مهم‌ترین اصطلاح مکتب روانکاوی یونگ آرکی تایپ است. آرکی تایپ افکار غریزی و مادرزادی و تمایل به رفتارهایی است که انسان‌ها طبق الگوهای از پیش تعیین‌شده انجام می‌دهند یا به تعبیری تصاویری هستند که به ناخودآگاه بشر راه یافته‌اند. این افکار و تمایلات در مذاهب، اسطوره‌ها و نوشته‌های ادبی خودنمایی می‌کنند. فروغ یکی از شاعران بنام معاصر ایرانی است که شاید به سبب رنج‌هایی که در زندگی متحمل شده است، اصطلاح آرکی تایپ در اشعار او زیاد به چشم می‌خورد. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که آرکی تایپ‌هایی نظیر مام بزرگ یا بزرگ بانوی هستی، تولد دوباره، عشق و قهرمان در اشعار فروغ بسیار دیده می‌شود و از میان آن‌ها آرکیتایپ‌های قهرمان و مام بزرگ جلوه بیش‌تری دارند. دانستن این کهن الگوها سبب درک بهتر معنا و مفهوم شعر فروغ می‌شود، بسیاری از گره‌های اشعار او را می‌گشاید و به زیباشناسی شعر نیز کمک می‌کند. مثلاً با فهم کهن الگوی عشق است که درمی‌یابیم عشق با گذر زمان در نگاه فروغ بی فروغ نمی‌شود. ازلی و ابدی است. روز و شب ندارد و زمان و مکان نمی‌شناسد. پرونده مقاله

داستان لیلی و مجنون در اصل، یکی از داستان‌های قدیمی صحرانشینان سرزمین نجد در شبه‌ جزیره عربستان است که مجموعه روایاته آن را ابوالفرج اصفهانی در الأغانی با ارائه سند نقل کرده ‌است. مشهورترین داستان منظوم لیلی و مجنون در زبان فارسی سروده نظامی گنجوی است. در این جستار، محیط و تأثیر آن بر دو شاعر، نظامی و قیس ‌بن ‌ملوح، در سرایش منظومه‌شان مورد واکاوی قرار گرفته، شخصیت‌های هر دو داستان با هم تطبیق داده شده و اختلافات و اشتراکات نمایانده شده است. به نظر می‌رسد علی‌رغم اینکه نظامی بسیاری از مضامین موجود در دیوان قیس ‌بن ‌ملوح را به‌ کار برده اما با بهره‌گیری از ذوق و هنر شاعری تصرفاتی بسیار زیبا در داستان نموده است، به‌ گونه‌ای که توفیق یافته مکتبی در عشق بنا نهد که با ذوق خوانندگان بسیار سازگار باشد و لیلی و مجنون او سبب شهرت جهانی این داستان گردد. داستان لیلی و مجنون، فقط داستان عشقی ناکام نیست بلکه تصویر جامعه‌ای بسته و محکوم به سلطه بی‌رحم سنت‌ها و قوانین خشک قبیله است. نظامی در سرتاسر داستان نشان می‌دهد که باید به قانون پروردگار یعنی اخلاق و عفت گردن نهاد و بر خلاف روایت‌های عربی در تصویر چهره داستان به لیلی برتری داده است. پرونده مقاله

خلاقیت ادبی بازتاب توان بالقوة آفرینش گرانة شاعر در خلق مفاهیم نو می باشد. بر همین اساس هدف از این پژوهش، نشان دادن روند خلاقیت ادبی با بهره گیری از ترفندها و شگردهای زبانی و مفهوم سازی های نوین در اشعار سهراب سپهری با تکیه بر هشت کتاب می باشد. داده های مورد نظر، با بهره گیری از منابع دست اول و دوم در محیط کتابخانه گردآوری گردیده است. سپس با تکیه بر اهداف و ابعاد مورد نظر جستار حاضر، داده های مورد نظر به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش حاضر بیانگر آن است که بخش عمده ای از خلاقیت ادبی در معناسازی و تصویرآفرینی با الهام از نگاه تازه و ذن بودیسم بوده است.از سویی دیگر شاعر در روند شگردهای های زبانی و خلاقیت های معنایی حاصل از آن به تجربیات زندگی شخصی خود که با دو مورد فوق الذکر همگرایی داشته روند رو به رشد آفرینش ادبی را دنبال کرده است. نگارنده در تلاش است که با کنکاش در هشت کتاب سپهری و مطالعه منابع موجود در این زمینه، فرآیند روند خلاقیت ادبی را نشان دهد و بگوید که چگونه شاعر به سبک منحصر به فرد خویش رسیده است و با درک عمیق فلسفۀ نگاه تازه و ذن بودیسم و تاثیر آن بر ذهن و زبانش موجد پدید آمدن اثری شاخص شده است. پرونده مقاله

با توجه به اینکه بیان مطالب در قالب حکایت و داستان تأثیرگذارتر و دلنشین تر است، سعدی در بوستان برای نقل آموزه ها و مطالب عالی اخلاقی و حکمی از حکایات تمثیلی بهره برده است. برای شناخت بهتر آثار ادبی باید به واکاوی آن ها پرداخت، به همین دلیل ضرورت دارد حکایت های تمثیلی بوستان تحلیل و بررسی شود. در این پژوهش برآنیم تا با روش تحلیلی ـ توصیفی و با هدف شناخت حکایت های تمثیلی بوستان به این پرسش پاسخ داده شود که سعدی چگونه و با چه هدفی از تمثیل بهره برده است و حکایات تمثیلی تا چه اندازه به زیبایی مطلب افزوده و در انتقال مفاهیم مؤثر بوده اند. نتایج نشان می دهد که سعدی در آفریدن حکایت های تمثیلی و ارائۀ شاهد و مثال های مناسب و متنوع موفق بوده است و مطالب ارزندۀ مورد نظر خود را در قالب داستان های کوتاه تمثیلی به گونه ای بیان نموده، که بر خوانندگان بسیار تأثیرگذار باشد. بیان آموزه های اخلاقی در قالب داستان افزون بر التذاذ ادبی، سبب ماندگاری آن ها نیز شده است. پرونده مقاله

تمثیل یکی از اصطلاحات رایج در ادبیات ایران و جهان است که علیرغم بسامد بالا و پیشینه غنی، به سبب برخی شباهت ها با دیگرآرایه های ادبی نظیر نماد، رمز، کنایه و حتی تشبیه و استعاره، درخصوص معرفی دقیق آن میان صاحب نظران و ادبیان اختلاف نظرهایی وجود دارد. ازاین روی باید اذعان داشت که در دوره های مختلف و براساس مکتب های فکری و شعری موجود، کارکرد و تعریف تمثیل دچار دگرگونی ها و به تبع آن آفرینش آثار گوناگون شده است. در این جستار به روش تحلیلی- توصیفی به بررسی کارکردهای تمثیل در شعر سهراب، نیما و اخوان پرداخته شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که نمود نمادگرایی و بهره گیری از تشبیه و استعاره که زیرمجموعه های تمثیل هستند در آثار سهراب و اخوان در مقایسه با آثار نیما پررنگ تر است؛ زیرا این دو شاعر اغلب از تمثیل برای بیان دردهای اجتماع و ناملایمات جامعه بهره گرفته اند. پرونده مقاله

نماد یا رمز عبارت از کاربرد کلمه و کلام به جای همانندهای آن که هم معنای حقیقی خود را به همراه دارد و هم به قرینه ی باورهای شاعر و دلالت های عقلی دارای معنای مجازی است. رمزها در کلمه و کلام در داستان ها با زیبایی و سنجیدگی خاصی به کار رفته اند. نخستین کسی که به رمزهای موجود در خلوت‌های دل شاعر اشاره می‌کند نظامی است. او از نماد آب در مخزن الاسرار در طرح معانی ژرف عرفانی و حکمی بهره های فراوانی برده است. در کلام او نوعی پیوند درونی و هماهنگی پیش ساخته بین لفظ و معنی دیده می شود که نظیر آن را در اشعار شاعران دیگر نمی‌توان نشان داد. در این مقال آب را نماد آبرو، آسمان، شراب، هستی، ... می‌یابیم. پرونده مقاله

نظامی نه تنها روح داستانی را که موضوع شعر اوست درک کرده، بلکه چنان در آن غرق شده و احساس، تخیل و اندیشۀ وی با تار و پود داستان درآمیخته است که صداقت و اصالتی بارز از شعرش می تراود. گویی خود همۀ احوال اشخاص داستان و فراز و نشیب حیات آنان، برخوردها و حوادث ناشی از آن را لمس و تجربه کرده و به قلم آورده است. در این منظومه که سرگذشتی عاشقانه در محیطی اشرافی و به تعبیری دیگر عشقی همایونی است، هر کنشی واکنش مناسب یافته و هر شخصیّتی به حق و حقوق خود دست یافته است. دو قهرمان اصلی داستان یعنی خسرو و شیرین که باید برای یک دیگر همسری مناسب باشند، ویژگی‌هایی یکسان دارند. در این جستار ویژگی‌های یکسان شخصیّت‌های اصلی و کنش و واکنش‌های شخصیّت‌های دیگر که به نظر می‌رسد با حق و عدالت متناسب است، نمایانده می شود. پرونده مقاله

تمثیل یعنی تشبیه معقول به محسوس مرکب و در معنی با تشبیه تمثیلی و ارسال المثل معمولاً یکسان و برابر است، چنان که در علم بیان هم آمده تمثیل و تشبیه تمثیلی و ارسال المثل را به یک نحو تلقی می‌کنند، تا آنجا که گفته‌اند اساس سبک هندی بر تمثیل است، از سوی دیگر نماد هم از اصطلاحاتی است که با تمثیل ارتباط دارد. قدما در پرداختن به صور خیال به دو شیوه رفتار کرده‌اند. به این معنی که یا به صورت ناقص وارد این بحث شده‌اند و آن را از دیگر صنایع شعری جدا نکرده‌اند و یا اینکه تنها به جزئیات تقسیم بندی صور خیال به شیوه علمی که هیچ سازگاری با شعر ندارد، پرداخته‌اند. تحقیق حاضر، درصدد شناخت نمودهای تمثیل و نماد است و این که تمثیل و نماد در شعر سیمین بهبهانی تا چه اندازه و به چه حالتی تأثیر گذاشته است. به نظر می رسد شاعر در تمیثل های خود از اعضای بدن، عناصر طبیعی و وضعیت زندگی و روحی خود بسیار بهره برده است. پرونده مقاله

اگرچه در باب زادگاه شیرین نظریات مختلفی وجود دارد، اما تأمل در متون تاریخی و تحقیقات پژوهشگران معاصر، نشان می‌دهد که در میان سرایندگان خسرو و شیرین، نخستین شاعری که از شیرین به عنوان شاه زاده ای ارمنی یاد می‌کند، نظامی گنجوی است. با توجه به جایگاه بلندی که نظامی در گسترة شعر، ادب و تاریخ دارد و این که بیهقی‌وار در آنچه می‌نویسد برای خود مسؤولیتی عظیم قایل است و راست گویی را مایة حشمت و کژگویی را سبب بی‌قدری سخن می‌داند؛ به سادگی نمی‌توان به نادرستی سروده‌هایش حکم داد. در این جستار، با استناد به روابط دیرینة ایران و ارمنستان، متون تاریخی، یافته های پژوهشگران و روایت نظامی از خسرو و شیرین، به نظر می‌رسد که نه تنها ارمنی بودن شیرین بی پایه و بی اساس نمی‌نماید، بلکه شواهد و قراینی این نظریه را تقویت می‌بخشد. پرونده مقاله

این جستار به بررسی بنیان‌های کیش آناهیتا در داستان بیژن و منیژه می‌پردازد. بنیان‌های کیش آناهیتا همانند: حیات و زایندگی، تقدس و برکت، سلطه و قدرت و... . در داستان بیژن و منیژه که رشته‌ای باریک و نامرئی از اسطوره و داستان را داراست، دیده می‌شود. آناهیتا (ایزد بانوی آب) در سراسر ایران کهن، فرشتة پاکی و طهارت است. آناهیتا در اسطورۀ آفرینش زرتشت و فرزند وعده ‌داده‌شدۀ زرتشت نقش‌آفرینی کرده است و نماد عفت و پاک‌دامنی زنانه است. قدرت و تسلط دارد و فاعل و کنشگر است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که در داستان بیژن و منیژه، نقش منیژه بازنمایی عملکردهای آناهیتاست. او عاشق و دل‌باخته است. روحیۀ زنانه‌اش در داستان جریان دارد، ناجی بیژن است، آب و غذا به بیژن می‌رساند و موجب رهایی بیژن گشته است. هبوط بیژن در چاه موجب وصال او می‌گردد؛ زیرا بیژن باید مرارت و سختی ببیند تا شایستة وصال منیژه شود. از همین روی، ویژگی‌های ایزد بانوی آناهیتا در او جلوه‌گر است. پرونده مقاله

ترکیب‌بند با کاروان نیزه از علیرضا قزوه یکی از معروف‌ترین منظومه‌های ادبیات دینی معاصر به‌شمارمی‌رود. شاعر ضمن خلق شعری حماسی و پرشور، بیشتر اهداف و نتایج آن واقعه را بیان‌کرده و در بارۀ عوامل ایجاد آن صحبت‌می‌کند و آن را بستری برای بیان مفاهیم آزادی، دفاع از حق و مقاومت در برابر ظلم قرارمی‌دهد. در سطح ساختار، قوافی، ردیف‌ها و واژگزینی‌هایش همه در راستای همین هدف انتخاب‌شده‌است. مضامین شعر او نیز از این واقعه به‌عنوان یک انقلاب عظیم خبرمی‌دهد. توجه به موسیقی درونی، برجسته‌سازی مفاهیم و مضامین، استفاده از واژگان نشان‌دار، روانی و سادگی هوشمندانه، استفادۀ هنرمندانه از عناصر بلاغی، تصویرسازی مخیّل و عاطفی، مخاطب‌محوری، مفهوم‌گرایی، تأکید بر نهادینه‌ساختن مضامین دینی، انقلابی، انسانی و آرمانی از جمله ویژگی‌‌های سبکی شعر اوست. از آنجا که سبک‌شناسی ابزاری برای شناسایی هویت انسانی، علمی، ادبی و ایدئولوژیک شاعر است، از این رو این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس سبک‌شناسی لایه‌ای (مدرن) به بررسی ویژگی‌های بارز سبکی ترکیب‌بند عاشورایی این شاعر پرداخته‌است. نتایج پژوهش نشان‌می‌دهد شاعر از تمام امکانات و عناصر شعر در جهت تبیین اندیشه‌های دین‌باورانه‌اش بهره‌برده‌است و بر اساس همین اندیشه‌ها و مضامین علوی، حسینی و عاشورایی، او را می‌توان شاعری مفهوم‌گرا نامید. نگاهی به جنبه‌های ادبی و زبانی شعر قزوه نشان‌می‌دهد که شاعر با موازین ادبی و زبانی گذشته و حال آشنایی دارد و برای افزودن بر تأثیر کلام خود هر کجا که مناسب دانسته از آنها بهره‌برده‌است. پرونده مقاله

چکیدهاحمد شاملو،شاعر معاصر ایران با درک ظرفیت های موجود در زبان فارسی و اشراف بر ادبیات کلاسیک به ویژه متون نثر و خلاقیت منحصر به فرد خویش،با بهره گیری از انواع شگردهای زبانی و رسیدن به سویه‌های طبیعی کلام و موسیقی موجود در آن با تغییر در ساختار و محتوای شعر نیمایی توانست گونه‌ای دیگر از شعر را بنیان نهد که از آن به عنوان شعر سپید نام می بریم. بر همین اساس هدف از این پژوهش،نشان دادن خلاقیت ادبی،با بهره‌گیری از ترفندها و شگردهای زبانی و مفهوم سازی‌های نوین با تکیه بر مجموعه اشعار شاملو می‌باشد.داده‌های مورد نظر،با بهره‌گیری از منابع دست اول و دوم در محیط کتابخانه‌ گردآوری گردیده است.سپس با تکیه بر اهداف و ابعاد مورد نظر جستار حاضر،داده‌های مورد نظر به روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است.نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که بخش عمده‌ای از خلاقیت ادبی شاملو در شگردها و هنجار گریزی های زبانی،موسیقی طبیعی کلمه و نگاه سیاسی و اجتماعی توأم با فخامت و سنگینی کلام است که شعر وی را برجسته و متمایز کرده است.نگارنده در تلاش است که با کند و کاو در مجموعه اشعار شاملو و مطالعه منابع موجود در این زمینه،فرآیند خلاقیت ادبی را نشان دهد و بگوید که چگونه شاعر در ساختار و محتوای شعر معاصر ایران تغییر ایجاد کرده و سبک جدیدی از شعر را بنا نهاده است. کلیدواژه‌ها :احمد شاملو، خلاقیت‌ ادبی‌، ،شعر سپید، موسیقی کلام،شگردهای‌های زبانی پرونده مقاله

وطن در ادبیات مشروطه دارای مفاهیم متعددی است. همۀ شاعران این دوره در شعر خود بر وطن پرستی، مبارزه با استبداد و استعمار، آبادانی سرزمین خود، نگاه نوستالوژیک به ایران قبل از اسلام تأکید دارند. مفهوم وطن اسلامی هم در شعر بعضی از شاعران دیده می شود در ادبیات دفاع مقدس وطن اقلیمی، وطن انسانی، وطن اسلامی و وطن دوستی در بیشترسروده های شاعران این دوره بخصوص قیصرامین پوردیده می شود. برای روش تحقیق این پژوهش در ابتدا به منابعی که در مورد وطن بود، مراجعه کردیم. در زمینه وطن برای شناخت دقیق مفهوم وطن هم در ادبیات کلاسیک و هم در عصر حاضر مورد بررسی قرار گرفت. در این میان چون وطن جزو مقوله های اجتماعی نیز محسوب می شوند، در مورد جامعه شناسی ادبیات و بخصوص جامعه شناسی ادبیات فارسی به طور جداگانه مطالعه شد. از سویی دیگر ادبیات مشروطه و دفاع مقدس ارتباط تنگاتنگی با کنش ها، واکنش ها، رویدادها و تغییرات عصر خود دارند و برآمده از دوره ای تاریخی هستند. از این رو برای شناخت بهتر این دو ادبیات، به مطالعۀ انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی و چرایی اتفاق و چگونگی فرایند آن ها بپردازیم. پرونده مقاله

دوران کودکی و زبان کودکانه ارزشمند و قابل تأمل است. با توجه به اینکه شعر نوعی بازگشت به کودکی است، شاعران می‌کوشند تا برخی از جلوه های دوران کودکی را در شعر نمایان کنند. البته این راه تنها به عنوان یک رویکرد یا ره‌یافت به شعر قلمداد می شود نه اینکه تنها رویکرد ممکن به شعر باشد. دراین جستار با روش تحلیلی-توصیفی بازگشت شاعر به کودکی در شعر سهراب سپهری با استناد به برخی نقطه نظرهای پیاژه، روان‌شناس معروف سوئیسی که شعر نوعی بازگشت به کودکی است بررسی می شود. با توجه به اینکه هدف بررسی دیدگاه کودکانه در شعر سهراب است بر اساس نظریه رشد ژان پیاژه، پس از بیان و توضیح مراحل تحوّل شناخت کودک و شرح ویژگی‌های عمدة تفکّر و رفتار او، نمونه‌هایی از شعر سهراب سپهری که ویژگی‌های تفکّر کودکانه را دارد مطرح می‌گردد. نتایج نشان‌گر آن است که جلوه‌های گوناگون دیدگاه کودکانه درسروده‌های سهراب سپهری با جنبه های مختلف نظریه رشد پیاژه قابل انطباق است. پرونده مقاله

شاعران با خروج از هنجارهای متعارف، شگردهای شگفتانه در زبان و مضمون جهت رستاخیر سخن خویش از رهگذر آشنایی‌زدایی ابداع می‌کنند تا در طیفی تازه و وسیع با مخاطب خود ارتباط برقرار سازند و دریافت‌های عادی او را تغییر دهند که به این هنر رستاخیز سخن، تکنیک ادبی می گویند، هنجارگریزی از راهکارهای مهم تبدیل زبان به‌عنوان ماده ادبیات به شعر است که البته در گرو ذهن خلاق است تا آن جا که اصل رسانی آسیب نبیند لیچ زبان شناس انگلیسی هنجارگریزی را ابزار شعر آفرینی می‌داند مقاله حاضر با هدف بررسی و تحلیل انواع هنجارگریزی در شعر یدالله رؤیایی سعی دارد تا بر اساس الگوی هشت‌گانه‌ی لیچ (هنجارگریزی نحوی، زمانی، معنایی، واژگانی، سبکی، نوشتاری، گویشی، آوایی) و به روش تحلیلی ـ توصیفی مؤلفه‌های هنجارگریزی اشعار یدالله رؤیایی ازشاعران حجم‌گرا، بپردازد. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد یدالله رؤیایی، شاعر و منتقد معاصر از روش‌ها و ترفندهایی در این راه سود جسته که عبارتند از: توازن (موسیقی شعر): انواع فرا هنجاری‌ها: فرا هنجاری معنایی و آشنایی‌زدایی. وجه غالب در هر مجموعه از اشعار رؤیایی نسبت به مجموعه دیگر متفاوت است و رؤیایی در هر مجموعه شعری خود به فراخور زمان سرایش آن و تکامل تجربه‌های زبانی‌اش از بخشی از این ترفندها بیشتر سود جسته است. پرونده مقاله

منطق الطیر سرودۀ عطار نیشابوری و یکی از شاهکارهای وزین عرفانی زبان و ادبیات فارسی است. با توجه به اینکه در سبک شناسی توجه به بسامدها بسیار مهم است و بر اساس بسامدهاست که شاخصه‌ها‌ی سبکی یک شاعر یا یک اثر مشخص می‌شود، در این پژوهش که با روش تحلیلی- توصیفی و با هدف نمودن بسامدها و دیدگاه جمال شناسانۀ عطار در منطق الطیر انجام پذیرفته، تلاش شده است اهداف و شیوه‌ها‌ی بهره گیری شاعر از تکرار و تداعی مورد واکاوی قرار گیرد. بر اساس یافته‌ها‌ی پژوهش بهره‌گیری از تکرار واج، واژه، جناس، عکس و تداعی معانی را می‌توان یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های سبکِ شعری عطار در منطق الطیر به شمار آورد؛ زیرا بسامدِ بالای تکرار و تداعی بیانگر آن است که شاعر به ذکر پیاپی آن‌ها دل‌بستگی داشته‌است. این تکرارها که هم در لفظ و هم در معنا دیده‌می‌شود، افزون بر زیبایی شعر و دلنشین ساختن موسیقی کلام، سبب برجسته سازی شعر، تاکید شاعر بر اهمیت موضوع و التذاذ ادبی خوانندگان نیز شده است. پرونده مقاله

بیکاری یکی از بزرگترین مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه کنونی است. این پژوهش با بهره گیری از شیوۀ توصیفی– تحلیلی در نظر دارد به کار و فعالیّت، از دیدگاه عطّار نیشابوری بپردازد. فرض بر این است که انسانِ امروزی می‌تواند با عمل به رهنمودهایِ تربیتیِ عطّار، بر مشکلاتِ خود فایق آید. در پژوهش‌های پیشین، اغلب از نگاه عرفانی به آثار عطار پرداخته شده است. مهمّ ترین هدف این پژوهش، یافتن پیام هایی اثربخش برای تغییر و تحوّل جوانانِ امروزی نسبت به بیکاری است. حاصل مطالعه نشان می دهد از دید عطار انسان تا زمانی که در این دنیا زندگی می کند و قدرت و توانایی کار کردن دارد، باید کار کند. لحظه ای زندگی با کار و تلاش به اندازۀ صد جهان ارزشمند است. عطّار، فتح و گشایش در زندگی را در گرو کار با اِخلاص و بی ریا، سعۀ صدر و اخلاق نیک مرتبط می‌داند. او معتقد است انسان باید هر کاری را کامل و تمام انجام دهد تا سرانجام به مقصود خود نائل شود. طبیعت می تواند برای انسان سرمشقی شود که از آن عبرت گیرد و با تحمّل سختی ها کار و تلاش کند. پرونده مقاله