کاربست شخصیت‌های دینی و به ویژه قرآنی، یکی از شاخصه‌های بارز شعر معاصر عربی است. آن شاعران برای القای مفاهیم مورد نظر خود به شیوه غیر مستقیم از این شخصیت ها بسیار الهام می گیرند. حضرت مریم(ع) از جمله رمزهای دینی ای است که شاعران با کمک آن به شیوه ای نمادین به بیان تجربه معاصر خویش پرداخته اند. در پرتو اهمیت مسأله، جستار حاضر می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی چگونگی حضور این رمز دینی را در شعر پنج شاعر برجسته معاصر عربی همچون محمود درویش، بدر شاکر سیّاب، عزالدّین مناصره، عبدالوهاب البیاتی و ممدوح عدوان مورد نقد و بررسی قرار دهد. پژوهش نشان از آن دارد که این شاعران بر آیه ﴿وهزّی إلیک بجذع النخلة تساقط علیک رطباً جنیاً﴾ تمرکز ویژه ای داشتند و از خلال آن کوشیدند بر صبر و پایداری تأکید ورزند. پرونده مقاله

إنّ الشاعر یلعب دوراً بارزاً فی الحیاة الاجتماعیة عامة وفی الحیاة الأدبیة خاصة، کما یؤثر علی الناس بشعره وخیاله الرحب. وبالطبع إنّ ذلک التأثیر من قبل الشاعر لا یتحقق فی عالم الحقیقة فحسب، بل یتحقق فی عالم الخیال؛ حیث ینأی الشاعر عن السیق المألوفة ویتحدث بصوت أعمق وأغرب من العادی، کی یمنح المتلقی صور حسیة ذات فاعلیة وحرکة. ومن الأدوات التی یستخدمها الشاعر کی یصدر إنتاجاً أدبیاً ذات فاعلیة وتأثیر، هی "تراسل الحواس" أو "الاشتباک الحواسی" أو "الحس المتزامن". فیجدر القول بأنّ هذه التقنیّة إحدی التقنیّات المهمّة التی ظهرت کمصطلح نقدی فی الأعوام الأخیرة عند نقّاد الأدب. التقنیّة هذه وإن کانت حدیثة الظهور فی النقد الأدب العربی، لکنّ توظیفها فی النصوص الأدبیّة کان موجوداً، بدءً بالعصر الجاهلی و مروراً بالعصر المعاصر. وعلی ضوء أهمیّة المسألة تتعاطی هذه المقالة تراسل الحواسل لغة واصطلاحاً مع الحدیث عن نشأته بین الرمزیین وظهوره فی الأدب العربی، ثم تأخذ تعالج أشکال هذه التقنیّة فی شعر الشاعر المصری أمل دنقل. من المستنبط أنّ الشاعر اهتمّ إلی حد کثیر بهذا الفن اجتناباً عن استعمال القریب المألوف لللفظ وإکثاراً من أدبیّة النص مع میله الشدید فی الإنزیاح تجاه محور المجاورة. پرونده مقاله

تمثّل تقنیة التقمّص أو القناع من أهم التقنیّات الواردة فی الشعر العربی المعاصر حیث یستعین بها الشاعر علی استدعاء الشخصیات التراثیة للتعبیر عن تجربته المعاصرة. هذا وإنّ صلاح عبدالصبور(1981-1931م) شاعر متجدّد یقوم التقمص بدورٍ لا یستهان به فی نصوصه الشعریة؛ لذلک تعمد هذه الدراسة إلی معالجة القناع لغة واصطلاحاً وإلی تقصّی أشکال حضوره فی الشعر العربی المعاصر، ثم تتعاطی نصوص عبدالصبور الشعریّة من هذا المنظور و تقوم بتحلیل ثلاث قصائده المتقمّصة. والتحقیق یبّین لنا أن الشاعر لبس فی نصوصه قناع الشخصیات المختلفة کشخصیة محمد(ص) الدینیة، وشخصیة الملک عجیب بن الخصیب الفولکوریّة وشخصیّة بشر الحافی الصوفیة. من المستنبط أنّ القناع أخرج شعره من الرومانسیة إلی التعبیر عن الواقع الإنسان العربی وأعطی تجربته الخاصة اتّساعاً و شمولیّة مضافاً علیها ملامح جدیدة وجعل الشاعر یتأرجح بین الذاتیة والموضوعیة. هذا وإنّ الفقرات الشعریة المدروسة تدعونا إلی أنّ الشاعر حاول عبر التقمص الشعری أن یکون فنّیاً فی تقدیم تجربته الشعریة. پرونده مقاله

قد تأثّر کثير من الشعراء العرب المعاصرين بالآداب الأجنبية وقد ترك كبار الشعراء العالميين بصماتهم على هؤلاء ومنهم الشاعر الأمريکي توماس ستيرنز إليوت (1888م- 1965م) حیث أثرت قصيدته المشهورة "الأرض الخراب" بصبغتها المأساوية مباشراً وغير مباشر على الشعراء خاصة بعد قضية فلسطين وأوضاع العرب الاجتماعية والثقافية المتأزمة؛ إذ يرون أرضهم أشبه بالأرض الخراب لإليوت فوجدوها يباباً وينتظرون الماء الذي ينتهي إلی الحياة من جديد، ويمکن القول إنّ الواقع السياسي والاجتماعي المؤسف في الوطن العربي هو العامل الرئیس الذي دفعهم إلی استلهام الأرض الخراب. هذا وإنّ يوسف الخال من المتأثرين بالأدب الأجنبي عامةً وبإليوت خاصةً؛ الّذي أسّس مجلته المعنونة بــــ"شعر" وأسّس حركة شعرية حول هذه المجلة في التحويل الفعّال لمفهوم الشعر في اللغة العربية. ومن المسلّم أن شعرهم ودراساتهم الأدبية في مجلة "شعر" کان تحت تأثير الأدب الغربي خاصة إليوت. علی ضوء أهمية المسألة ودورها في فهم شعر يوسف الخال خاصة والشعر العربي المعاصر عامة، تسعى هذه المقالة باتجاهها المقارن وبمنهجها الوصفي-التحليلي إلى إلقاء الضوء على وجوه تأثير إلیوت علی شعر الشاعر يوسف الخال في الفكرة والرؤية والشكل والصورة بالترکیز علی المقاطع التي يلاحظ فيها تأثّر الخال بقصيدة "الأرض الخراب". ومن أهم نتائج الدراسة هي أنّ مفهوم يوسف الخال للشعر يبدو قريباً من المفهوم الإليوتي في الخصائص التالية: استخدام الإيحاء التاريخي أو الأسطوري والتعبير عن معاناة مشاكل الجيل والأمة والرؤية المسيحية أو التموزية؛ لذلك يمکن القول بأنّه تاثّر مباشراً بإليوت. پرونده مقاله

پژوهش حاضر می‎کوشد با روش بررسی متن ادبی و تحلیل محتوای آن، چگونگی حضور اسطورة گیلگمش و شیوه‎های فراخوانی و به کارگیری آن شخصیت را در سرودة‎ مرثیّه إلی عائشه از عبدالوهاب البیاتی (1926-1999) مورد بررسی و نقد قرار دهد؛ زیرا این شاعر کوشیده برای اصالت‌بخشی به سروده و پوشیده‎تر و ادبی‎تر کردن متن، با بهره‎گیری از شگرد نقاب، بیانی نمادین و سمبولیک داشته باشد و از رهگذر اسطورة گیلگمش و انکیدو مراد خویش را غیرمستقیم به مخاطب القا نماید. دخالت‎دهی اسطورة یادشده در متن شعری، این فرصت را به بیاتی داده است تا متنی منسجم و در هم تنیده به نمایش بگذارد. در دیگر سوی چنین استنباط می‎شود که هدف اصلی شاعر از کاربست این اسطوره در آن سروده، بیان مسألة سیاسی ـ اجتماعی و به چالش کشیدن آن باشد. آنچه را که در سرودة شعری شاهدیم این است که بیاتی معادل گیلگمش و عائشه معادل انکیدو قرار گرفته‎اند و به نقش‌آفرینی می‎پردازند. پرونده مقاله

یکی از شاخص های شعر معاصر عربی، بازتاب میراث ادبی در آن است که در این میان، اسطوره های کهن جایگاه قابل‌توجهی را به خود اختصاص داده است؛ به‌گونه‌ای که شاعران در دفترهای شعری خود برای بیان خواسته ها و دل مشغولی های سیاسی - اجتماعی و با هدف اصالت بخشی به اثر ادبی خویش و خروج از غنائی گری از آن یاری جسته اند. پژوهش حاضر می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی چگونگی حضور شخصیت اسطوره ای اُدیپ و شیوه های فراخوانی و کاربرد آن را در شعر معاصر عربی از سوی دو شاعر نامدار فلسطین، محمود درویش (2008- 1941) و سمیح القاسم (2014- 1939) مورد تحلیل و نقد قرار دهد و در فرجام، با الهام از الگوی آمریکایی در ادبیات تطبیقی، به نقد تطبیقی شیوه شاعران در الهام گیری از اسطوره یادشده بپردازد. چنین استنباط می شود که نامبردگان از اسطوره یادشده خوانشی سیاسی- اجتماعی داشته اند و برای القای مفاهیم ذهنی خود به مخاطب کوشیده اند با بهره گیری از این شخصیت کهن و همچنین با دخالت دهی گونه های مختلف ادبی به ترسیم دغدغه های شخصی و غیرشخصی خود بپردازند و از رهگذر آن، شرایط ناهمساز و ناهمگون محیط پیرامون را به چالش بکشند. پرونده مقاله

این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی در دو حوزة ساختار و محتوا رمان الّذین یحترقون از نجیب کیلانی(1931-1935) نویسندة معاصر مصری را بر اساس مکتب رئالیسم مورد ارزیابی قرار داده است. قسمت محتوایی شامل مسائل اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی است که در رمان نویسنده به آن‎ها توجّه نشان داده است و در بخش ساختاری نیز بازتاب برخی عناصر داستانی موجود در رمان چون: شخصیّت‎ها، زاویة دید، زبان کاربردی و گفتگو از منظر مکتب رئالیسم مورد ارزیابی قرار گرفته است. از مهم‌ترین دستاوردهای جستار در بخش محتوایی رمان مذکور این است که نویسنده به مسائلی چون: آزادی، زن، ازدواج، طلاق، عدالت، فقر، مسائل اخلاقی و ... که از ویژگی‎های مکتب رئالیسم است، توجّه نشان داده‎ است و در قسمت ساختاری رمان، عنصر شخصیّت اهمیّت بیشتری نسبت به سایر عناصر دارد و خواننده می‎تواند با خواندن داستان، نسبت به شخصیّت‎ها احساس عشق، علاقه یا تنفر کند و از رهگذر آن با جامعه ارتباط برقرار کند. رمان الّذین یحترقون از نظر داستانی ساختار منسجمی دارد که بیشتر با دو شیوة ‎‎‎روایت دانای کل و اول شخص به بیان نابرابری‎ها، بی عدالتی‎ها و مسائل اجتماعی و اخلاقی جامعه می‎پردازد. پرونده مقاله