میراث مکتوب عرفانی و ادبی این سرزمین است که بیاغراق احیا و معرفی آن، گشایش دریچهای نو و منظری متفاوت بر این گونه از ادبیات عرفانی است. این پژوهش ضمن تصحیح و تعلیق یک اثر عرفانی، منت چکیده کاملرسالۀ التوحید من نفس الرحمن یکی از برجستهترین تهلیلیههای عرفانی موجود در میان انبوه میراث مکتوب عرفانی و ادبی این سرزمین است که بیاغراق احیا و معرفی آن، گشایش دریچهای نو و منظری متفاوت بر این گونه از ادبیات عرفانی است. این پژوهش ضمن تصحیح و تعلیق یک اثر عرفانی، منتج به شناخت وجهۀ نامکشوف از ابعاد شخصیت مؤلف آن شده است. شرفالدین علی یزدی تاکنون بهعنوان مورخی شهیر، شاعر، منشی، منجم، ریاضیدان، موسیقیدان، لغوی و حروفی قرن نهم، زبانزد خاص و عام بوده، لیکن وجهۀ عرفانی این دانشمند، مغفول مانده است. متن رسالۀ حاضر، شامل دو بخش است: اول براهین عقلی و نقلی در اثبات توحید و دوم تفسیر عرفانی باب التهلیل از کتاب فتوحات المکیه ابنعربی. این رساله در هر دو بخش حاوی ویژگیهای خاص عرفانی و ادبی است؛ استفاده از نثر فنی، ارجاع مکرر به آیات و احادیث، اثبات توحید به روش احصایی، تقسیمبندی توحید بر اساس ۳۶ آیۀ تهلیل، تبیین آرا و اندیشههای عرفانی مؤلف و از بُعد تاریخی، اثبات ارتباط شرفالدین با حکومت قراقویونلوها از نتایج این پژوهش به شمار میرود. این رساله بر اساس سه نسخۀ موجود و بهشیوۀ نسخۀ اساس تصحیح شده است. پرونده مقاله -
مقاله
6 - تاثیر اوضاع مذهبی و اجتماعی دوران صفوی بر روند مهاجرت صوفیه و عالمان ایرانی به هندنامه الهیات , شماره 1 , سال 15 , بهار 1401صوفیان و عالمان دینی نخبه به عنوان سرمایه های گرانقدر انسانی برای جامعة دینی به شمار می روند و باعث پویایی و بقای آن هستند. مهاجرت این اصناف به خارج از جامعة خویش، صدماتی جبران ناپذیر به پیکرة دین و دینداری وارد می سازد. در دوران صفوی امواجی از مهاجرت عالمان نخبه و صوفی چکیده کاملصوفیان و عالمان دینی نخبه به عنوان سرمایه های گرانقدر انسانی برای جامعة دینی به شمار می روند و باعث پویایی و بقای آن هستند. مهاجرت این اصناف به خارج از جامعة خویش، صدماتی جبران ناپذیر به پیکرة دین و دینداری وارد می سازد. در دوران صفوی امواجی از مهاجرت عالمان نخبه و صوفیان به سوی هند وجود داشت که علل، روند و نتایج آن می تواند به عنوان الگویی در تحلیل این پدیده در دوره های آینده، استفاده شود. این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می دهد که ناامنی های فکری، اقتصادی و سیاسی را در ایران صفوی باید مهمترین علت مهاجرت دانست. روند مهاجرت ها در دوران شاه طهماسب اول و شاه عباس به واسطة تشدید شرایط فوق، حالت صعودی داشته و در دیگر دوره ها، افت و خیز کمتری را از سر گذرانده است. این روند و جهت گیری های آن در بستر این مقاله تا حدی بررسی شده است پرونده مقاله -
مقاله
7 - میشائیل اشتاسبرگ، نقد و بررسی معیارهای او در تحولات آیین-های پاکی در مزدیسنانامه الهیات , شماره 5 , سال 14 , زمستان 1400چکیده دگرگونیهایی که مدرنیته در سبک زندگی ایجاد نموده، شیوة اجرای بسیاری از آیینهای دینی را نیز تحت تاثیر قرار داده و دچار تحول نموده است. میشائیل اشتاسبرگ به عنوان یک دینپژوه پدیدارشناس، الگویی برای تحولات احکام آیینی در میان زرتشتیان معاصر را در دایره المعارف ایران چکیده کاملچکیده دگرگونیهایی که مدرنیته در سبک زندگی ایجاد نموده، شیوة اجرای بسیاری از آیینهای دینی را نیز تحت تاثیر قرار داده و دچار تحول نموده است. میشائیل اشتاسبرگ به عنوان یک دینپژوه پدیدارشناس، الگویی برای تحولات احکام آیینی در میان زرتشتیان معاصر را در دایره المعارف ایرانیکا تعریف کرده که مبتنی بر موازینی چون: حذف، جایگزینی، فروکاهش، اصلاح و ابداع احکام است. تحقیق حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، نشان میدهد که القاء بعضی الگوهای اشتاسبرگ بر تحولات جدید در آیینهای معاصر زرتشتی، تا اندازهای ناکارآمد بوده و این الگوها لزوما همة جوانب تحولات را نشان نمیدهند. برای نمونه، ایشان معتقد است که مواردی از احکام مربوط به پاکی و پاکسازی آب، به مرور زمان حذف شدهاند، در حالی که به نظر میرسد انواعی از جایگزینی و حتی تحکیم احکام قبلی نیز روی داده است. در مورد پاکسازی چوب نیز به جز تداوم پارهای از آیینهای قبلی، شاهد مواردی از جایگزینی هستیم. البته در اموری همچون: آیین برشنوم، اشتاسبرگ به درستی نظر داده و ابعاد گوناگون تحولات را در قالبهایی چون: حذف، فروکاهش و اصلاح طبقهبندی کرده است.کلیدواژهها: آیینهای زرتشتی، ، تحولات آیینی اشتاسبرگ. ، آیین پاکی. پرونده مقاله -
مقاله
8 - وسواس های طهارت و عبادت در یهودیت و تشیع با التفات به رویکرد علمینامه الهیات , شماره 66 , سال 17 , بهار 1403تردید یکی از ویژگیهای اندیشهی انسان و عارضهای شناختی است که از فقدان آگاهی سرچشمه میگیرد و در صورت تداوم، میتواند به ایجاد اضطراب و رفتار وسواسی بیانجامد. امور دینی در سرشت خویش رازآمیز بهشمار میروند و بر همین اساس، همواره در معرض تردید، تولید اضطراب و مستعد وسوا چکیده کاملتردید یکی از ویژگیهای اندیشهی انسان و عارضهای شناختی است که از فقدان آگاهی سرچشمه میگیرد و در صورت تداوم، میتواند به ایجاد اضطراب و رفتار وسواسی بیانجامد. امور دینی در سرشت خویش رازآمیز بهشمار میروند و بر همین اساس، همواره در معرض تردید، تولید اضطراب و مستعد وسواس هستند. این پژوهش که با روش تحلیلی- تطبیقی و با التفات به یافتههای روانشناسی صورت پذیرفته، نشان میدهد که وسواس دینداران در یهودیت و تشیع، تا اندازهای مرهون رازآمیز بودن امور مقدس است و تا حدی نیز از تفاسیر اضطرابانگیز برخی دینیاران بر متون مقدس سرچشمه میگیرد. از دیدگاه دروندینی، القائات شیطانی هم در ایجاد وسواس سهیم هستند و میتوانند رفتارهایی ناهنجار را در پاکسازی بدن از خون و دفعیات و یا خواندن نیایش باعث شوند. درمان وسواس به شیوههایی چون تغییر نگرش فرد مبتلا نسبت به امور مقدس، تصحیح و تلطیف تفاسیر اضطرابانگیز از متون مقدس، و آگاهی بخشی در مورد نقش شیاطین صورت میگیرد. البته استفاده از روشهای شبهدینی (طب سنتی) یا مراجعه به مراکز رواندرمانی نیز مرسوم است. پرونده مقاله -
مقاله
9 - آیین ازدواج در دین هندویی شیوایینامه الهیات , شماره 1 , سال 14 , بهار 1400سنت دینی شیوایی یکی از صورت های کهن هندویی است که خاستگاه آن در تمدن دیرپای دره سند قرار داشته و شاخههای مختلف آن، هنوز در سراسر شبه قارهی هند پیروانی فراوان دارد. این سنت نیز مانند سایر ادیان و فرق، دارای مناسک ویژهای موسوم به آیینهای گذار است که در چهار مرحله از ز چکیده کاملسنت دینی شیوایی یکی از صورت های کهن هندویی است که خاستگاه آن در تمدن دیرپای دره سند قرار داشته و شاخههای مختلف آن، هنوز در سراسر شبه قارهی هند پیروانی فراوان دارد. این سنت نیز مانند سایر ادیان و فرق، دارای مناسک ویژهای موسوم به آیینهای گذار است که در چهار مرحله از زندگی فرد (یعنی تولد، تشرف، ازدواج و مرگ) انجام میشود. آیینهای مزبور که تحت عنوان سمسکاره شناخته میشوند، در واقع تشریفاتی دینی هستند که به منظور مشخص کردن نقاط عطف مهم در پیشرفت زندگی دینداران شیوایی صورت میپذیرند و هدف آن ها رسمیتدادن و متبرک ساختن هر مرحله، تعیین وظایف و حقوق دینداران، حفظ افراد در مقابل تاثیرات زیانبخش محیط، و سرانجام، اطمینان یافتن از ارتباطی سازنده و مستمر با ایزدان است. سمسکارهی ازدواج نیز نوعی تجربهی پیوند میان شیوا و شکتی بوده و متضمن نگاهی ایزدوار به شریک زندگی زناشویی است. پرونده مقاله -
مقاله
10 - ولایت از دیدگاه سید حیدر آملی و ملامحسن فیض کاشانینامه الهیات , شماره 1 , سال 11 , بهار 1397سید حیدر آملی و ملامحسن فیض کاشانی دو تن از مشاهیر امامیه هستند که آرائی عرفانی را در خصوص مفهوم ولایت ارائه نمودند. نظرات ایشان از این دیدگاه که هر یک متاثر از اندیشه های ابن عربی بوده اند، در این خصوص شباهت هایی با یکدیگر دارد. آملی و فیض قائل به تسری مقام ولایت حق تع چکیده کاملسید حیدر آملی و ملامحسن فیض کاشانی دو تن از مشاهیر امامیه هستند که آرائی عرفانی را در خصوص مفهوم ولایت ارائه نمودند. نظرات ایشان از این دیدگاه که هر یک متاثر از اندیشه های ابن عربی بوده اند، در این خصوص شباهت هایی با یکدیگر دارد. آملی و فیض قائل به تسری مقام ولایت حق تعالی به انسان کامل (ولی) بوده و برای اولیاء مراتبی را برشمرده اند که شامل مطلق و مقید و یا عام و خاص است. با توجه به خاستگاه های شیعی ایشان، ائمة اطهار (ع) مصادیق اتم ولایت در مقام انسانی به شمار می روند و حسب این مقام، از سوی خداوند بر تمامی مخلوقات تصرف دارند. همچنین، خاتم ولایت نزد آنان، امام دوازدهم شیعیان است که تجلی حقیقت محمدیست. البته تفاوت میان تفاسیر آملی و فیض از مقام ولایت آن است که گرایش های فقهی- کلامی در شخصیت فیض، سبب گردیده تا مطالب او استناداتی بیشتر از آیات و روایات داشته و منطق کلامی آن قویتر باشد. پرونده مقاله -
مقاله
11 - نسبت میان فطرت و اختیار از دیدگاه عرفای شیعهنامه الهیات , شماره 4 , سال 16 , پاییز 1402فطرت امری تکوینی و جزئی از سرشت انسان است که به بعد روحی و معنوی او مربوط میشود. این ودیعه الهی در نهاد انسان اگر به حقیقت ظهور و بروز یابد، میتواند زمینه حرکت کمال و رشد وی را در مسیر عبودیت الهی فراهم آورد.بحث جبر و اختیار نیز از مباحث بسیار عمیق و دقیق چکیده کامل
فطرت امری تکوینی و جزئی از سرشت انسان است که به بعد روحی و معنوی او مربوط میشود. این ودیعه الهی در نهاد انسان اگر به حقیقت ظهور و بروز یابد، میتواند زمینه حرکت کمال و رشد وی را در مسیر عبودیت الهی فراهم آورد.بحث جبر و اختیار نیز از مباحث بسیار عمیق و دقیقیست که از دیرباز ذهن و زبان و قلب و روان انسانها را به خود مشغول ساخته است این مبحث در میان گروههای مسلمانان نیز دارای جایگاه پراهمیتی است هر یک از این گروهها برای اثبات عقیده خود به آیاتی از قرآن کریم تمسک جسته اند. دراین میان عرفای پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام از افراط و تفریط مصون مانده به پیروی از امامان خود بر نظریه امر بین الامرین معتقدند. در این مقاله ضمن بررسی دیدگاههای ایشان در مورد فطرت و جبر و اختیار به نسبت این دو موضوع پرداخته شده است. به دلیل آنکه خدای متعال به ما قوت و قدرت و استطاعت عطا فرموده است لذا مشیت ما به مشیت خدای متعال منتهی می¬شود. پس حق فاعل به فعل بنده است و نیروی بنده ظهور نیروی اوست و البته اختیار انسان هم به دلایل مختلف در بروز فطریات موثر است و میتواند آنها را تقویت یا تضعیف کند.
پرونده مقاله